Чувашско-русский словарь (1982)

те

◊
тейĕпĕр — вводн. сл. допустим, предположим
эсир ăна пĕлмен тейĕпĕр — допустим, вы этого не знали

темерĕн — недаром; на то и
çĕвĕç темерĕн — çĕлерĕ те пăрахрĕ  —  взял и сшил — недаром он портной

тенĕ пекех —
1) чуть ли не, почти что, едва ли не;
кашни кун тенĕ пекех — чуть ли не каждый день

тени —
1) то, что говорят, считают, думают;
распространенное мнение, предположение
вăл усал тени тĕрĕс пулмарĕ — мнение, что он злой человек, не оправдалось
2) употр. для подчеркивания значения предыдущего слова:
тир тени чăтăмлă пулмалла — коли уж это кожа, так должна быть прочной

тет — якобы, будто; говорят, что
пурăннă, тет, карчăкпа старик — фольк. жили-были, говорят, дед да баба

теççĕ —
1) якобы, будто; говорят, что
вăл килмен теççĕ-ха — 1) говорят, что он еще не приехал
2) при ссылке на пословицы и поговорки: говорят, говорится
Çăмарти чăххине вĕрентмест, теççĕ. — посл. Говорят, что яйца курицу не учат.

чăтăмлă

1.
терпеливый

чăтăмлă

терпеливо
чăтăмлă çын — терпеливый человек
чăтăмлă пул — запастись терпением
чăтăмлă итле — терпеливо слушать

чăтăмлă

2.
выносливый, стойкий
выдержанный

чăтăмлă

выносливо, стойко
выдержанно
сивве чăтăмлă сорт — морозостойкий, морозоустойчивый сорт
чăтăмлă утсем — выносливые кони

чăтăмлă

3.
прочный, стойкий
ноский
чăтăмлă атă-пушмак — прочная обувь
чăтăмлă сăрă — стойкий краситель

чăтуллă

то же, что чăтăмлă

тени

2.
употр. для подчеркивания значения предыдущего слова:
тир тени чăтăмлă пулмалла — коли уж это кожа, так должна быть прочной

Словарь чувашского языка

тăнкăр

(ты̆ҥгы̆р), подр. стуку, грохоту. Якейк. Мăнаçи катара тăнкăр-тăнкăр тутарать. N. † Наратла кĕпер — йĕс кĕпер, тăнкăр тăват, ерипе. || Подр. езде на телеге по кочкам или по мерзлой земле; подр. раскатам грома. НИП. Тăнкăр-тăнкăр тунă чухне: аслатин урапа кустăрмисем çĕмрĕлнĕ, теççĕ. Когда раздаются тяжелые раскаты грома, то говорят, что у громовика изломались колеса его колесницы. (Шутка). || Крепкий, устойчивый, здоровый. СПВВ. ИФ. Тăнкăр-тăнкăр — пит тĕреклĕ чăтăмлă япала. Ай-ай, ку япала пит тăнкăр-тăнкăр, теççĕ.

чăтăмлă

то же, что чăтуллă. N. Чăтăмлă = тусĕмлĕ.

пиçĕ

(-з'-), пареный. К.-Кушки. Туртана пиçĕ хурамаран аваççĕ. || Прочный, крепкий. Янтик. Ку пустав пиçĕ пулчĕ-ха манăн. Изамб. Т. Юман пит пиçĕ. Ib. Унтан (из дуба) пиçĕ япаласем анчах тăваççĕ. Ib. Çăка пиçĕ (крепкий) пулмасан та, хăй пур тĕле те юрăхлă. ТХКА 115. Ача, ку пит çирĕп тымар. Хурама тымарĕнчен те пиçĕ тымар ку. Календ. 1911. Хурçă тимĕртен пиçĕрех те, вăраха та пырать. || Гибкий. Ядр. Пиçĕ пушăт — крепкое лыко. Ib. Пиçĕ хулă — гибкий, эластичный. Якейк. Çĕмĕрт холли пак орăх пиçĕ холă топас çок эс. Ib. Ку пралок итла та пиçĕ уш: çиппе пĕрех. || Плотный. О сохр. здор. Чĕн пек пиçĕ, шурă чуста. || Выносливый. Бугульм. † Пăяхамçăм ĕçĕ йывăр ĕç, ĕçе пиçĕ кин кирлĕ. Баран. 160. Пит чăтăмлă, пиçĕ лашасем. Ib. 100. Хăшĕ (иная лошадь) ĕç ĕçлеме, çӳреме пиçĕ пулать. (Свад. п.). Сред. Юм. Ôн ачи пит пиçĕ, сак çинчен ӳксен те йĕмерĕ. Ib. Çип пит пиççи лекнĕ, тôртса та татăлмас. Ib. Но ôн каçанĕ пит пиçĕ: каççĕне мĕн чôл чышаççĕ çанта, çапах сикмес те иçмалин: туймас та пôль ô. || Сёт-к. Кăçал мăн-кĕтӳн пиççи килмер полмалла.

лаша-выльăх

вообще лошади. Сред. Юм. Юрк. Пысăк учуксенче лаша-выльăх пусаççĕ; унсăрăн юрамас пулат. Альш. Лаша-выльăх усраман çын та иккĕ-виççĕрен ытла мар-тăр. Истор. Пуринчен ытла вĕсем лаша-выльăх нумай тытнă. || Мерин. СТИК. К. Кушки. Лаша-выльăх кĕсре пек ачаш пулмас, чăтăмлă (выносливее) пулат.

варлă

приветливый, добрый, сердечный; тароватый. Кратк. расск. Авраам вăл пит варлă çын пулнă. Çав çынсем патне пынă та, ӳксе пуççапнă вĕсене. СПВВ. ПВ. Варлă çын — добрый. Фи. Финн çынни тата питĕ чăтăмлă, варлă çын. Çын хăйпе кăмăл калаçсан, вăл унпа кăмăллă, йăвашшăн калаçат. Бур. † Кил йышĕ варлă пулсассăн, сĕтел умĕнчи çын эпир. N. Çакăра-тăвара та пит варлă çынсем. В отношении хлеба-соли они тоже очень тароваты. Юрк. Ăшă кăмăллă, варлă çынсем, amabiles, соmеs, lrpidi). || N. Варлă тус. || Состоящий в дружеских отношениях. ЧС. Сителĕклĕ пурăнакан çынсем хăйсен хурăнташĕсем, варлă çыннисем патне хăнана çӳреççĕ. || Дружно, любовно. X. Çăкăр-тăвар пĕрле ĕççе çимелле пултăр, пĕр варлă пурăнмалла пултăр. СПВВ. Вар, варлă пурăнас, варланас. Яргуньк. Хĕрĕ пĕр ĕмпӳ ачипа варлă пурăннă, тет те, çавăнпа çав çĕвĕç хуçана каяшшăн (замуж) мар, тет. Сĕт-к. Олянпа Микула пит варлă порнаççĕ. Ядр. Тата вĕсене варлă пурăннă хĕрсем ашăли(-ал-шăлли) туса параççĕ. || Состоящий в любовных отношеииях. А. П. Прокоп. || Укçинепе варлă ача варне тытса макрать, тет. Юрк. † Пирĕнпе варлă çичĕ хĕр, çичĕ хут чаршав карсамăр, мана илсе юлсамăр (Солдат. п.). N. † Пирĕнпе варлă хĕрсем çук, çавăнпа пирĕн тутăр çук. N. † Хамăрпа варлă хĕрсене хамăр чĕрçине лартрăмăр. Яргунък. Çав улпутăн арăмĕ пуппа варлă пулнă, тет. Сред. Юм. Арçынна варлă (любимая мужчинами), хĕр-арăма варлă (любимый женщинами); арçынна варлă, тесе, арçын пит килĕштерекен хĕрарăма калаççĕ; хĕр-арăма варлă тесе, хĕр-арăм пит килĕштерекен арçынна калаççĕ. Сред. Юм. Арçын (арз’ын) варлă — с мужской физиономией. || Пĕр варлă, единоутробный. Изамб. Т. Пĕр варлă çынсем, дети одной матери. У КС. — пĕр варти çынсем.

Русско-чувашский словарь

вооружиться

глаг. сов.
1. (ант. разоружиться) хĕç-пăшаллан, хĕç-пăшал тыт; вооружиться дубинкой алла чукмар тыт (çапăçма)
2. чем ил, пух, туян; вооружиться знаниями пĕлӳ пух ♦ вооружиться терпением чăтăмлă пул

выносливый

прил.
чăтăмлă, тӳсĕмлĕ; солдат должен быть выносливым салтакăн тӳсĕмлĕ пулмалла

Русско-чувашский словарь (1972)

вооружаться

несов., вооружиться, -жусь сов. хĕçпăшаллан; вооружиться терпением чăтма хатĕрленсе тăр, чăтăмлă пул.

выдержанный

сапăр çын, сапăрлă, сипетлĕ, хăйне хăй тытма пĕлекен, чăтăмлă, тӳсĕмлĕ (çын).

выносливый

чăтăмлă, тӳсĕмлĕ.

терпеливый

тӳсĕмлĕ, чăтăмлă, чăтуллă.

усидчивый

нумайччен ĕçлесе ларакан, чăтăмлă ĕçлесе ларакан.

устойчивый

тĕреклĕ, çирĕп, тăтăрхаллă, чăтăмлă, пиçĕ; морозоустойчивый сивве чăтăмлă (улмуççи).

Русско-чувашский словарь (1971)

вооружиться

сов. 1. хĕçпăшаллан; 2. чем (снабдиться) ил, тыт, туян, пуянлан, хĕçпăшаллан; идти, вооружившись палкой туя тытса ут; вооружиться новой техникой çĕнĕ техника туян; 3. против кого-чего, перен. (восстать, ополчиться) хирĕç тар, хирĕçле; против этого мнения вооружились все ку шухăша пурте хирĕçлерĕç; ◇ вооружиться терпением чăтăмлă пул.

выдержанный

прил. 1. (последовательный) çирĕп, тăтăрхаллă (вĕçне çитиех тытăнса пыракан); 2. (умеющий владеть собой) тӳсĕмлĕ, чăтăмлă, çирĕп (çын); (улучшенный) лайăхлатнă, пахалатнă, усрав; выдержанное вино усрав эрех.

выносливый

прил. чăтăмлă, тӳсĕмлĕ.

двужильный

прил. 1. икĕ шăнăрлă, иккĕллĕ; двужильный провод икĕ шăнăрлă пралук; 2. прост. (выносливый, крепкий) вăйлă, çирĕп, чăтăмлă; двужильный старик чăтăмлă старик.

живучий

прил. 1. чăтăмлă; живуч как кошка кушак пек чăтăмлă; 2. перен. (устойчивый) нумая пыракан, вăрăм ĕмĕрлĕ, пĕтме пĕлмен (йăла).

жизнестойкий

прил. тӳсĕмлĕ, чăтăмлă (ӳсентăран).

запастись

сов. чем хатĕрле, хатĕрлесе хур (хăвна валли); запастись дровами хăвна валли вутă хатĕрлесе хур; запастись нужными справками кирлĕ справкăсем пухса хатĕрле; ◇ запастись терпением чăтăмлă пул, тӳсĕмлĕ пул; тӳссе ирттерме хатĕрлен.

крепкий

прил. 1. (прочный) çирĕп, тăтăрха, тӳсĕмлĕ, чăтăмлă; крепкий орех çирĕп мăйăр; 2. (сильный, звучный — о голосе) вăйлă, янăравлă, хăватлă (сасă); 3. (здоровый) çирĕп, кĕре, вăйлă, сывлăхлă (организм); 4. (стойкий) çирĕп, тӳсĕмлĕ, патвар; крепкий человек çирĕп çын; 5. (сильный) (о ветре) вăйлă; (о морозе) шартлама; 6. (сильно действующий) хăватлă, çирĕп, хаяр (табак, эрех); (насыщенный) çăра (чей, кофе); крепкий табак хаяр табак; ◇ крепкая дисциплина çирĕп дисциплина; крепкие напитки эрех таврашĕ; крепкое слово хаяр (е усал) сăмах; крепкий сон туйми ыйăх; крепок на ухо хытă хăлхаллă, начар илтекен.

неусидчивый

прил. тăрăшса ĕçлеме пултарайман, чăтăмлă (е çине тăрса) ĕçлеймен.

ноский

прил. разг. (прочный) çирĕп, чăтăмлă; ноская обувь çирĕп атă-пушмак; 2. (несущий много яиц) çăмарта нумай тăвакан.

огнеупорный

прил. вутта чăтăмлă; огнеупорный кирпич вутта чăтăмлă кирпĕч.

огнеупоры

мн. вутта чăтăмлă материалсем.

стоик

м. 1. филос. стоик (стоицизм философийĕ майлă çын); 2. перен. чăтăмлă çын, нимĕ те парăнман çын.

стоический

прил. 1. стоицизм ⸗ĕ [⸗и]; стоическая философия стоицизм философийĕ; 2. перен. чăтăмлă, тӳсĕмлĕ, çирĕп; стоическая душа çирĕп чун.

стойкий

прил. 1. (прочный, неослабевающий) çирĕп, тĕреклĕ, чăтăмлă, тӳсĕмлĕ, хăватлă, тăтăрха, тăн-тăн; 2. перен. (непоколебимый) çирĕп, тăтăрха; стойкий характер çирĕп характер.

терпеливый

прил. тӳсĕмлĕ, чăтăмлă, чăтма пултаракан; терпеливый человек чăтăмлă çын.

терпимый

прил. 1. чăтăмлă, тӳсĕмлĕ, чăтмалла, тӳсмелле; терпимый холод чăтмалла сивĕ; 2. сивлемен, тӳсĕмлĕ; терпимое отношение сивлемесĕр пăхни.

устойчивый

прил. 1. тĕреклĕ, çирĕп, чăтăмлă, тытăнкăллă, тăтăрхаллă; устойчивое равновесие çирĕп тăни; 2. (постоянный) тикĕс, пĕр пек тăракан; устойчивая погода тикĕс çанталăк.

холодостойкий

прил. сивве чăтăмлă, сивве тӳсĕмлĕ; холодостойкое растение сивве тӳсĕмлĕ ӳсентăран.

Чувашско-татарский словарь (1994)

чăтăмлă

чыдамлы

Чувашско-эсперантский словарь

чăт

[ĉot]
toleri (toleru), elteni (eltenu)
чăтма пултараймастăп — mi ne povas toleri
чăтма май çук — ne eblas toleri, elteni
чăтаслăх — toleremo
чăтăм (= чăтăмлăх, чăту, чăтулăх ) — tolero
pacienco
чăтăмлă (= чăтуллă) — tolerema, eltenema
чăтăмлăн — tolereme, elteneme
чăтăмсăр — netolerema
чăтăмсăрлăх — netoleremo, neeltenemo
чăтăмсăррăн — malpacience, kun malpacienco

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

чăтăмлă

«терпеливый», «выносливый»; «прочный», «ноский»; уйг. чыдамлик, узб. чидамли, кирг. чыдамдуу, чыдамкайшыдамлы, тат. чыдаучан, хак. садамахтыг «терпеливый», «выносливый», «стойкий». От чăтăм (см.).

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

хастарлă

харсăр. Пирĕн хура хурт йăхĕ сăррипе çыхланнă сарă йăх хурт амĕшĕнчен пулнă ĕç хурчĕсем питех аван пулаççĕ: йăваш, хастарлă (харсăр), чăтăмлă, вăрă-инкексенчен йăвине лайăх сыхлаççĕ <…> [Сергеев 1907:34].

См. также: