Поиск: туртăм
Чувашско-русский словарь (1982)
полит.
анархо-синдикализм (тĕнчери профсоюз юхăмĕнчи вак буржуалла реакциллĕ туртăм)
силовой, энергетический
йывăрăш вăйĕ — сила тяжести
çил вăйĕ — энергия ветра
туртăм вăйă — сила притяжения
вăй единици — единица силы
вăй установкисем — энергетические установки
импульс (пĕр-пĕр ĕç тума чĕнекен туртăм)
2. физ.
потенциал
туртăм вăйĕн потенциалĕ — потенциал силы притяжения
полит.
ревизионизм (рабочисен юхăмĕнчи марксизм-ленинизма ревизилекен, унăн революцилле вăйне хавшатма тăрăшакан оппортунизмла туртăм)
садизм (çынна тискеррĕн асаплантарас туртăм)
социал-демократия (тĕнчери ĕçченсен юхăмĕнчи вак буржуалла оппортунизмла туртăм)
тенденция (туртăм)
малашнехи аталанăвăн тенденцийĕсем — тенденции дальнейшего развития
притягательный
туйăм-туртăм вăйĕ — притягательная сила
1.
груз, поклажа
тягловый
гужевой
лаша туртăмĕ — поклажа на одну лошадь
йывăр туртăм — тяжелая поклажа, кладь
2.
тяга, тяготение, влечение, наклонность, склонность
желание, стремление
вăрттăн туртăм — тайное желание
хĕрӳ туртăм — страсть
ырă туртăм — благой порыв
кăмăл туртăмĕ — влечение, тяга к кому-чему-л.
унăн вĕренес туртăм пур — у него есть тяга к учебе
3. физ.
притяжение, тяготение
çĕр туртăмĕ — земное притяжение
туртăм вăйĕ — 1) тягловая сила 2) сила тяготения
4. перен.
направление, течение, тенденция
демократилле туртăмсем — демократические тенденции
ăсталăх аталанăвĕн тĕп туртăмĕсем — основные направления развития искусства
2.
то же, что туртăм 2.
ачан мусăк енне туртăну палăрать — у ребенка заметны наклонности к музыке
экстремистский
экстремистла меслетсем — экстремистские методы
экстремистла туртăм — экстремистские устремления
Словарь чувашского языка
(-лы̆м), полоса, линия. || То, что по силе везти. Тюрл. Лаша тортăмĕ тиесе килтĕм. Альш. Пĕр лаша туртăмĕ пек пур унта (сколько можно увезти за раз на одной лошади). || Пучок. Сред. Юм. Пĕр тортăм çип, один пучок нитки. || Дальняя родня. Рааs. 175. N. Туртăм, род, племя.
Русско-чувашский словарь
сущ.жен., множ. мечты
ĕмĕт, туртăм, ăнтăлу; мечта о счастье телейшĕн ĕмĕтленни; мечта осуществилась ĕмĕт пурнăçланчĕ
2. сущ.жен.
1. к чему или с неопр. ф. (син. желание, страсть) кăмăл, туртăм, сунăм; охота к чтению вулас туртăм
2. в знач. сказ., кому, с неопр. ф. -ас (-ес) килет; ребёнку охота пить ачан ĕçес килет
Русско-чувашский словарь (1972)
ăнтăлу, чун туртни, кăмăл туртни, чун туртăнни; туртăм; у него влечение к математике, к музыке вăл математикăна, музыкăна кăмăллать (юратать).
туртӑм (япаласем пĕр-пӗрин патнелле) туртӑнни; закон земного притяжения ҫӗрӗн туртăм законӗ, ҫĕр пур япаласене те хăй çине туртни.
тенденци, туртăм (1. произведенин никĕсне хунă тĕн шухăшĕ; 2. автор хăйĕн юратнă шухăшне ирĕксĕр сĕнни).
центр; центр тяжести туртăм центрĕ; центр города хула варри.
Русско-чувашский словарь (1971)
м. 1. кĕçетни; испытывать зубчат кĕçĕт; 2. перен. разг. (нестерпимое стремление к чему-л.) туртăм, талпăнни, çунни, хĕрĕнни; писательский зубчат писатель пулас туртăм.
м. импульс (пĕр-пĕр ĕç тума чĕнекен туртăм); импульс к творчеству творчество импульсĕ; нервный импульс нерв импульсĕ.
м. 1. биол. инстинкт, туйăм, сисĕм; инстинкт самосохранения харпăр хăйне сыхлас инстинкт; инстинкт матери амăш инстинкчĕ; 2. (безотчётное непреодолимое влечение) туртăм, кăмăл; инстинкт хищника тискерлĕх; 3. перен. (чутьё) сисĕм, туйăм; у него есть инстинкт прекрасного унăн илемлĕх туйăмĕ пур.
ж. полит. сулахайлăх (политикăпа идеологири сулахай туртăм).
м. либерализм (1. политикăри туртăм; 2. разг. принципсăрлăх, çемçешкелĕх).
ж. 1. мани (ăстăн чирĕ, пĕр-пĕр суя шухăш пуçпулса тăни); мания величия харпăр хăйне пĕр-пĕр аслă çын вырăнне хуни; 2. перен. ăссăрла вăйлă туртăм, чун туртни.
ж. туртăм, тĕллев, тĕллевлĕх; идейная направленность романа романăн идея тĕллевĕ.
м. 1. физ. потенциал; потенциал силы притяжения туртăм вăйĕн потенциалĕ; 2. чего, перен. потенциал, вăй-хăват; военный потенциал вăрçă потенциалĕ; экономический потенциал экономика вăй-хăвачĕ.
ж. 1. (надобность) кирлĕлĕх, кирли, ыйтни; удовлетворять потребности ыйтнине тивĕçтер, кирлине пар; 2. (желание, стремление) туртăм, кăмăл, ăнтăлни, сунăм.
с. 1. (склонность) кăмăл туртни (е пурри), туртăм, сунăм; предрасположение к научной работе наука ĕçне кăмăл туртни; 2. (наличие условий для чего-л.) ⸗ма [⸗ме] пултарни, сулăм, туртăм, çăмăл; предрасположение к насморку сунаc ереc туртăм.
ж. 1. (чувство) иленни, туртăнни, кăмăл туртни; чувствовать привязанность к кому-чему-л. туртăн; 2. (предмет привязанности) иленӳ, туртăм, кăмăл туртакан çын.
с. 1. по гл. призвать; 2. (склонность, способность, предназначение) тайăн, туртăм, кăмăл (е чун) туртни; у каждого человека своё придумать кашни çыннăн хăй тайăнĕ.
с. туртăм, туртни; закон земного притяжения çĕр туртăмĕн законĕ.
ж. 1. кӳлешӳ, кĕвĕçӳ; 2. уст. (зависть) ăмсану, ăмсанни; 3. уст. (рвение) тăрăшу, тимлĕх, туртăм.
м. садизм (1. хăйĕн ар туйăмне килентерессишĕн тепĕр çынна асаплантарни; 2. перен. çынна тискеррĕн асаплантарас туртăм).
ж. 1. (расположенность) туртăм, чун туртни, кăмăл туртăмĕ (е туртни); склонность к музыке музыкăна кăмăллани; 2. (наличие каких-л. задатков) туртăм, сĕм; склонность к полноте самăрланас сĕм; 3. (пристрастие) юратни, кăмăллани, кăмăл туртни; склонность к щегольству капăрланма юратни.
с. 1. вăйсăрлăх, вăйсăрри, хавшаклăх, хавшакки, халсăрлăх, халсăрри; слабость зрения куç вăйсăрри; слабость света çутă вăйсăрри; 2. (недостаток физической силы) вăйсăрлăх, хавшаклăх, хавшаса ӳкни (е кайни), вăйсăрланса кайни, вăйран ӳкни, лăштăрах кайни; слабость в ногах урасем лăштăрах кайни; 3. (упадок духа) чун хавшаклăхĕ, çемçешке пулни; 4. (пробел, недочёт) çитменлĕх, çителĕксерлĕх; 5. разг. (пристрастие, склонность) чун пахи, юратни, чун юратмăшĕ, туртăнни, туртăм.
ж. 1. (сильное чувство) вăйлă туйăм, чун-хавал хĕрӳлĕхĕ; страсти разгорелись туйăмсем хĕрсе кайрĕç; 2. (сильное влечение) вăйлă туртăм, чун туртни, чунтан юратни; страсть к музыке музыкăна чунтан юратни; 3. (сильная любовь) вăйлă юрату, хĕрӳ туйăм, хĕрӳлĕх.
ж. 1. (в трубе) туртни, туртăм; в печи сильная тяга кăмака хытă туртать; 2. (тянущая сила) туртăм вăйĕ, туртакан вăй; на электрической тяге электричество вăйĕпе туртни (е ĕçлени); 3. перен. (влечение) туртăм, туртăнни, кăмăл туртни; тяга к культуре культура патне туртăнни; тяга к теплу ăшша туртăнни.
прил.: тягловая сила туртăм вăйĕ.
с. 1. физ. (притяжение) туртăм, туртса тăни, туртни; сила тяготения туртăм вăйĕ; земное тяготение çĕр туртăмĕ; 2. (стремление) туртăнни, туртăну, туртăм, ăнтăлни; тяготение к музыке музыкăна туртăнни.
ж. 1. туртăм; сулăм; йывăрлăх, йывăрăш; сила тяжести туртăм вăйĕ; тяжесть предмета япала йывăрăшĕ; 2. (трудность) йывăрлăх, чăрмав, хĕрĕп; тяжести пути çул чăрмавĕсем; 3. (тяжёлый предмет, груз) çăк, йывар япала; пусаркаç; 4. (суровость) хытăлăх, йывăрлăх; тяжесть наказания наказани йывăрлăхĕ; ◇ центр тяжести туртăм центрĕ.
прил. экстремизмла, экстремистла, экстремизм ⸗ĕ [⸗и]; экстремистские устремления экстремизмла туртăм.
Русско-чувашский словарь социальной лексики (2004)
реформизм, реформăлăх (рабочи юхăмри капитализма çĕнетсе улăштарас туртăм)
сепаратизм, сепаратлăх (пĕтĕм йышран уйрăлса каяс, патшалăхран уйрăлса тухас туртăм); национальный сепаратизм наци сепаратизмĕ
социал-демократи (тĕнчери рабочисен юхăмĕнчи буржуазипе килĕштерсе пурăнассишĕн тăракан туртăм)
Этимологический словарь чувашского языка (1964)
1. «тянуться», «подтягиваться»; 2. «тяготеть», «стремиться»; 3. «стесняться»; 4. «упрямиться»; туртăчăк «застенчивый»; тат., башк. тартыл «тяготеть», «тянуться»; уйг. тартин «стесняться»; тартинчак «застенчивый»; азерб. дартын, туркм. дартыл, уйг. тартил, узб. тортил «тянуться»; казах., кумык., хак. тартыл «тяготеть к кому-чему-н».; «тянуться», «простираться»; кумык. тартын «стесняться», «чуждаться»; чув. туртăм, уйг. тартиш, тат., башк. тартым «притяжение». От турт (см.).
, туртăм «родня»; «родство», «родственная связь»; туртуллă «родственный», «находящийся в родстве»; тув. тӧрӳ «рождать»; «приносить детенышей»; «класть яйца»; «родиться»; тӧрел «родственник»; «род»; «родовой»; «родственный»; хак. тӧри (диал. тӧре) «рождаться»; тӧрит «родить»; тӧргин «приезд невесты за получением своей доли приданого»; кирг. тӧркӳн, казах. тӧркин «родня жены»; якут. тӧрӧӧ «рождаться», «рождать»; тӧрӳт «род», «колено», «предок», «родоначальник». Из монг. яз.: тӧрӧх «рождать», «рождаться»; тӧрхӧм «родители», «родня (замужней женщины)»; тӧрӧл «родство», «родня»; «род»; «родной», «родственный»; тюркские формы образовались от монг. тӧрӧх, а чувашская — от глагола туртăн «тянуться», «тяготеть»; см. тăхăм; ср. долган, торду «корень».
Неологический словарь чувашского языка
1. П.п. Килĕштерни, кăмăллани; туртăм (чун туртăмĕ, ар туртăмĕ). Кайран вăхăтлăх иленӳсем, вăрттăн тĕл-пулусем, ӳкĕнӳсĕр уйрăлусем кăна сике-сике тухрĕç ун тĕллĕн. В.Петров, 1985, 203 с. Официаллă арăмĕ патне унăн нимĕнле иленӳ те пулман. Х-р, 10.09.1996, 3 с. — ВЧС, 1971, 584 с. 2. Ç.п. Йăпанăç, киленӳ, айкашу. Ялти ачасен вăййисем те, шӳчĕсем те, иленĕвĕсем те хулари пек мар. В.Петров, 1989, 34 с. «Иванушкисем»[эстрада ушкăнĕ]... «Кукла» юрра пула çĕнĕ иленӳпе «чирленĕ». Халь музыкантсем пуканесем пухаççĕ. Т-ш, 1998, 12 /, 12 с.
ç.с. Таса чунлă, тӳрĕ кăмăллă, чыслă та ĕренкеллĕ пулас туртăм; чун-чĕре пархатарлăхĕ. Наука-техника кăмăл-сипетрен хăвăртрах аталансан ... ырă пулас çук. ТА, 1989, 9 /, 57 с. Халăхăн кăмăл-сипечĕ пирки вырăнти масара курнипех калама пулать. КЯ, 1.11.1989, 1 с. Ял ачисем кăмăл-сипет енчен тасарах, черченкĕрех. Е.Васильева, 1999, 24 с. Пуянлăх çинчен пуçа ватсах ĕнтĕ кăмăл-сипет мĕнне манатпăр. ÇХ, 2000, 14 /, 4 с. — кăмăл-сипет тасалăхĕ (ТА, 1990, 12 /, 64 с.; ÇХ, 1998, 13 /, 1 с.); кăмăл-сипет ыйтăвĕсем (Т-ш, 16.10.1991; ХШ, 1997, 5—6 /, 100 с.); кăмăл-сипет тĕреклĕхĕ, кăмăл-сипет пуянлăхĕ, кăмăл-сипет никĕсĕ (Х-р, 23.03.1993, 3 с.); кăмăл-сипет сучĕ (Г.Федоров, 1996, 112 с.); кăмăл-сипет принципĕсем (Х-р, 23.01.2001, 2 с.).
п.с. Пурнăçран кая юлнă йăла-сăлай; кай туртăм. Легендăна кĕрсе юлнă кивĕлĕх паянхи çĕнĕлĕхпе пĕрлешсе каять. Г.Ахсупов, 1983 (Балетмейстер), 132 с. Чăнлăх шыраса тупас ĕçре яланах икĕ тĕп туртăм — çĕнĕлĕхпе кивĕлĕх, прогреспа регресс хирĕçеççĕ. Г.Хлебников //ТА, 1990, 12 /, 65 с. — ВЧС, 1971, 298 с. — танл. Егоров, 1954, 87 с.; Егоров,1936, 246 с.
п.с. Çĕнеслĕх туртăм, пăхăнманлăх. Кун пек чухне Нинăн чун-чĕринче хавхалану тапса тăрать. Парăнманлăх çĕкленет. В.Алендей, 1986, 82 с. Çеçпĕлре пирĕн ĕмĕр пĕтмесле пуласлăх пур, парăнманлăх пур. Г.Айхи //Я-в, 1990, 9 /, 15 с. [Хаваслă] çыннăн чир-чĕре парăнманлăхĕ ӳсет. С-х, 1998, 7 /, 1 с. — парăнманлăх ялавĕ (М.Волкова, 1970, 3 с.; 1984, 3 с.); — пуçлăха парăнманлăх (В.Петров, 1985, 27 с.); никама парăнманлăх (М.Сунтал, 1990, 145 с.).
См. также:
турса ил турт туртă туртăçу « туртăм » туртăн туртăнкă туртăнкала туртăнтар туртăну 2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.
2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.
2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.
2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.
2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.
2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.
2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.
2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.
Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.
Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.
RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.
Куçармалли счётсем:
Yoomoney: 41001106956150
