Чувашско-русский словарь (1982)

кĕлĕмçĕ

то же, что кĕлмĕç

кĕлмĕç

1.
нищий, попрошайка
босяк

кĕлмĕç

нищий, бедный, убогий, нищенский
кĕлмĕç пурнăçĕ — нищенское существование
кĕлмĕçе ер — обнищать, стать нищим
кĕлмĕçе юл — обнищать, стать нищим

кĕлмĕç

2. бран.
дрянь, погань
поганец

Словарь чувашского языка

çĕтĕк-çурăк

тряпье, ветошь. О сохр. здор. Чăвашсен хĕр-арăмĕсем тата çĕтĕк-çурăк сутаççĕ. Кн. для чт. 50. Вăл çĕтĕк-çурăк тумланнă ачасене курсанах, вĕсем çине пырса кĕнĕ. Тюрл. Çĕтĕк-çорăкран кĕл каймас. (Послов.). Полтава 55. Манăн шанчăк тусăмсем: Дульский князăн арăмĕ, иезуит Заленский, çĕтĕк-çурăк — хай кĕлмĕç, ман шухăша тăваççĕ. Юрк. † Аслă йинкенĕн тӳшекки çĕтĕк-çурăк татăкĕ (из обрывков всякой рвани). СТИК. Çĕтĕк-çурăк мишерĕ = çĕтĕк-çурăк, путек тирсем пухса çӳрекен мишер, т. е. татарин-ветошник.

тытса юл

задержать, удержать. Якейк. Вăл мана паян окçа панă чох ĕлĕкхи окçашăн виç çитмĕл (= 60 к. серебр.) тытса йолчĕ. Ib. Кĕтӳрен така тытса йолтăмăр (т. е. поймали из стада). N. Кĕлмĕç пурлăхне укçа вырăнне тытса юлаççĕ. Кратк. расск. 18. Ыттисене эпĕ пурне те тытса юлатăп. О земл. Çапла нӳр тытса юлсан (если будет задержана влага), темĕн пек уяр тăрсан та, тырă лайăхрахах пулать. Нӳр тытса юлăр. || Захватить. N. Тытса юл.

кĕлен

клянчить. Изамб. Т. Мĕн кĕленетĕн? Что ты клянчишь? Альш. Вырăншăн кĕленсе çӳрет. Клянчит о месте. Ib. Чĕмпĕре мĕн кĕленме килнĕ-ши ĕнтĕ кунта? (чего добиваться, клянчить?). Ib. Çав вырăншăн кĕленсе çӳретпĕр (вероятно, клянчит). Юрк. Хăш чухне тата салтак çими начар, çиме çитмест, тесе, кĕленет. Орау. Тапак та илимастни ĕнтĕ, çынран кĕленсе çӳрен? N. Мĕн тума кайрĕ вăл Чĕмпĕре? — Вырăн кĕленме карĕ пулĕ. Сред. Юм. Кĕленсе çӳрет, тесе, çынтан тилмĕрсе, ыйтса çӳрекене калаççĕ. Ст. Чек. Кĕленсе çӳрет. 1) Просит милостыню; 2) Побирушничает («берет в долг и не возвращает»). Н. И. Орл. Кĕлмĕç пек... кĕленсе лар çанта! Сиди тут и клянчи! (Так отозвался он об уженьи рыбы). КС. Тек кĕленсе çӳрет. Все клянчит.

кĕлмĕç

(к'э̆л'_мэ̆с'), нищий, попрошайка (обидное слово). КС. Полтава. 53. Хăш чух çĕтĕк кĕлмĕçпе мана манса калаçан. Ск. и пред. 47. Вăрман тупăн-и-ха, кĕлмĕç çӳпçи!

пула-тăркачах

«будучи». КС. Пуян çын пула-тăркачах кĕлмĕç ятне илсе тăчĕ. N. Хай вăл тăпра пула-тăркачах çилĕ усрат (гневается).

ланк

(лаҥк), подр. звукам, получающимся в горле при питье воды. Ст. Чек. Шыв ĕçнĕ чухне çыннăн пырĕнче ланк, ланк! тăват. СТИК. Шыва пысăккăн сыпса ĕçнĕ чухне кашни сыпнă çăвар ланк! туса анса каят. („Выражение звонкого звука воды“. Отсюда ланка). || Подр. звукам, которые слышатся в животе бегущего человека, страдающего поносом. Ст. Чек. Вар-виттилĕ çыннăн, чупнă чух, ăшĕнче ланк! ланк! тăват. || Подр. болтающемуся предмету. Орау. Кĕлмĕç хутаççи пек, ланк, ланк, ланк, ланк! туса пырать. || Подр. мелленному бегу рысью (о человеке и о лошади). Орау. Ланк, ланк, ланк! чупса пырать (бежит не быстро, точно его кто-то трясет в вертикальном направлении). || Подр. тяжелому бегу большой ленивой лошади. СТИК. Пысăк наян лаша чупнă чухне ланк, ланк! туса, кута лаклаттарса пырат. (О крупной рыси ленивой лошади). || Подр. сильному зыблению. КС. Ланк, ланк! авăнчĕ (изгибался, напр. мост). Ib. Кĕпер урлă каçнă чух лăнк-ланк! авăнчĕ. || Подр. движению жидкости в бочке. || Подр. сотрясению телеги, съехавшей в небольшую ямку. Собр. Тĕпĕр-тĕпĕр [вар.(?) тепĕр-тепĕр] туй килет, ланкашкана (вар. ланкăшкана) ланк! каять (вар. сикет). [Кăвар туртни (вар. вучаха вут туртса кăларни)]. Чебокс. Кĕтĕм. Кĕнĕ çĕртех саккăлтана ланках анса карăм (провалился в ямку). Сред. Юм. Ôрапа ланк, ланк! сиксе пырать. Телега подпрыгивает (на неровной дороге). Ib. Хĕлле çôна (сани) сикмĕрчĕксĕнче ланк! ланк! туса пырать. („Означает звук при скорой езде, когда переезжают через поперечное углубление“). || Подр. быстрому опущению. Рукоп. календ. 1908. Унтан çиллине (вымя) темиçе хут алăпа çӳлелле çĕклесе, ланк! ярас пулать. То же знач. в Якейк. КС. Шăтăка ланк! анса кайрĕ (быстро опустился и скрылся). Утăм № 1.71. Те вăранчĕ ку: йăшăлтата пуçларĕ, ак! тăрать... тăчĕ те ланк карĕ. || Еметькина. Ура ланках кайрĕ. Нога так и подкосилась. || Подр. обвисанию. СТИК. Сан тумтирĕ ху çинче пĕртте тикĕс, çăт (плотно) тытса тăмаст; темĕскерле хăмпăлчăланса (мешком) тăрат, çухисем ланк тăраççĕ (шалпар, усăнса тăрат, илемсĕр).

Русско-чувашский словарь

нищий

1. прил. (син. бедный, неимущий; ант. богатый) чухăн, çук, юрлă; нищая жизнь çук пурнăç, кĕлмĕçлĕх
2. нищий сущ.муж., нищая и нищенка жен. кĕлмĕç, ыйткалакан, çук çын

Русско-чувашский словарь (1971)

босяк

м. çара çурхах, кĕлмĕç, ăçтиçук.

нищенский

прил. 1. юрлă, чухăн, кĕлмĕç ⸗ĕ [⸗и]; нищенское существование кĕлмĕç пурнăçĕ; 2. перен. (ничтожно малый) питĕ пĕчĕк (е сахал); нищенская оплата питĕ сахал тӳлени.

нищий

прил. и в знач. сущ. нищий м., нищая ж. чухăн, ыйткалакан, кĕлмĕç.

попрошайка

м. и ж. разг. кĕлмĕç, кĕлĕмçĕ, ыйткалакан.

Неологический словарь чувашского языка

мĕскĕнлет

п.в. Мĕскĕнле, мĕскĕнлентер, мĕскĕне кăлар; кăрăслантар. Шеллени те çынна мĕскĕнлетет. Г.Ефимов, 1984, 147 с. Тĕрĕссипе вара пенсионерсене кĕлмĕç укçи çеç параççĕ, çакă пенсионерсене татах мĕскĕнлетет. Ч-х, 1999, 27 /, 2 с.

См. также: