Чувашско-русский словарь (1982)

ютăх

то же, что ютшăн

ютшăн

1.
избегать, сторониться, чуждаться кого-л.
чураться кого-л. разг.
пĕлĕшсенчен ютшăн — избегать знакомых
çынран ютшăн — сторониться, чуждаться людей

ютшăн

2.
дичиться
стесняться, смущаться
ача ют çынтан ютшăннă — ребенок стеснялся незнакомых
ютшăнми пул — перестать дичиться

ютшăнтар

понуд. от ютшăн

ан

III. частица отриц.,

употр. при глаголах в повел. накл.
асту, шăнса ан пăсăл — смотри, не простудись
ан васка! — не спеши!
унта ан кайнă пул! — не смей ходить туда
ан ятлăр ĕнтĕ чăрмантарнăшăн — простите нас за беспокойство
ан чĕн тенĕ сана! — сказано тебе— молчи!
манран ан ютшăн эсĕ — ты не чурайся меня
ан та кала! — и не говори! (выражает подтверждение, согласие)


ан тив! —
1) не трогай!
ан тив ачана! — не тронь ребенка!

2) союз уступ.
пусть
ан тив, эпĕ вилем, анчах тăшмана парăнмастăп — пусть я умру, но врагу не сдамся

Словарь чувашского языка

ютшăн

стесняться, избегать, чуждаться. М. П. Петр. Сĕт-к. Ача йот çынтан йотшăнать. Ребенок стесняется чужих. Шибач. Йотшăн, быть застенчивым. Пшкрт. Ан йотшан — не стесняйся (напр., говорят в гостях). Хурамал. Çамрăк ачасем ют çын патне пымаççĕ, ютшăнаççĕ. Юрк. Темĕнтен манран пит ютшăна юлтăн (стал чуждаться). Ib. Санăн малашне пирĕн пек пысăк çынсемпе анчах паллашас пулат. Пĕр-кунхи юлташă пеккисенчен санăн ютшăнас пулат (надо их избегать). Требн. Санăн ирĕкĕнтен, санăн тасалăхунтан ютшăннине пурне те хăвар, пăрах, каçар. Сред. Юм. Пĕчик ача йот çынтан йотшăнать, ôн аллине пымас. Ист. церк. Тĕнчери вăйлă, аслă çынсенчен ютшăнман.

ютшăнтар

понуд. ф. от гл. ютшăн. Канон. Пур тĕрлĕ асапран та ютшăнтар мана: пуринĕн те патшине тархасла.

йăвăр

(jы̆вы̆р, jŏвŏр), тяжелый, трудный. Козм. Йăвăр (jŏвŏр) тяжелый. Полтава 61. Тимĕрленĕ Кочубей гетман тĕрми пашнинче (scr. башнинче) ларать йăвăр шухăшпа («в глубокой думе»). Ердово. † Пĕчик торă лашине йăвăр лава ан кӳлĕр. Не запрягайте маленькую гнедую лошадь в тяжелый воз. Самар. † Аслă шыв хĕрри кăвак чечек, йăвăр тăмсем ӳксен, тӳсеймест. А. П. Прокоп. † Çамрăк пуçма йăвăра хутăм (поставил в тяжелые условия), çичĕ ютшăн мар-ччĕ, тăваншăн. Цив. Пӳртĕнче çавăрăнса тухма та çук йăвăр шăршă кĕрет (тяжелый запах). || Грозный (о дожде). Собр. Пит йăвăр çăмăр килнĕ чухне, чĕкеç-курăкне татса илсе, икĕ алăпа икĕ енелле чĕрсе пăрахсассăн, çăмăр ик енелле сирĕлсе каят, теççĕ. || Густой. Н. Лебеж. † Хура вăрман çинче йăвăр тĕтре (густой туман), кайре пулĕ вăрманăн тăршшĕне. || Трудно, тяжело. Орау. Чăваш хушшинче пулман япаласам çинчен чăвашла калаçма йăвăр. Трудно говорить по-чувашски о том, чего нет в чувашской жизни. Н. Сунар. Пĕр кĕмĕл шăхличă панă: çак шăхличăпа шăхăрт, йăвăр кисен (если тебе будет трудно), тенĕ те, иртсе кайнă (старик). Орау. Йăвăр-им сана пĕр-ик-виç тенкĕ парасси? Чего тебе стоит дать 2—З рубля. С. Йăвăр килĕ сана (эп вилсен). Трудно тебе придется (после моей смерти). Сёт-к. Орапая йăвăр тьярăм (= тиярăм, тиерĕм) та, аран лăчăртаттаркаласа (скрипя) çитсе. || Альш. † Манран юлнă тур лашана ĕçе йывăр ан кӳлĕр. || Обида. Орау. Кăмăлна йăвăр ан ил те, вăл сирĕн ача вилет пуль. Не обижайся, но ваш ребенок, как мне кажется, умрет. Янтик. Çавсан сăмахсене вăл пурне те пит йăвăра илнĕ. На все эти слова он очень обиделся. Шемшер. † Виç картлашки посмине, эпир посмасан, кам посас? Çакă Шемшер йăвăр ятне, эпир илтмесен, кам илтес? (Солд. п.) Буин. † Çичĕ-юта йăвăр калас мар (не нужно говорить обидного слова): кăмăл çемçе, чăтаймăп. (Хĕр йĕрри). || N. Ку арманта шайкка йăвăр: хуçа шайккине йăвăр илет (т. е. слишком много берет лопатного). См. йывăр.

Русско-чувашский словарь

бегать

глаг. несов.
1. чуп, чупса çӳре; дети бегают на улице ачасем урамра чупса çӳреççĕ
2. от кого-чего (син. избегать) тар, пăрăн, ютшăн; тарса çӳре; он бегает от нас вăл пирĕнтен тарса çӳрет

остыть

остынуть глаг. сов.
1. (ант. нагреться) сивĕн, сивĕнсе кай; чай совсем остыл чей сивĕнсех кайнă
2. к кому-чему (син. охладеть) сивĕн, пис, ютшăн; остыть к танцам ташăсенчен пис; он остыл к прежним друзьям вал ĕлĕкхи тусĕсенчен ютшăнчĕ
3. (син. успокоиться; ант. разгорячиться) лăплан, тамал, сĕвĕрĕл, пусăрăн; его гнев остыл унăн çилли тамалчĕ

охладеть

глаг. сов.
сивĕн, пис, ютшăн; охладеть к музыке кĕвĕ-юрăран пис; он охладел к друзьям вăл тусĕсенчен сивĕнчĕ

чуждаться

глаг. несов.
ютшăн, пăрăн; чуждаться старых друзей ĕлĕкхи туссенчен ютшăн

Русско-чувашский словарь (1972)

чуждаться

кого, чего несов. ютшăн, ютăх, пăрăн, сивĕн.

чураться

несов. разг. хăраса ютшăн.

Русско-чувашский словарь (1971)

гнушаться

несов. кого-чего, кем-чем и с неопр. ютшăн, пăрăн, ан хутшăн (кампа та пулин), вырăна ан хур, ан хисепле, йĕрĕн, тирке; не гнушаться никакими средствами пур мелсемпе те усă кур (ыррипе те усаллипе те), уяса ан тăр.

дичать

несов. 1. (о животных) тискерлен, тискер кайăклан; 2. (становиться застенчивым, нелюдимым) ютшăн, именекен пул, хăюсăрлан.

избегать

несов. 1. см. избежать; 2. кого-чего и с неопр. (сторониться) пăрăнса çӳре, пăрăн, ютшăн; избегать друг друга пĕр-пĕринчен пăрăнса çӳре.

обособиться

сов. 1. уйрăмлан, уйрăлса тăр; 2. (замкнуться в себе) ютшăн, ютăх, ютшăнса (е ютăхса) пурăн; 3. грам. уйăрăл.

одичать

сов. 1. тискерлен, тискерленсе кай; 2. перен. (отвыкнуть от людей) сивĕн, пис, ютшăн.

отвыкнуть

сов. 1. от чего и с неопр. пăрах, сивĕн, пис; отвыкнуть от курения туртма пăрах, табакран сивĕн; 2. от кого-чего (стать далёким) сивĕн, пис, ман, ютшăн; ребёнок отвык от родителей ача ашшĕ-амăшĕнчен писнĕ.

отдалиться

сов. 1. от кого-чего аяккарах кай; 2. от чего, перен. пăрăн, пăрăнса кай; отдалиться от темы темăран пăрăнса кай; 3. от кого-чего, перен. (стать менее близким) сивĕн, пис, ютшăн.

оторваться

сов. 1. от чего и без доп. татăл, татăлса ӳк (е тух); лист оторвался от ветки çулçă туратран татăлса ӳкрĕ; 2. от чего (отделиться) уйрăл, уйрăлса кай; хăп; самолёт оторвался от земли самолёт çĕртен уйрăлчĕ; 3. от кого-чего, перен. уйрăлса кай, çыхăну çухат, ютшăн; оторваться от друзей туссенчен уйрăлса кай; 4. от чего (отвлечься) уйрăл, хăп, пăрах; оторваться от работы ĕçе пăрах; 5. от кого-чего (отвести взгляд) куса ил.

отшатнуться

сов. от кого-чего 1. сулăнса (е тайăлса) кай, пăрăнса тăр; 2. перен. разг. (прекратить общение с кем-л.) пăрăн, ютшăн, сивĕн, хутшăнма пăрах.

погнушаться

сов. кого-чего и с неопр. йĕрĕн, йĕрĕнсе ютшăн.

разобщиться

сов. 1. (разъединиться) уйрăл, татăл; 2. перен. (перестать общаться) уйрăл, ютшăн, хутшăнма пăрах.

сторониться

несов. 1. (отходить в сторону) (çултан) пăрăн, çул пар; 2. кого-чего, перен. пăрăн, пăрăнса çӳре, ютшăн, ютăх; сторониться старых друзей ĕлĕкхи туссенчен пăрăнса çӳре.

чуждаться

несов. кого-чего ютшăн, пăрăн, пис; чуждаться друзей туссенчен пăрăнса çӳре.

чураться

несов. кого-чего, разг. ютшăн, пăрăнса çӳре.

Чувашско-эсперантский словарь

ют

[jut]
fremda
ют чĕлхе — fremda lingvo
ютра пурăн — vivi eksterlande
ют çĕршыв çынни — alilandano
ютлăх — fremdlando
ютри — loĝanta eksterlande
юттăн — kiel fremdulo, fremdeme
ютшăн — eviti, teni sin fremdece
ютшăну — fremdemo, evitemo
ютшăнулăх — malkonkordo

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

ютшăн

«чуждаться»; тат., кумык. ятсын, башк. ятhын, казах. жатсын, узб. ётсин то же; см. ют.

См. также: