Чувашско-русский словарь (1982)

тиф

тифозный
вар-хырăм тифĕ — брюшной тиф
шатраллă тиф — сыпной тиф
тиф сарăлни — тифозная эпидемия
тифпа чирлисем — тифозные (больные)

трахома

трахома (куç чирĕ)
[грек. tpachus — шатраллă, тата -ōma — шыçăсен ячĕсенче кĕрекен суффиксĕ]

шатраллă

1.
рябой
шатраллă пит-куç — рябое лицо

шатраллă

2.
с привитой оспой
шатраллă алă — рука с привитой оспой

шатраллă

3.
покрытый сыпью
сопровождаемый сыпью (о болезни)
шатраллă тиф — сыпной тиф, сыпняк

шатраллă

4.
покрытый пятнами, крапинами, в пятнах, в крапинах
шатраллă панулми — яблоки с пятнами

шатраллă

5.
прыщавый, прыщеватый
угреватый
шатраллă çамка — угреватый лоб

6.
шероховатый, щербатый
шатраллă чул — щербатый камень

шатрашкаллă

то же, что шатраллă 4. — 6.

Словарь чувашского языка

шатраллă

шатралă, рябой, с привитой оспою. СВТ. Шатраллă алă, рука с привитой оспою. || Рябой (от оспы). Пшкрт. Шатраллă çын, рябой. О сохр. здор. Çапла тусан, ачасем шатраллă та пулмаççĕ. || Угреватый, с пятнями. Пшкрт. Хора шатраллă, с черными пятнами на лице. Хорачка. Шатраллă олмасам (кĕсенленсе), яблоки с пятнами.

шатраллă вĕри чир

сыпной тиф. Кан. Шатраллă вĕри чирпе икĕ çын выртать.

кокшалă

кукшалă, кокшаллă, кукшаллă, с лысинами; с пятнами. См. паталлă. В. Олг. Паранкă кокшалă (черная, толстая). КС. Кукшаллă улма (с бурыми наростами). Чув. пр.о пог. 339. Хĕлле, кун тавăрăнсассăн, пĕр уйăх иртсессĕн, уяр чухне хĕвел витĕр вĕтĕ тĕтре пек юр çусан, çулла çав вăхăтра хăмла кукшаллă пулать. Если зимою, спустя месяц после солнцеворота, в ясное время, сквозь солнце идет мелкий, как туман или мельничная пыль, снег, то летом в эту пору хмель будет без перьев. Хурамал. Улма кукшаллă (= шатраллă). Б. Крышки. Хăш çул хăяр кукшаллă пулать. В иные годы огурцы бывают сплешинками, с пятнами.

ирĕл

(и_рэ̆л’), таять. Ку тăм, келетке ирĕлет-каят (от горячего молока). I кн. для чт. 1912, ЗЗ. Юр, ирĕле-ирĕле, кăшт анчах юлнă. Рег. 204. Йор çуни ирлех тăрать. Изамб. Т. Юр ирĕлсе пĕте пуçлать. Унпа пĕрле шăннă çĕр те ирĕлет. N. Çурти (свеча) ирĕлсе çунсан, калаççĕ: ку (покойник) пит макăрать, теççĕ. Синерь. Карчăк тăнтан тунă ачана сĕтпе те саннă та, тăнтан тунă ача ирелсех кайнă. Тюрл. Пыл çăварта ирĕлет. || Обратиться в пепел (об углях). См. шăран. Ирĕлсе кайнă. || Разлезаться (о непрочной материи). Орау. Лайăх тавар мар, час ирĕлмелле. Çатра. Эрэ̆лзэ, протерлась (ткань). Якей. Ман кĕпе пĕтĕмпех ирĕлсе пĕтрĕ (совсем пришла в ветхость). || Гнить? || Слезиться. Унăн куçĕ ирĕлсе çӳрет. || Разомлеть. Тюрл. Питĕ ыйхă килнипе выртса çывăрнă та, ирĕлсех кайнă. II Мякнуть. СВТ. Шыва кӳртнĕ вăхăтра шатраллă аллине пĕртте йĕпетме юрамасть, мĕншĕн тесен шатра хумписем, ирĕлсе кайса, пăсăлаççĕ те, ал шыçăнма тытăнать. || Развариваться. N. Ирĕлсе кайнă, разварилось мясо, картофель, рыба и пр. (в кипятке). || Перепревать. КС. Çулла хăшин, нумай утсан, кут ирĕлсе каять (перепревает и болит).

Русско-чувашский словарь

рябой

прил.
шатра, шатраллă; рябое лицо шатра пит

тиф

сущ.муж.
тиф (ерекен йывăр чир); брюшной тиф вар-хырăм тифĕ; сыпной тиф шатраллă тиф

Русско-чувашский словарь (1972)

тиф

тиф; сыпной тиф шатраллă тиф; возвратный тиф тапхăрăн-тапхăрăн тавăранса аптăратакан тиф; брюшной тиф вар-хырăм тифĕ.

угреватый

шатраллă (пит-куç).

Русско-чувашский словарь (1971)

рябой

прил. 1. шатра, шатраллă; рябое лицо шатраллă пит-куç; 2. (пёстрый) чăпар, ула; рябая курица чăпар чăх.

сыпной

прил.: сыпной тиф мед. шатраллă тиф.

сыпняк

м. разг. шатраллă тиф.

тиф

м. тиф; сыпной тиф шатраллă тиф; брюшной тиф вар тифĕ.

угреватый

прил. шатраллă, пӳрлешкеллĕ (пит-куç).

Неологический словарь чувашского языка

генсек

ç.с. Совет Союзĕнчи Коммунистсен партийĕн Тĕп комитечĕн ертӳçи; тĕп секретарь. Горбачева вĕлерес хăрушлăх пулнă, мĕншĕн тесен генсек тăшманĕсем ... ăна ытти меслетсемпе чарма пултарайманнине ăнланма пуçланă. Х-р, 22.09.1992, 3 с. Хăй вăхăтĕнче И.Сталин сăнӳкерчĕкĕпе ретушер питĕ нумай ĕçленĕ, мĕншĕн тесен генсек пичĕ шатраллă пулнă. Х-р, 15.03.1994, 4 с. Пленум ларăвĕ умĕн обком кулуарĕсене пухăннисем генсек пӳтсĕрлĕхне еплерех сӳтсе явнине лайăх астăватăп. Ч-х, 1999, 28 /, 6 с. — генсек пуканĕ (Я-в, 1992, 9 /, 10 с.); генсек портречĕ (Х-р, 11.08.2000, 3 с.); — пулас генсек (Х-р, 18.08.2000, 3 с.); экс-генсек (Х-р, 3.04.2001, 3 с.).

См. также: