Поиск: услан.

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

услан

услан кайăкдиал. лев

Словарь чувашского языка

суслан-кайăк

слово это в загадках встречается в значении услан-кайăк. Такое смешение, по-видимому, обьясняется непониманием значения обоих этих слов. Тогач. Икĕ текерлӳк выйĕ выйлĕ, суслан-кайăк шу ĕçĕ. (Лаша шу ĕçни). Т. II. Загадки. Суслан-кайăк шыв ĕçет, икĕ текерлĕ вăйă выляççĕ. (Лаша шыв ĕçни). См. услам, услан_.

сăвăслан кайăк

назв. неизв. зверя. Повидимому, изменено из услан кайăк. Собр. Сăвăслан кайăк шыв ĕçет, икĕ тетерлĕк (вар. текерлĕк) вăй выллять. (Лаша шыв ĕçни). См. суслан кайăк.

сăсар

(сы̆зар, сŏзар), куница. Нюш-к., Чутеево. Питушк. Сăсар, куница (сарă, лиска йытă пак). Тюрл. Сăсар — кайăк, хорт ватаканни. Чертаг. Сăсар, куница (на шее белое пятно, но не кругом). Альш. † Сăрт хĕрринче сăсар кăшкăрат, тин çуралнă ача сасси пек. С. Тим. † Сатра сăсар чĕппи макăрат, халĕ çуралнă ача пек. П. Пинер. † Тантăшсем килеççĕ асăнса, сăсар тиррисе витĕнсе. Такмак. Сăсар тирне шыв витмен, тет. Пазух. Кĕленчерен хӳме эп хӳтертĕм, сăсар чĕппи тытса та ярас пек. Сенчук. Пирĕн тăван килет асăнса, сăсар тир тăлăпĕ витĕнсе. N. † Çакă ялăн ачисем сасар пекех чупаççĕ. N. Урама тухрăм — ухă ывăтрăм, сăсарлă юмана тивертрĕм, сăсарĕ пурне пĕлмерĕм. СПВВ. † Укалчаран тухрăм — ухă ывăтрăм, сăсар йывăçне тивертрĕм. Зап. ВНО. Çакă ялăн ачисем сăсар пекех чупаççĕ-ĕçке. Ib. Сăсар кайăкĕ шыв ĕçет, икĕ текерле вăй вылять. (Вариант этой загадки: услан кайăкĕ шыв ĕçет...). Мыслец. При охоте на сăсар употребляется веревка, которая называется сăсар тытмалли кантра. Стюх. † Хура вăрман хыçне юр çунă, унта хĕрлĕ сăсар йĕр хывнă. ЧП. Хура сасар. || Назв. ручья, высыхающего летом. Симб.

текерлӳ

(т’эг’эрл’ӳ), то же, что текерлĕк. Сорм-Вар. † Тек-тек килме текерлӳ мар. ЙФН. Тĕвик-тĕвик текерлӳ, санăн йăву хăш тĕлте? Якейк. † Сĕм вăрманта текерлӳ, уя тохман, уй корман. Б. Олг. Текерлӳ çӳренĕ чохне мыракне (хохол) тăратат, вĕçсе кайнă чох выртарат. То же сл. в Питушк. Зап. ВНО. Услан кайăк шыв ĕçет, ик текерлӳ вăй вылять. (Лаша шыв ĕçнĕ чух икĕ хулхи выйлани, т. е. выляни). Яргуньк. Тĕвик-тĕвик текерлӳ, текерлӳвĕн чĕпписем тылла-пуççи хушшинче.

Арăслан

(ары̆слан), Iео, лев. Item nom. pr. viri pag, также лич. муж. яз. имя. Рекеев. V. услан.

Ăвăслан

(ы̆вы̆слан), с. Услон. Беляева. См. Услан.

ăсан-кайăк

то же, что ăсан. Синьял. Икĕ текерлĕ вăй вылят, ăсан-кайăк шыв ĕçет. (Лаша шыв ĕçни). См. Услан. Орл. II, 206. Ăсан-кайăк шыв ĕçет, икĕ тĕкĕрли вăй-выляççĕ. (Лаша, хăлхине вылятса, шыв ĕçни). Альш. Лешсем ăсан-кайăк тĕкĕ татаççĕ (задают рвачку?), тет.

левăх

(лэвы̆х), лев. Шибач. Икĕ аслă кĕрӳшĕ патшан кайăк тытма кайрĕç отта (в рощу) – тикăр тытма, левăх. См. арăслан, услан.

вуслан кайăк

„назв. птицы“. Актай. Икĕ чĕкеç вĕççе кайĕç, вуслан-кайăк шыв ĕçĕ. (Лаша). Разг. С. Мих. 59. Икĕ текерлĕ вăй-вылĕ, вуслан-кайăк хомханĕ. См. услан; срв. азерб. аслан „лев“ и русск. слон.

услам-кайăк

лев. Альш. Теперь знач. этого слова забыто; см. услан. В азери аслан «лев». Коракыш. Услам-кайăк шыв ĕçĕ, ик текерлĕ вăя вылĕç. (Лаша шыв ĕçни). Сорм-Вар. Ик текерле вый-вылĕ, услам-кайăк шу ĕçĕ. (Лаша шу ĕçни).

услан

(услан), шершень, шерстень. Эльбарус. Тюрл. Çить çолхи услан çынна сăхсассăн, çынна вĕлерет о, хорон пĕтерет о. IЬ. Услан, то же, что сăвăслан (насекомое).

услан

лев. См. услам. Употребляется в сложении: услан-кайăк.

услан-кайăк

лев. См. араслан, арăслан. Рысайк. Услан-кайăк шыв ĕçет, икĕ тетерлĕк вăй-вылять. (Лаша ĕçни). Тим-к. Услан-кайăк шыв ĕçет, икĕ текерлек (ониска?) выйă вылять. (Лаша шыв ĕçнĕ чух икĕ хулхи те вылять). Ямбул. Ик тетерлек (siс!) вăй (scr. вай) вылять, ослан-кайăк шыв ĕçет. (Лаша). N. Услан-кайăк шыв ĕçет, икĕ текерлĕк вăй-вылять. (Лаша шыв ĕçни).

услан-кайĕк

, лев. Собр. Услан-кайĕк шыв ĕçет, икĕ хулхине вăй-вылятса. (Лаша).

услан-кайĕкĕ

лев. С.-Устье. Услан-кайĕкĕ; шыв ĕçет, икĕ текерле выйă вылляççĕ. (Лаша шыв ĕçнипа хулхисам вылляни). N. Услан-кайĕкĕ шыв ĕçет, икĕ тетерлĕк вăпă-вылять. (Лаша шыв ĕçни).

услан

неизв. сл. Отсюда: Услан тăвайкки.

Услан

село услон, откуда: Услан тăвĕ.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

арăслан

«лев». Данная форма слова появилась, по-видимому, в последние три-четыре века под влиянием соседних пр; в чув. фольклоре сохранилась более древняя форма услан кайăк (кайăк «зверь»; «дикий»). Зол бл., КБ, Замахш., алт. В, тат. арсланарзыланарысланарстан, казах. арыстан, АФТ, азерб., тӳр., чаг., уйг., карач., балк. аслан «лев». Этимологизируют это слово по-разному. В словаре при „Грамматике алт. яз.“, составленной членами алтайской миссии (стр. 150), и в словаре Вербицкого (стр. 26). находим: арсыл «дикий», «свирепый», «лютый» + ан «зверь»; следовательно, арслян «дикий, «свирепый зверь». Вамбери в слове арсылан тоже усматривает две части: арыс «сильный» и лан «зверь». Рамстедт несколько по-иному рассматривает слово арслан: арс( > аркира «рычать») + лан < кит. лаң «зверь», «животное» (Введение 202—203). А. М. Щербак дает совершенно другую этимологию. „Этимология арсылан, предложенная несколько десятилетий назад, — пишет. он, — основана на выделении в нем прилагательного ар (см. ар «каштановый», МК, l, 80) в форме интенсива арсыл и слова ан, передающего значение «зверь», ср. к. калп. ац. Эта этимология удовлетворительна и с фонетической, и с семантической стороны, а также с точки зрения самих приемов образования наименований подобных животных в тюркских языках, ср. каплан (капыл-ан), сыртлан (сыртлы-ан) и т. д.“ (ИРЛТЯ 137—138); ср. кирг. арсылда «рычать».

Чувашско-русско-латинский словарь названий животных

арăслан

(услан кайăк) лев — panthera leo [Африкăра пурăнакан кушак йăхĕнчи тискер чĕрчун]

Словарь Федотова «Тĕне кĕмен чăвашсен ячĕсем»

Арăслан

яз. и. м. Рекеев. См. Услан (Ашм. Сл. IА, 330); тат. м. и. Арслан/Арыслан, по-русски Арслан < тюрк. м. и. Арслан "лев" (Гаф. ИИ, 126) > мар. м. и. Арслан (Черн. ИИ, 126). Мар. мужск. имя Услан (Черн. СМЛИ, 499) < чув. Услан (<Арăслан).

См. также:

усламçăлла усламлă усламла услан « услан. » усланкă услап услаплан усластить уследить

услан.
Свойства слова не указаны
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150