Чувашско-русский словарь (1982)

капăрчăк

хвастливый
сĕмсĕр капăрчăк — наглый хвастун
капăрчăк çын — хвастливый человек

сатрап

сатрап (сĕмсĕр те хаяр пуçлăх)
патша сатрапĕсем — царские сатрапы

сĕмсĕр

1.
наглец, нахал

сĕмсĕр

наглый, дерзкий, нахальный, бессовестный

сĕмсĕр

нагло, дерзко, нахально, бессовестно
сĕмсĕр ĕç — дерзкий поступок
сĕмсĕр суя — бессовестная ложь
вĕсем ытла сĕмсĕр хăтланаççĕ — они ведут себя слишком нагло
Сĕмсĕр çын — сăнсăр çын. — посл. Наглый человек — бессовестный человек.

сĕмсĕр

2.
жадный, ненасытный, алчный
сĕмсĕр шухăш — алчные помыслы

сĕмсĕр

3.
жестокий, безжалостный
сĕмсĕр пусмăрçă — жестокий угнетатель

сĕмсĕр

4. перен.
суровый, мрачный
страшный
сĕмсĕр самана — суровая эпоха

сĕмсĕркке

то же, что сĕмсĕр 1.—3.

шовинизм

шовинизм (чи сĕмсĕр национализм: харпăр нацине пуринчен çӳле хурсă, халăхсем хушшинче хирĕçӳ кăларни)

элек

1.
клевета
поклеп, напраслина разг.
сплетня, сплетни
сĕмсĕр элек — наглая клевета
ирсĕр элекпе варала — очернить гнусной клеветой
элек сар — распространить сплетни, сплетничать
элек пар — клеветать, наушничать
элек пуçтарса çӳре — собирать сплетни
Чараксăр çăвара элек йăва çавăрать. — поcл. Сплотня гнездо вьет, коль нараспашку рот.

сĕмсĕр

5.
без сознания, в забытьи
сĕмсĕр вырт — быть в бессознательном состоянии

сĕмсĕр

6. диал.
тупой, бестолковый, глупый
ачи кăшт сĕмсĕртерех — мальчик немного туповат

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

сĕмсĕр

наглецкий; дурной; сĕмсĕрлĕх – наглость.

171 стр.

Словарь чувашского языка

сăмсăр

(-зы̆р), неразборчивый, жадный. N. Сăмсăр йытта пăх нумай. См. сĕмсĕр.

сĕмсĕр

(_сӧ̆_мзӧ̆_р), без сознання; бессознательло; бессознательный. Пшкрт. Вăл выртат сĕмсĕр (или: нимĕн сĕмсĕр, без чувств). || Нахальный, наглый, бессовестный. Хурамал. Сĕмсĕр çын тесе вăтанман çынна калаççĕ. Ядр. Питĕ сĕмсĕр (так и лезет, хочет стащить). СПВВ. ГЕ. Сĕмсĕр е пуçтах тесе кирек мĕнле чунлă япалана та калаççĕ: акă пĕр çын çимелли япалана тула хурса пăхса тăрат, тăнă çĕрех çавăнта е сысна, е йытă пырат, хăваласан та каймаçт, ăна вара сĕмсĕр теççĕ. СПВВ. ЕС. Сĕмсĕр = пуçсăр, кĕмелле мар çĕре ирĕксĕр кĕрекен. Изамб. Т. Сĕмсĕр çын чĕнмесĕрĕх хăнана каять. И. С Степ. Сĕмсĕр, нахал. Ск. и пред. чув. 97. Сĕмсĕр-пуçсăр вăррисем турăран та хăраман. || Неразборчивый. Трхбл. Сĕмсĕр сысна! (Пит чикĕнекене калаççĕ). Ск. и пред. чув. 73. Сĕмсĕр сысни çухăрать, пĕтĕм яла çĕмĕрет. || Жадный, завистливый. Сятра, Хорачка. СПВВ. ИА. Сĕмсĕр — çын япалине юратать. СПВВ МА. Сĕмсĕр (пилсĕр) — япаларан тăрана пĕлмен çынна калаççĕ. СПВВ. ФИ. Сĕмсĕр — пит ĕмĕтсĕр çын. N. Сĕмсĕр пушă хирте, сивĕ, тĕксĕм чулсем çинче ырă сунакан ларнă. N. Ялсем тăрăх суту-илӳ туса çӳрекенсем тата сĕмсĕртерех. || Дикий, суровый, молчаливый, ни на что не обращающий внимания. Якейк. || Глуповатый. Бичурино. Сред. Юм. Кăçта çапкаланса çӳрен эс ôнта, сĕмсĕр карти. СПВВ. ТМ. Усал, ухмах çынна , сĕмсĕр çын теççĕ.

сĕмсĕрле

(-_зэ̆-), то же, что сĕмсĕр. Орау. Мĕнле сĕмсĕрле ача эсĕ, каланă йăмаха пĕрте тăнланмастăн.

сĕнсĕр

(_зэ̆_р), то же, что сĕмсĕр, бессовестный, нахальный, наглый.

нĕрсĕр

(_зэ̆_р), некрасивый. Зап. ВНО. Нĕрсĕр халăх, неаккуратный. || Неряшливый, неразборчивый. Хочехмат. Нĕрсĕр, япăх, сĕмсĕр. Орау. Эс, нĕрсĕр! хăна тирпейлеместĕн! Шăл манкăна! Ир. Сывл. 13. Нĕрсĕр шухăша манса пыратăп. || Очень. Ядр. Нĕрсĕр аван.

пăван

(пы̆ван), слепень. Альш. Пăван, жук-навозник (!). Ib. Суккăр-пăван, слепень, овод. N. Пăван — общее название жуков и некоторых др. насекомых: сар пăван, суккăр пăван, шăршлă пăван, пĕчĕкçĕ пăван, çинче пăван. Орау. Паван вăл виçĕ тĕслĕ: шултăри пур, сар пăван, тата вĕтти, шурри. Саррисемпе вĕттисем выльăха пит сĕмсĕр çыпçăнаççĕ. Ib. Выçă пăван пек пырса кĕчĕ (или: килсе кĕчĕ, ворвался как голодный слепень). Ib. Чăвашла пĕлмест вăл, сăмаха пак персе ярать, суккăр пăван пырса перĕннĕ пек, пашалу тута. Собр. Симĕс пăван тухсан çиçĕмлĕ çăмăр пулат, теççĕ. ТММ. Иван — пăван, йытапа пĕр тăван. Сред. Юм. Пăван ларсан, лаша хӳрипе çапать. Если на лошадь сядет слепень, лошадь машет хвостом.

мĕтсĕр

жадный. Тюрл. Мĕтсĕр = сĕмсĕр, пил çок онăн. Сред. Юм. Ôн мĕчĕ тем парсан та çитес çôк, пит мĕтсĕр вит ô. Сунт. Калама çук тискер, хăрушă, мĕтсĕр выçлăх çывхарса çитнĕ.

йĕкĕл

неизв. сл. заумной песне. Собр. Йĕкĕл терĕм, йĕкел терĕм, йĕлме касрăм йĕнче кура, кура майри, Питĕр майри шăпар майри кĕмсĕр тӳре тӳр сĕмсĕр ылтăн купăс кăмăлсăр. Байгул. Йĕкĕл терĕм, йĕкĕлтерĕм пĕлме касрăм. (Уяв юрри).

Русско-чувашский словарь

агрессивный

прил., агрессивно нареч.
1. (син. захватнический) хапсăнчăклă, хапсăнчăк -ĕ; агрессивная политика хапсăнчăклă политика, хапсăнчăк политики
2. (син. враждебный) хаяр, сĕмсĕр; он ведет себя агрессивно вăл хăйне сĕмсĕр тыткалать

бессовестный

прил. (син. нечестный, наглый), бессовестно нареч.
намăссăр, сĕмсĕр, чыссăр; он бессовестно врёт вăл намăса пĕлмесĕр суять

первобытный

прил.
1. (син. древнейший) авалхи, сĕм авалхи; первобытный человек авалхи çын
2. (син. дикий, некультурный) тĕттĕм, сĕмсĕр, тискер; первобытные нравы тискер йăласем

хам

сущ.муж., хамка жен.
сĕмсĕр, путсĕр, этепсĕр, сĕмсĕркке, путсĕркке; Не будь хамом! Путсĕр ан пул ĕнтĕ!

Русско-чувашский словарь (1972)

безмозглый

сĕмсĕр, ăссăр, тăрлавсăр.

беспамятный

ăнсăр, тăнсăр, сĕмсĕр, ăн-пуçсăр, минĕре, анкă-минкĕ.

бессознательный

сĕмсĕр, тăнсăр, ăнсăр; ним пĕлми, хăй тĕллĕн, шухăшламасăр.

бестолковый

йĕркесĕр, сĕмсĕр, тăнсăр, тăнпуçсăр, вырнаçусăр, сипетсĕр, умсăр-сумсăр (çын), тăрлавсăр, тĕлсĕр, йӳнсĕр, йĕркесĕр, анăра, анра-сухра.

Русско-чувашский словарь (1971)

беззастенчивый

прил. сĕмсĕр, намăса пĕлмен, вăтанма пĕлмен; беззастенчивый лгун намăссăр суеçĕ.

беспардонный

прил. разг. намăссăр, сĕмсĕр; беспардонная ложь намăссăр суя.

бессовестный

прил. намăссăр, чыссăр; хăлăхсăр, сĕмсĕр; бессовестный человек чыссăр çын; бессовестная ложь сĕмсĕр суя.

бесцеремонный

прил. именӳсĕр, этепсĕр, сĕмсĕр, сăпайсăр.

бесчинство

с. пуçтахлану, путсĕрлĕх, сĕмсĕр ĕç.

дерзкий

прил. 1. (грубый, вызывающий) пуçсăр, чăрсăр, пуçтах, сĕмсĕр, чарусăр; дерзкий ответ чăрсăр ответ; 2. (смелый) хăюллă, харсăр, хăрушлăхран хăраман; дерзкий манёвр хăюллă манёвр.

матёрый

прил. 1. (бывалый) ăста, опытлă, пĕлекен; матёрый моряк опытлă моряк; 2. (отъявленный) сĕмсĕр, юсанми; матёрый бюрократ юсанми бюрократ.

махровый

прил. 1. йышлă çеçкеллĕ; махровая астра йышлă çеçкеллĕ астра; 2. перен. чи сĕмсĕр, путсĕр, хаяр; махровый реакционер чи хаяр реакционер; 3. çăмламас, тĕклĕ (пир-авăр); махровое полотенце тĕклĕ алшăлли.

наглец

м. сĕмсĕр (е чăрсăр) çын, намăссăр.

наглость

ж. 1. сĕмсĕрлĕх, чăрсăрлăх, намăссăрлăх, пуçсăрлăх, питсĕрлĕх; 2. (наглый поступок) сĕмсĕр ĕç, пуçсăрлану, чăрсăрлану.

наглый

прил. сĕмсĕр, намăссăр, чăрсăр, пуçсăр, питсĕр.

нахал

м. сĕмсĕр, сĕкĕнчĕк, пуçтах.

нахальный

прил. сĕмсĕр, намăссăр, питсĕр, пуçсăр, пуçтах.

оголтелый

прил. разг. хаяр, чарусăр, сĕмсĕр; оголтелый враг сĕмсĕр тăшман.

самодур

м. неодобр. киревсĕр, сĕмсĕр, кутăн (çын).

сатрап

м. сатрап (1. ист. Авалхи Персири нимпе пӳлмен влаçлă пуçлăх; 2. перен. сĕмсĕр те хаяр пуçлăх).

фамильярничать

несов. с кем и без доп., разг. сăпайсăр пул, сĕмсĕр пул, хăвна ху вăтанмасăр тыткала.

фамильярный

прил. сăпайсăр, сĕмсĕр, вăтанусăр; фамильярное обращение сăпайсăр тыткалани.

хам

м. бран. намăссăр, сĕмсĕр, путсĕр.

хамоватый

прил. разг. намăссăр, сĕмсĕр, вăтана пĕлмен.

Русско-чувашский словарь социальной лексики (2004)

злостный

1. злостное банкротство юри банкрота тухни (парăм татасран пăрăнас тĕллевпе); 2. сĕмсĕр, пуçтах; злостный неплательщик налогов налогсене сĕмсĕррĕн тӳлемен çын

ультра

ультра (реакционерсем, чи сĕмсĕр экстремистсем)

Немецко-чувашский словарь Йоханнeса Бeнцинга (Benzing)

unverschämt

sĕmsĕr
сĕмсĕр

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

сĕм

«сознание»; сĕмсĕр «бестолковый», «несообразительный», «глуповатый».

См. также: