Чувашско-русский словарь (1982)

лӳппер

вяло
неуклюже, тяжело
лӳппер ача — неповоротливый мальчик

лӳппер

лениво
лаша питĕ лӳппер уткалать — лошадь шагает лениво

Словарь чувашского языка

кăнттам

(кы̆нттам, кŏнттам), неловкий, неуклюжий, грузный и неуклюжий, неповоротливый; с некрасивым станом (напр. медведь). Чебокс. р. Орау. Ку лашанăн урисем кăнттам (неподвижны в суставах). Ib. Лӳппер — кăнттам тыткалать (неловкий, неуклюжий). Сред. Юм. Кăнттам çын, неповоротливый. N. Кăнттам, грузный н неуклюжий. Старак. Кăнттам (çын; и без «çын», absolute), неловкий, угловатый (примется за дело — испортит; с человеком станет играть — ушибет). Н. Р. Роман. Вăл ытла кăнттам: курпунланса çӳрет, откаласса танкки-танкки откалать. См. кĕнттем.

кĕсмен

ленивый, вялый, неуклюжий, неповоротливый, тяжелый; м. б. то же, что кĕсмен. Изамб. Т. Но, кĕсмен! (говорят лошади). Баран. 96. Кĕсмен вырăс сикмест те, ларкăç çинчех ларса пырать. Толст. Унăн (у него) урисем вирлĕ, санăн урусем кĕсмен (неповоротливы). СПВВ. ФИ. Кĕсмен, неповоротливый, тяжелый (человек). См. лӳппер. Ст. Чек. Кĕсмен, неподвижный: кĕсмен çын. Ib. Кай кунтан, кĕсмен! (говорят неповоротливому человеку); Ib. Кĕсмен, 1) тяжелый, неподвижный человек; 2) лодырь (жадный). Айбечи (Ибрес. р.). Вăл (чĕрĕп) илемлĕ мар, кĕсмен (неповоротлив). || В наречном см. Баран. 124. Упа çаврăнкалани, утни кĕсмен хăтланнă пек. См. кӳсмен.

чуман

чоман, ленивый (о лошади). Н. Карм. Чуман лаша. Б. Олг. Чоман ут, ай-ай пушă пит çĕклет, чоман. СПВВ. ТМ. Кӳлсен пыман лашана чуман лаша теççĕ. Якейк. Чуман лаша, ленивая лошадь, без кнута на такой лошади нельзя никуда выехать. Ск. и пред. чув. 112. Турткалаймасть, тухатмăш, чуман лаша пек чупать. || Мешкотный, вялый. Пшкрт., Тюрл. N. Чуман = мĕшĕлти. N. Чуман = лӳппер. || Нечто вроде салазок для возки мякины (арпа). Ст. Чек. СПВВ. Чуман – вроде салазок из лубков. Ib. Шăвăç чуманпа илсе кайăп (обнадеживают детей). Шел. 41. Чуман сĕтĕрнĕ пекех çын вилли сĕтĕреççĕ. К. Розанова. Чуман – род саней. Ст. Араслан. Атьăр пирĕнпе туя касси камантипе, ут утланан, сăмсапа сывлан, кутпа тĕртен, хырăмпа шăван. Вати-хĕти туяпа, куçĕ куран, хăлхи илтен уксах-чăлах чуманпа. Paas. 188. Чуман = чуман. || Короб. Ильк. N. Чуман, сплетенный из ивовых прутьев кузов небольших саней, употреблялся для возки навоза, доставки с гумна во двор мякины для скота и пр. (Повидимому, слово чуман восходит к форме чулман, чалман, что у скотоводческих турецких народов, напр. у карачайцев, туркмен, означает овец с молодыми ягнятами). Чеменево Б. Чуман, хăваран авса тунă çуна. Çав çунапа навус, арпа, тата ытти япала та турттараççĕ. Çак çатан вырăнне тата шăвăçран (из белой жести) çапса тăваççĕ. Унпа та çавăн пекех турттараççĕ. Ăна шăвăç чуман теççĕ. Вăл çуна пысăках мар. Унăн хыçĕ çуни пуçĕнчен çӳлĕрех. || СПВВ. ФН. Чуман çине лашасене пăтратсан сапса паракан çăнăха хураççĕ.

Нĕркки

(н'ӧ̆_ркки), так называют неповоротливого, неопрятного и с другими отриц. качествами человека. Орау. Лӳппер çӳрекен, хутланса çӳрекен, сăмсине-çăварне тирпейлĕ тытайман çынна нĕркки тиççĕ.

палван

болван. Сред. Юм. N. Ĕлĕк Ваçилий палванăн виçĕ арăм пулнă, тет. СПВВ. ИФ. Палван. См. лӳппер.

латакай

(ладагаj), низенький и толстый. Изамб. Т. Слакбаш. Латакай, низенький, с туловищем, не пропорциоальным росту (говорится о женщинах). СПВВ. ЕХ. Латакай = пĕчĕкçĕ çын. СПВВ. ИА. Латакайăн икĕ тĕнче тикĕс: унăн пуçĕ те, пĕвĕ те çук, теççĕ. СПВВ. НН. Латакай — лутра çын. Ильк. Латакай – карлик. Ст. Чек. Латакай = мăнтăр, пĕчĕкçĕ çын. Имен. Латакай, малый ростом и малоподвижный человек. N. Латакай, лӳппер, низкого роста. См. лаканай.

ленчĕркке

(л’эн’џ̌э̆_рк’к’э), вялый, физически слабый; обвислый (тело). Шорк. Ст. Чек. Ленчĕркке — физически вялый, не может как следует работать (а лӳппер — больше лентяй, а отчасти вялый). Ib. Ăлава ленчĕркке çыхнă (воз слабо завязан). Ib. Ленчĕркке — вялое или свешивающееся тело. Ib. Ленчĕркке – усăнса çӳрекен ӳт. Мăнтăр çыннăн янахсем ленчĕркке янах. Пысăк чĕчче (mammas) ленчĕркке чĕчĕ теççĕ. Тумтир çумĕнче, çĕтĕлсен, аялалла усăнса çӳрекенĕ (тумтир татăкĕ, шобон, лоскут). || Назв. женского украшения. Ст. Чек. Ленчĕркке, шăрçасенчен тунă (висит на спине). Ib. Сурпан çаккинче сăранин аял пуçне куккăр-маккăр тимĕр-правулкка çĕлесе хунă, правулкка çумне укçа çакнă, çавă ленчĕркке. К.-Кушки. Ленчĕркке — края антăрлăх’а (передние) вроде бахромы; на конце — серебряные монеты.

лӳпер

вялый, неподвижный (описка?). И. С. Cтеп. Лӳпер — тяжелый на подъем. СПВВ. МС. Лӳпер = чуман (чуман тесе, лашана калаççĕ, лӳпер тесе, çынна калаççĕ). См. лӳппер.

лӳппер

(л’ӳ_ппэ_р), неподвижный, неповоротливый, напр. лошадь, человек (а „мĕшĕлкке“ — копотун). Ст. Чек. Сборн. по мед. Ӳсессе вĕсем лӳппер, имшер, вăйсăр пулса ӳсеççĕ. Этем йăх. еп. пуç. кай 42. Лемурсем çĕрле çӳреççĕ; вĕсем лӳппер, упăтесем пек çăмăл мар. Сред. Юм. Лӳппер — хăвăрт ôтса çӳремен çын. Хурамал, Городище. Лӳппер, вялый. Тюрл. Лӳппер, лентяй. Н. Седяк. Лӳппер = юлхав. N. Лӳппер утать. Шагает тяжело, неестественно, лениво. СПВВ. ФВ. Лӳппер — юлхав çын; чут пӳне йăтса çӳрекен çынна калаççĕ. Орау. Лӳппер (= кăнттам тыткалать), неловкий, неуклюжий; неповоротливый, крупного сложения. СПВВ. ЕС. Лӳппер — ури аллисене лап-лап пусса çӳрекен çын. СПВВ. ФИ. Лӳппер — йывăр çын, аран хăне хăй чух сĕтĕрсе çӳрекен (иначе: палван, кĕсмен). Н. Уз. Лӳппер [употребл. и в шутку, любя (юратса)].

уймăл

(уjмы̆л), вялый. Изамб. Т. Кажется, то же, что лӳппер.

услап

оспап, лентяй, бездедник; неподвижный. Услап хресченсем каçалăк кутĕнче выри-вырми тăраççĕ те: кăçал йывăр алăлă çын çурла кăларнă пулмалла; кам кăларнă-нш? пĕлесчĕ, теççĕ. Рак. Услап — неповоротливый человек. Услап = лӳппер. То же я в Ст. Чек. СПВВ. Услап = наян çын. И. С. Степ. Услап, умственный недоросль. СТИК. Эс ман çиран мĕн поплян, ослап! IЬ. Эй ослап! çапла чакараççи (= чакараççĕ-и) ута? Эх ты, бездельник! Разве так пятят лошадь? Хĕн-хур. Наян, услап! ĕçлес килмест санăн, çавăнпа пуçна чире хывса выртатăн (притворяешься больным). Янтик. Эй, услап! (говорят здоровому, крепкому лентяю).

Русско-чувашский словарь (1971)

ленивый

прил. 1. юлхав, кахал, наян, ӳркенчĕк, тĕрен, услап; ленивыи человек капаш (е юлхав) çын; 2. (о движениях, походке) лӳппер, мăран, ӳрĕк-сӳрĕк; 3. (о животном) лӳппер, чуман, кĕсмен; ◇ ленивые щи чĕрĕ купăста яшки; ленивые вареники хуран кукли.

мешковатый

прил. 1. шалпар, аслă, лапшака; мешковатый костюм шалпар костюм; 2. перен. лӳппер, кăнттам, çаврăнăçусăр; мешковатая фигура лӳппер кĕлетке.

неповоротливый

прил. çаврăнăçусăр, çивеч мар, лӳппер, йăраланчăк, кăнттам, кăштăрмак, услап.

неподвижный

прил. 1. (не двигающийся) хусканусăр, хускавсăр, тапранман, хускалман; 2. (медлительный) мĕшĕлти, лӳппер; 3. (застывший) хускавсăр, хускалман; неподвижное лицо хускалман пит-куç.

неуклюжий

прил. 1. (неповоротливый) кăнттам, çаврăнăçусăр, йăраланчăк, каптăркка, лӳппер, мăран; 2. (о вещах, предметах) калăпсăр, кĕмĕркке.

См. также: