Чувашско-русский словарь (1982)

анодла

анодировать (металл япаласене электролиз туса йӳçек сийĕпе витни)
металсене анодла — анодировать металлы

газ

газовый
кăмрăк йӳçек газĕ — углекислый газ
çунакан газ — горючий газ
çутçанталăк газĕ — природный газ
шĕвĕ газ — жидкий газ
газ баллонĕ — газовый баллон
газ пăрăхĕ — газопровод
газ плити — газовая плита
газ кăлар — добывать газ
çурта газ кĕрт — газифицировать дом
газпа шăратса çыпăçтарни — газовая сварка

йӳçек

1.
кислый, кисловатый
с кислинкой разг.
йӳçек панулми — кисловатое яблоко

йӳçек

2.
горечь

йӳçек

горький, горьковатый
с горчинкой разг.
армути йӳçекĕ — горечь полыни
йӳçек тутăллă — горький на вкус

йӳçек

3. хим.
кислота
кӳкĕрт йӳçекĕ — серная кислота
шывсăр йӳçек — безводная кислота
йӳçек ӳте çиет — кислота разъедает кожу
çăратнă йӳçек — концентрированная кислота
пире йӳçек çунтарса яна — кислота разъела полотно

йӳçек

4.
едкость

йӳçек

едкий
тĕтĕм йӳçекĕ — едкий дым

йӳçек

5. перен.
горечь, чувство горечи, горькое чувство
сывпуллашу йӳçекĕ — горечь расставания

йӳçек

6. перен.
унылый, кислый
йӳçек кăмăл — кислое настроение

йӳçек

◊
йӳçек тăпрасем — кислые почвы

кала

13.
отдавать, пахнуть, припахивать чем-л.
иметь какой-л. привкус
йӳçек калать — отдает горечью
краççын шăрши калать — пахнет керосином

лакмус

лакмус (йӳçек лексен хĕрелекен япала)

нейтрализаци

2. хим.
нейтрализация (шĕвекĕн йӳçек е сĕлтĕ свойствине пĕтерни)
нейтрализаци реакцийĕ — реакция нейтрализации

сульфат

хим.
сульфат (кӳкĕрт йӳçек тăварĕ)

тăпра

земляной, почвенный, грунтовой
йӳçек тăпра — кислая почва
йӳçĕ тăпра — кислая почва
кăпăшка тăпра — рыхлая почва, мягкий грунт
кĕллĕ тăпра, кĕл тăпри — подзол
кĕлленчĕк тăпрасем — подзолистые почвы
нӳрлĕ тăпра — влажная почва
пулăхлă тăпра — плодородная почва
çĕрĕк тăпри — перегной, гумус
тăмлă тăпра — глинистая почва, суглинок
хăйăрлă тăпра — песчаная почва, супесь
хура тăпра — чернозем
тăпра айĕнчи си — подпочвенный слой, подпочва
тăпра картти — с.-х. почвенная карта
тăпра тытăмĕ — структура почвы
тăпрари нӳрĕке тытса хăвар — задержать почвенную влагу
Типĕ тăпра урана çыпăçмасть. — посл. Сухая земля к ногам не пристает (т. е. к честному человеку клевета не пристанет).
Хуньăшĕпе кĕрӳшĕ— пĕр тăпра. — погов. Тесть с зятем заодно (букв. тесть и зять — одна почва).
Хут арчара хура тăпра. (Чей). — загадка В бумажном сундучке хранится чернозем. (Чай).

çĕр

земляной, почвенный, грунтовой
йӳçек çĕр — кислая почва
йӳçек çĕрсене извеçлени — известкование кислых почв
кăрачă çĕр — неплодородная земля
пулăхлă çĕр — плодородная почва
тăмлă çĕр — суглинок
хăйăрлă çĕр — супесь
хура çĕр — чернозем
çĕр айĕнчи пуянлăхсем — ископаемые богатства
çĕр айĕнчи шывсем — почвенные воды
çĕр дамба — земляная дамба
çĕр кĕпер — насыпь, дамба (через болото)
çĕр мунча — баня, вырытая в земле
çĕр сийĕ — пласт земли
çĕр тĕслĕ — землистого цвета
çĕр урай — земляной пол
çĕр ӳпле — землянка
çĕр хăвăлĕ — пещера, подземелье
çĕре сыхламалли ĕçсем — почвозащитные мероприятия
çĕре çемçет — 1) разрыхлять почву 2) удобрять землю
çĕр чавакан — землекоп
çĕр чавакан техника — землеройная техника
çĕр чĕтренни — землетрясение
çĕр чĕтреннĕ — произошло землетрясение
Хирте тимĕр чĕрнеллĕ асамçă çĕр чавать. (Акапуç). — загадка В поле роет землю волшебник с железными когтями. (Плуг).

йӳçĕм

то же, что йӳçек 1, 2.

Словарь чувашского языка

йӳçек

(jӳз'э_к), кисловатый, горьковатый; кислота. С. Тюрл. Йӳçек кĕнĕ, стало киснуть.

йӳçенк

(jӳз'эҥк), то же, что йӳçек. Сред. Юм. Йӳçенк (= йӳçенкĕ) тута кĕнĕ. Начало киснуть.

йӳçĕ

(jӳз'э̆), кислый, горький. Зап. ВНО. Арăм-ути пек йӳçĕ. Горек как полынь. КС. Йӳçĕ — бывший в брожении: горький. Отсюда: йӳçĕ — болото (где вещества находятся в брожении). Чăв. й. пур. 38. Ху тунни тутлă пулĕ, янти йӳçĕ пулĕ (т. е. не зарься на чужое). N. † Йӳçĕ ĕççе, тутлă калаçрăмăр, ялан çамрăк пуççене хуйхăртса. Ч. С. Айван ывăл-хĕре, пире, хапăл ту, ырă туррăм, ырă чӳклемем! Йӳççе (чит. йӳçĕ ĕççе) тутлă калаçмалла ту, ырă чӳклемем, çырлаха пар. Амин. Нюш-к. Йӳçĕ çăмах çине йӳçĕ яшка. (Послов.) N. Вара хăнасем пурте лараççĕ те, çиме-ĕçме тытăнаççĕ. Ак çапла каласа ĕççе-çиеççĕ: йӳçĕ ĕççе, тутлă калаçмалла пултăр! теççĕ. Юрк. Йӳçĕ улма. Собр. † Йӳç пашалу, урпа çăнăх (sic!), тăвар ярса çирĕммĕр (sic!). || Горечь. Ала 71. † Турат куçĕ куркисем, эрĕм йӳççи сăрисем. Орау. Сăмса шăтăкĕ çăвар маччинче пырпа пĕтĕçнĕ çĕрте ман ир яланах темскер йӳççи тăрать. В. Олг. Куçа йӳçĕ кĕрет ― ест глаза (от дыма). || Шибач. Йӳçĕ (о бане: угарно). V.S. Мульчара йӳçĕ пулчĕ. || Яд. Посл. 7,8. Анчах чĕлхене чарма этемрен никам та пултараймасть: вăл чарма çук усал япала, вăл пĕтĕмпех вĕлерекен йӳçĕпе тулнă. || Огорчительный. Пазух. Чипер-чипер, аппине, эпир кула пуçласан, йӳçĕ пулчĕ сар ача (т. е. когда мы стали насмехаться над ее любовью, ей стало не по себе). || Квас. Ст. Чек. О сохр. зд. 75. Çавăнпа пирĕн пурте кăвас (йӳçĕ) ĕçме юратаççĕ. Юрк. Йӳçĕ = кăвас, квас. N. Кăна кура ачасен ашшĕсем ачисемпе йӳçĕ тума (для варки кваса) шкула салат парса яра пуçларĕç. Календ. 1910. Йӳçĕ кăрчанкă чирĕнчен пулăшма пултарать. О сохр. здор. 75. Çынсем нумайĕшĕ кăвас (йӳçĕ) ĕçеççĕ. Кăваса (йӳççе) тĕрлĕ тырăран тăваççĕ. Альш. Йӳçĕ ĕçсе пăсăлтăм. Испортился от того, что пил квас. СПВВ. Йӳçĕ, йӳçек.

Русско-чувашский словарь

кислый

прил., кисло нареч.
1. йӳçĕ, йӳçек, кăвасак; кислые яблоки кăвасак пан улми
2. йӳçĕ, йӳçĕтнĕ, йӳçĕхнĕ; кислое тесто йӳçĕ чуста (çĕпрепе хуни)
3. (син. унылый, недовольный) кичем, тунсăх, сӳрĕк, кăмăлсар; кислый взгляд кăмăлсăррăн пăхни

лимон

сущ.муж.
лимон (цитрус йышши йӳçек çимĕç); пить чай с лимоном лимонпа чей ĕç

Русско-чувашский словарь (1971)

вкус

1.тутă, техĕм; горький вкус йӳçĕ тутă; кислый вкус йӳçек тутă; 2. (чувство красивого) илемлĕх туйăмĕ; одеваться со вкусом пĕлсе тумлан; 3. (интерес, любовь) юратни, кăмăл туртни, чун туртăмĕ; иметь вкус к литературной работе литература ĕçне чун туртни; 4. (манера, стиль) евĕрлĕ; танец в татарском вкусе тутарсенни евĕр ташă; ◇ войти во вкус тутине чухласа ил.

горечь

ж. 1. (что-л. горькое) йӳçĕ, йӳçек, йӳçенкĕ; горечь полыни армути йӳççи; горечь дыма тĕтĕм йӳçекĕ; 2. (тяжёлое чувство) йывăр туйăм, асап; горечь одиночества пĕчченлĕх асапĕ.

горчить

несов. йӳçек пул, йӳçеклен, йӳçек тутă кала; масло горчит çу йӳçекленнĕ.

едкий

прил. 1. çиекен, касакан; йӳçек; едкий дым куçа çиекен тĕтĕм; едкая кислота çиекен кислота; 2. перен. (язвительный) тăрăхлакан, йĕкĕлтекен, хыт тĕртекен; едкое замечание йĕкĕлтӳллĕ асăрхаттару.

кислить

несов. разг. йӳçек тутă кала; яблоко кислит панулми йӳçĕ тутă калать.

кислота

ж. 1. йӳçĕ, йӳçек (тутă); , 2. хим. кислота.

кислый

прил. 1. йӳçĕ; кислое яблоко йӳçĕ панулми; кислое вино йӳçĕ эрех (хĕрли); 2. (вследствие брожения, квашения) йӳç(ĕ), йӳçĕтнĕ; кислое тесто йӳç чуста (е кăвас чусти); кислое молоко турăх; кислая капуста йӳç купăста; 3. (испорченный, прокисший) йӳçĕхнĕ; кислый суп йӳçĕхнĕ яшка; 4. хим. кислоталлă, йӳçек; кислый раствор йӳçек (е кислоталлă) раствор; 5. перен. разг. кичем, кăмăлсăр; кислый вид кăмăлсăр сăн-пит; ◇ кислые щи йӳç купăста яшки.

кислятина

ж. разг. 1. кăвасак япала, йӳçек япала; 2. перен. разг. (о человеке) йăмшак.

нейтрализация

ж. 1. нейтрализацилени, хăватсăрлатни, вăйсăрлатни; 2. хим. нейтрализаци, нейтрализацилени (шĕвекĕн йӳçек свойствине сĕлтĕпе пĕтерни; сĕлтĕ свойствине йӳçекпе пĕтерни).

окисел

м. окисел, йӳçек (хими элеменчĕпе кислород пĕрлешĕвĕ).

окись

ж. хим. йӳçек, окись.

острый

прил. 1. çивĕч, вичкĕн; шĕвĕр, шĕврешке; острый нож çивĕч çĕçĕ; острая игла шĕвĕр йĕп; 2. (суживающийся) шĕвĕр, шĕвреке, вĕçлеке; острый нос лодки киммĕн вĕçлеке сăмси; 3. (хорошо развитой; проницательный) çивĕч, витĕр; острый ум çивĕч ăс; острое зрение витĕр (е çивĕч) куç; 4. (язвительный) çивĕч, витермелле, витмелле (е витекен); острый язык çивĕч чĕлхе; острое слово витмелле сăмах; 5. (о вкусе, запахе) витĕр çапакан, çиекен, йӳçĕ, йӳçек; 6. (сильный) хытă, вăйлă; острое желание вăйлă сунăм; 7. (напряжённый) хĕрӳллĕ, çивĕч, йывăр; острая борьба йывăр кĕрешӳ; ◇ острый угол мат. шĕвĕр кĕтес.

углекислый

прил. хим. кăмрăк йӳçек ⸗ĕ [⸗и], кăмрăк йӳçеклĕ; углекислый газ кăмрăк йӳçек газĕ; углекислые соли кăмрăк йӳçек тăварĕсем; углекислое соединение кăмрăк йӳçеклĕ пĕрлешӳ.

Неологический словарь чувашского языка

барбарис

п.с. Хĕрлĕ, вĕтĕ, йӳçек çырлаллă йĕплĕ тĕмĕ. Хăйĕн пахчинче вăл кунта ӳсекен çимĕçсемсĕр пуçне яппун айвине, барбарис, виноград ... ӳстерет. Х-р, 29.10.1996, 1 с. Шăлан çырлипе барбарис тымарĕсенчен хатĕрленĕ, чей пек пиçĕхтернĕ шĕвек ĕçĕр. С-х, 2000, 17 /, 2 с. — ВЧС, 1971, 39 с.; ВЧС, 1951,26 с.

кăвасак

п.п. Йӳçĕ тутă; йӳçек, йӳçенкĕ. Паян та атом кăвасакĕ яппун çыннин тути çинче. А.Воробьев, 1963, 14 с. Юлаканнисен вара чунра кăвасак пурах, театра тĕпчекене çухататпăр. Х-р, 24.09.1996, 4 с.

Чувашско-русско-латинский словарь названий животных

пулă

рыба — pisces [шывра пурăнакан çурăм шăммиллĕ чĕрчун]; вăкăр пуслă пулă бычок-крушак — neogobius melanostomus [тинĕсре пурăнакан вăкăр пуçлă пулă]; вĕçевçĕ пулă летучая рыба — cheilopogon pirinatibarbatus [тинĕсре вĕçсе ишекен пулă]; йĕп пулă игла-рыба — syngnathus typhle [йĕп евĕрлĕ тинĕс пулли]; йĕплĕ пулă колюшка — culaea inconstans [йĕплĕ тинĕс пулли]; йӳçек пулă горчак — rhodeus sericeus [карп йышши пулă]; йытăлла пулă рыба-собака — sphaeroides rubripes [тинĕсре пурăнакан йытă пуçлă пулă]; кăвак пулă синец — abramis ballerus [карп йăхĕнчи кăвак çурăмлă пулă]; пăчкă пулă пила-рыба — pristis pectinatus [пăчкă сăмсаллă скат]; симĕс пулă елец — leuciscus leuciscus [карп йышши пулă]; çĕлен пулă вьюн — misgurnus fossilis [пĕчĕк усиллĕ, çĕлен евĕрлĕ пулă]; çыпçăнчăк пулă уклейка — alburnus alburnus; уйăхла пулă луна-рыба — mola mola [тинĕсре пурăнакан уйăх евĕрлĕ пулă]; хăйăр пулли щиповка — cobitis taenia [çĕлен евĕрлĕ пĕчĕк пулă]; хĕç пулă меч-рыба — xiphias gladius [хĕç евĕрлĕ çӳхе çăткăн тинĕс пулли]; хулăн çамкаллă пулă толстолобик — hypophthalmichthys molitrix; чулай пулли подкаменщик — cottus gobio

См. также: