Чувашско-русский словарь (1982)

çĕтĕл

возвр.

çĕтĕл

1.
изнашиваться, рваться
истрепаться, прохудиться
алсиш çĕтĕлнĕ — рукавицы износились
кĕпе çĕтĕлнĕ — рубаха порвалась
пӳрт тăрри çĕтĕлнĕ — крыша дома прохудилась
çĕтĕлсе кай — прорваться, прохудиться
çĕтĕлсе пĕт — износиться, истрепаться
Хĕлле хулăн тум-тирпе выртать, çулла çĕтĕлсе пĕтет. (Пăр кайни). — загадка Зимняя толстая одежда к лету вся изнашивается. (Ледоход).

çĕтĕл

2. перен.
раздражаться, злиться
кипятиться разг.
вздорить
мĕн кирлĕ маршăнах çĕтĕлетĕн? — что ты кипятишься из-за пустяков?

çĕтĕл

3. разг.
болтать
трепаться прост.

çĕтĕлсе калаç —
1) горячиться, кипятиться (в разговоре)
2) болтать, быть многословным

çĕтĕлсе çӳре —
1) ходить раздраженным, злиться
2) болтать (постоянно), заниматься болтовней

çĕтĕлтер

1.
понуд. от çĕтĕл 3.

çĕткелеш

то же, что çĕтĕл 2.

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

çĕтĕл

износиться; изорваться; манăн атă çĕтĕлчĕ – у меня сапоги износились.

193 стр.

Словарь чувашского языка

çăтăл

изнашиваться, ветшать. V. S. Сунт. Кивелнипе çăтăлма пуçланă вырăсла хапха. См. çĕтĕл.

çĕтĕл

(с’э̆_дэ̆л’), рваться, изнашиваться. Кайсар. Çĕтĕк кĕрĕк йытă вĕрнипе те çĕтĕлет. Изношенная шуба донашивается и от собачьего лая. (Послов.). Султангул. Хĕлле хулăм тумтирпе выртать, çула çĕтĕлсе пĕтет. (Пăр шăнни). || Разорваться. Якейк. Хырăм çĕтĕлсе тохас паках толтартăм (наелся до-нельзя). || Раздражаться. N. Ялан çĕтĕлсе çӳрет. Все ходит раздраженным. Орау. Тĕк-тăмалăк ан çĕтĕл ĕнтĕ, кирлĕ-кирлĕ мар сăмахшăн та çĕтĕлетĕн. || Злиться. Сятра: _пє_рэ̆_{н к}э̆н’э_ми с’э̆_дэ̆_лмэ тапрат_сэ_рччэ̆. Орау. Çĕтĕлсе ларать, сидит и злится. N. Вăрçса çĕтĕлсе çӳрет.

çĕтĕлтер

понуд. ф. от çĕтĕл; раздражать кого, дразнить. КС. Мĕн çĕтĕлтерен çавна. Якейк. Павăл арăмне паян çĕтĕлтертĕм анчах (ужасно разозлил). Йӳç. такăнт. 12. Чарăн, ывлăм, ан çĕтĕлтер аçуна! Орау. Ан çĕтĕлтер ачана! Не дразни ребенка!

шăтăл

износиться. См. çĕтĕл. ТХКА 112. Ха, манăн та çăпата шăтăла пуçланă-çкеI

Русско-чувашский словарь

рваться

1. глаг. несов.
1. татăл, çĕтĕл, çурăл; одежда на детях быстро рвётся ача тумтирĕ часах çĕтĕлет
2. çурăл, аркан, сирпĕн; рвутся гранаты гранатăсем çурăлаççĕ

Русско-чувашский словарь (1971)

вытереться

сов. 1. шăлăн, сăтăрăн; вытереться полотенцем алшăллипе шăлăн; 2. (износиться) сăтăркаланса якал, якалса кай (е пĕт), сĕркеленсе çĕтĕл, шалаткаланса кай.

заноситься

сов. (испачкаться) тăхăнса хурал; (истрепаться) тăхăнса çĕтĕл, тăхăнса пĕт (е якал, кивел).

злиться

несов. 1. тарăх, çиллен, çĕтĕл, вĕчĕх; 2. перен. (бушевать — о буре, ветре и т. п.) тулаш, алхаç; ветер злится çил алхасать.

износиться

сов. 1. (об одежде, обуви) çĕтĕл, пĕт, тăпăл, тăпăлса тух, йăптăхлан, кивелсе кай; одежда износилась тумтир тăхăнса пĕтрĕ; ботинки износились пушмак тăпăлнă; шуба износилась кĕрĕк йăптăхланчĕ; 2. перен. разг. халсăрлан, халтан кай, вăйран ӳк; 3. спец. çийĕнсе пĕт, якалса кай (машина пайĕ).

изорваться

сов. çурăл, чĕрĕл, çĕтĕл, çурăлса (е чĕрĕлсе, çĕтĕлсе) пĕт, çуркалан, таткалан; рубашка изорвалась кĕпе çурăлса кайрĕ.

лезть

несов. 1. хăпар, улăх; лезть на дерево йывăç тăрне хăпар; 2. (входить, проникать) кĕр; лезть в воду шыва кĕр; лезть в окно чӳрече витĕр кĕр; 3. (вмешиваться во что-л.) хутшăн; лезть не в своё дело çын ĕçне хутшăн; 4. (надоедать) çулăхса (е çыпçăнса) тарăхтар; 5. (выпадать; расползаться) тăкăн; ирĕлсе çĕтĕл; волосы лезут çӳç тăкăнать; шёлк на платье лезет платье пурçăнĕ ирĕлсе çĕтĕлет; 6. (входить; быть впору) юра, кĕр, лар; сапоги не лезут атă юрамасть; 7. разг. (за чем-л.— в шкаф, ящик и т. п.) кĕр, алла чик; ◇ из кожи (вон) лезть см. кожа; лезть в голову пуçа пырса кĕр; лезть на рожон см. рожон; лезть на стену пит тăрăх, силлен; он за словом в карман не лезет вăл сăмахшăн кивçене каймасть.

обноситься

сов. разг. тăхăнса кивел (е çĕтĕл).

ободраться

сов. 1. сĕвĕн, вистен, хупăлан; 2. (изорваться) çĕтĕл, таткаланса пĕт.

обтрепаться

сов. çĕтĕл, çĕтĕлсе пĕт, кивел.

отработать

сов. что и без доп. 1. (возместить трудом) ĕçлесе тат, ĕçпе тат; 2. что (проработать какое-л. время) ĕçле, ĕçлесе ирттер; 3. разг. (кончить работать) ĕçе вĕçле, ĕçлесе пĕтер; 4. что и без доп., перен. разг. (износиться) ĕçлесе пĕт (е çĕтĕл), юрăхсăрлан; 5. что, разг. юсаса (е тӳрлетсе) çитер, якатса (е лайăхлатса) çитер, туса çитер; отработать пьесу пьесăна якатса çитер.

отслужить

сов. 1. (проработать некоторое время) ĕçле, ĕçлесе ирттер; 2. что, воен. (кончить служить) служба пĕтер; 3. разг. (износиться) ĕçлесе кивел, çĕтĕл, юрăхсăра тух; 4. что, церк. кĕлĕ пĕтер, кĕлĕрен тух.

позлиться

сов. çиллен, вĕчĕх, тарăх, çĕтĕл.

ползти

несов. 1. шу, упален; ползти на четвереньках тăват уран упален; змея ползет çĕлен шăвать; 2. перен. разг. (медленно передвигаться) ерипен пыр; 3. (медленно скользить) шу, шуса пыр; 4. (стлаться, цепляясь за что-л. — о растениях) тăсăлса ӳс, явăн (ӳсентăран); 5. перен. пыр, ан, хăпар; тропинка ползёт в гору сукмак тăвалла хăпарать; 6. перен. (медленно распространяться — о слухах, звуках и т. п.) сарăл; 7. (осыпаться) ишĕл, юх; берег реки ползет шыв хĕрри ишĕлет; 8. разг. (разлезаться — о ткани) ирĕл, çĕтĕл.

потрепаться

сов. çĕтĕл, лăскан, юрăхсăра тух.

продраться

сов. разг. çурăл, çĕтĕл, шăт, çурăлса кай, çĕтĕлсе кай (е тух, пĕт).

продырявиться

сов. разг. 1. шăт, шăтса кай (е тух); 2. (износиться до дыр) çĕтĕл, çĕтĕлсе кай (е пĕт).

проноситься

сов. разг. 1. чăт, пыр; сапоги проносились три года атă виçĕ çула пычĕ; 2. (продырявиться) çĕтĕл, шăт, пĕт.

прорваться

сов. 1. (разорваться) çурăл, çĕтĕл, татăл, шăт, çурăлса (е çĕтĕлсе, татăлса) кай; рукав прорвался çанă шăтнă; 2. (лопнуть) çĕрсе (е шăтса) юх, шăт; нарыв прорвался çăпан шăтса юхнă; 3. (от напора воды) татăл, татăлса кай, шăт (пĕве); 4. (проложить себе путь; пробиться) татса (е çĕмĕрсе, шăтарса) кĕр, кĕрсе кай татса (е çĕмĕрсе, шăтарса) тух; 5. перен. (проявиться — о чувстве) тулса кай, тапса тух (силе, чăтăм, хуйхă).

протереться

сов. çĕтĕл, сăтăрăн, çийĕн, якал, сăтăркаланса (е сĕркеленсе, якалса, çийĕнсе) шăт.

прохудиться

сов. разг. шăт, çĕтĕл, шăтса кай (е тух); рукав прохудился чавса шăтнă; крыша прохудилась çурт тăрри шăтнă.

раздражиться

сов. 1. (рассердиться) вĕрилен, вĕчĕрхен, çĕтĕл, çиллен; 2. физиол. вĕчĕлтет, хĕрел, тăртан; кожа раздражилась ӳт-тир тăртаннă.

разъехаться

сов. 1. (уехать) салан, кайса пĕт; гости разъехались хăнасем саланнă; 2. с кем и без доп., разг. (расстаться) уйрăл, уйрăлса кай; 3. с кем-чем и без доп. (не столкнуться) пăрăнса ирт, çул пар; дорога узкая, трудно разъехаться çул ансăр, пăрăнса иртме майĕ çук; 4. с кем-чем и без доп. (разминуться) ылмаш пул, тĕл пулмасăр ирт; 5; перен. (развалиться, разорваться) çĕтĕл, ирĕл, çĕтĕлсе (е ирĕлсе) кай; рубашка разъехалась кĕпе çĕтĕлсе кайнă; 6. разг. (при скольжении) ик еннелле шуса кай, сарăлса кай, уйрăлса кай; лыжи разъехались йĕлтĕрсем икĕ еннелле шуса кайрĕç.

расползтись

сов. 1. (уползти в разные стороны) тĕрлĕ еннелле шуса кай, шуса салан; 2. разг. (разорваться) çурăлса кай, ирĕлсе кай, ишĕл, çĕтĕл, çĕтĕлсе пĕт; одежда вся расползлась тумтир çĕтĕлсех пĕтнĕ; 3. перен. разг. (растечься, расплыться) епсĕрĕл, сарăл, сарăлса кай.

рваться

несов. 1. çĕтĕл, çурăл, тăпăл, татăл, чĕрĕл; обувь рвётся атă-пушмак çĕтĕлет; нитка рвётся çип татăлать; 2. перен. (нарушаться — о связях, отношениях) татăл, пĕт; 3. (взрываться) сирпĕн, çурăл; рвались снаряды снарядсем çурăлнă; 4. перен. туртăн, талпăн, ыткăн, ăнтăл, тĕмсĕл; колониальные народы рвутся к свободе колонири халăхсем ирĕклĕхе туртăнаççĕ.

сноситься

сов. разг. çĕтĕлсе пĕт, тăхăнса пĕт (е çĕтĕл).

трепаться

несов. 1. (развеваться) вĕлкĕш, вĕçсе тăр, варкăш; флажки треплются от ветра ялавсем çилпе вĕлкешеççĕ; 2. разг. (изнашиваться) çĕтĕл, сӳсленсе пĕт, çуркаланса пĕт (тирпейсĕр тăхăнса çӳренипе); 3. (говорить зря, без толку) сӳпĕлтет, пакăлтат, лăпăртат.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

çĕт

, çĕтĕлтер 1. «изнашивать», «истрепать продолжительной ноской», «привести в ветхость»; 2. «рвать»; 3. «поднимать новь»; 4. «дразнить»; çĕтĕл «изнашиваться», «истрепаться»; «рваться»; АФТ йырт, узб. йирт «рвать» (в узб. ещё «изнашивать»); кирг. жырт, туркм. йырт «изнашивать»; уйг. жит «рвать», «истрепать (одежду)»; казах. жер жырт «пахать»; уйг. житил, узб. йиртил «рваться», «изнашиваться», «истрепаться»; тефс. XII—XIII вв., туркм. йыртыл, кирг. жыртыл «изнашиваться», «рваться»; ср. чув. çырт.

См. также: