Чувашско-русский словарь (1982)

килĕ

II. (кил)

ступа, ступка
сӳс килли — ступа для толчения кудели
ыхра килли — ступка для чеснока
килĕре тăвар ту — толочь соль в ступке
Кашни килĕ хăйĕн кисĕпне шырать. — погов. По ступе и пест. (соотв. По сеньке и шапка).

мăяла

делать связку
связывать в плетенку, в плетеницу разг.
ыхра мăяла — связывать чеснок в плетеницу

шăл

8.
долька, часть головки, луковицы
ыхра шăлĕ — долька чеснока

ыхра

чесночный
ыхра шăлĕ — долька чеснока
ыхра шăрши — чесночный запах

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

сухан

лук
пуçлă сухан — луковица
сухан кукли — луковик
хыр суханĕ, ыхра ути — дикий лук

Словарь чувашского языка

сăр-сухан

дикий лук. СПВВ. МС. Сăр-сухан = ыхра ути См. сăрă суханĕ.

хăра

то же, что ыхра.

хра

чеснок. См. ыхра. Яраба-к. Хорачка. Хра, чеснок.

хра вути

назв. растения. См. ыхра ути. В. Олг. Хра вути поххи — около Кинерь.

хрути

дикий лук. См. ыхра ути. Яраба-к. Хрути, ухрути, ыхра.

пухра

, похра, (пухра, похра), куколь (раст.). Рак., Кайсар. № 115. Пухра (отражение диалекта П. И. Орл.? Следует: пукра?) сĕлĕ çинче ӳсет. Бгтр. Уйра ыхра килли ларать. (Пухра). N. Уй варĕнче тăвар кили ларĕ. (Пухра). Сред. Юм. Похрана пуçтарса салат тăвакансĕм пôр, ôн салачĕнчен тунă сăра пит кăпăклă полать, тет.

Пăртас

(пŏрдас), назв. сел., Буртасы, Урмарск. р. 1) Пăртас, 2) Ыхра-Пăртас. Собр. † Пăртас уйне пăрçа акрăм.

килĕ

(_кил’э̃, к’ил’э̃), ступа. Н. Седяк. Янтик. † Вĕтĕ-вĕтĕ кĕрпене килле (в ступу) ярса тĕвеççĕ. СПВВ. N. Килĕ — сӳс ярса тӳмелли. Т. П. Загадки. Уйра ыхра килли ларат. (Пукра). Могонин. Килĕпе тĕвенçи. Ст. Шаймурз. † Икĕ килĕ кĕпе çурăм, пĕри хăмач, пĕри пӳс. СПВВ. МС. Тăвар тĕвекен килĕ. Орау. Тинкĕле çăнăхĕ (чит. -нŏх’) тума пĕçернĕ пăррия авăртаччен малтан пирĕн килĕпе (-_бэ) тĕвеççĕ. См. çавра çил.

ыхра

(ыхра), чеснок. Пролей-Каша, Абыз. и др. || «Дикий чеснок». М. П. Петров. || Назв. деревни Цив. у., Еник.-Шоркиср. вол.

ыхра килли

(к̚илли, к̚илл'и), ступка для толчения чеснока. СПВВ. МС. Ыхра килли. Начерт. «Ыхра килли — иготь».

ыхра-тăвар

чеснок. истолченный с солью. Дат.-вин. и. ыхра-тăвара. Якей. Ыхрая тăварпа тӳсессĕн, ыхра тăвар полать; ыхра-тăвар оммана (с каргофелем) çима пит лайăх.

ихра

то же, что «ыхра»?

Русско-чувашский словарь

чеснок

сущ.муж.
ыхра; долька чеснока ыхра шăлĕ; положить в суп чеснок яшкана ыхра ярса техĕмлет

чесночный

прил.
ыхра -ĕ; чесночный запах ыхра шăрши

Русско-чувашский словарь (1972)

лук

1. сухан; зелёный лук симӗс сухан, кас суханӗ, хӑвӑл сухан; репчатый лук пуҫлӑ сухан; гусиный лук ҫӗлен курӑкĕ, ҫӗлен калчи; дикий лук ыхрути (ыхра ути), хир суханӗ, сар сухан; лук-батун хӑвӑл сухан.

луковица

сухан пуҫӗ, ыхра пуҫӗ; донце луковицы сухан кучӗ.

чеснок

мн. нет ыхра.

Русско-чувашский словарь (1971)

приправить

сов. 1. что. кул. апат çине яр, кастар, юр; приправить молоком юрма яр, сĕтпе юр; приправить мясо перцем аша пăрăç кастар; приправить чесноком ыхра кастар; 2. полигр. юса, тĕрĕсле (пичетлемелли саспаллисене).

черемша

ж. бот. ыхра ути.

чеснок

м. ыхра.

чесночный

прил. ыхра ⸗ĕ [⸗и]; чесночная головка ыхра шăлĕ; чесночный запах ыхра шăрши.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

улăх

«луг»; Замахш., АФТ отлағ, уйг., к. калп., ног. отлак, узб. утлок «луг», «пастбище»; тур., туркм. отлук «место, поросшее травой», «луг», «пастбище», «выгон». Проф. Н. И. Ашмарин возводит улăх к древнеславянскому лоуг (Болгары и чуваши, стр. 113). Трудно с этим согласиться ввиду тесной связи улăх с утăлăх «место, изобилующее травой»; ут, утă в настоящее время употребляется в значении «сено», а раньше (отчасти и теперь) обозначало траву: ыхрути (< ыхра ути «чесночная трава») «дикий лук», хĕрлĕ ути «марена», «растение, из которого добывается красная краска»; и теперь говорим утă çул «косить траву»; ср. уйг., тур., туркм., ойр. от, узб. ут «трава»; следовательно, улăх < утăлăх.

Неологический словарь чувашского языка

акăлчанлан

ç.с. Акăлчан евĕрлĕ пул, акăлчана тух. Пур çавнашкал «вырăсланакансем» пĕчĕк йышлă халăхсем хушшинче... Влаçа акăлчансем килсе ларсан, вĕсем çак çеккунтрах «акăлчанланма» та хатĕр. А.Т.-Ыхра, 2000, 57 с.

ахрăм

п.с. 1. Сасă ян кайса çапăнни; каялла сасă. Хирĕç вăрманта ахрăм ухăрса уласа тăрать. А.Алга, 1961, 81 с. Хăватлă сасă, вар тăрăх кĕрлесе кайса, ахрăм пулса çаврăнчĕ. Г.Луч, 1980, 55 с. Çырма тăрăх, такам хăваланăн, ахрăм тарчĕ хăруш вырăнтан. Т-ш, 25.09. 1991, 3 с. Г.Айхи пек çырма тытăнаççĕ те — ахрăм пек саланса çухалаççĕ. Х-р, 13.02.2001, 4 с. — вăрман ахрăмĕ (Ю.Скворцов, 1978, 136 с.; В.Пехил, 1990, 23 с.); янравлă ахрăм (А.Воробьев, 1967, 59 с.); илемсĕр ахрăм (К-н, 1973, 6 /, 2 с.); тăлăх ахрăм, аташнă ахрăм (Н.Теветкел, 1982, 88 с., 101 с.); ăнкарми ахрăм (Г.Ирхи, 1991, 32 с.); сивĕ ахрăм (Л.Мартьянова //Я-в, 2000, 12 /, 46 с.); çунатлă ахрăм (А.Т.-Ыхра, 2001, 52 с.). 2. Куçăм. Палăрăм, йĕр, хӳрешке. Ывăл кĕтни... авалхи пурнăç ахрăмĕ мар-ши вăл. Г.Ефимов, 1984, 145 с. Абхазири вăрçă ахрăмĕ — Чăваш енре [Пуçелĕк]. Х-р, 3.08.1993, 1 с. Çак пулăмăн ахрăмĕ çĕршывра халĕ те лăпланман-ха. Х-р, 6.10.1998, 2 с. Çак таса мар ĕçĕн ахрăмĕ пирĕн тăрăха та килсе ян! каять. Т-ш, 1999, 44 /, 4 с. Иртсе кайнă ХХ ĕмĕр ахрăмĕсем паянхи кун та çухалман-ха. Т-ш, 2001, 36 /, 9 с. — чунри ахрăм (ХЧЛ, 1990, 16 с.); чун ахрăмĕ (Н.Ишен-тей, 1997, 52 с.); хаяр вăхăтсен ахрăмĕ (Ю.Артемьев, 1991, 148 с.); вăрçă ахрăмĕ (Х-р, 3.08.1993, 1 с.); аваллăх ахрăмĕ (Ç-т, 1999, 5—6 /, 48 с.); Афганистан ахрăмĕ (ÇХ, 2001, 14 /, 4 с.). — ВЧС, 1971, 460 с., 461 с., 889 с.

ваç-ваç

ç.с., калаç. Кăмăлçах, япшар, тарават; йăпăл-йăпăл. Ара, епле килпетлĕ çынсемпе ваç-ваç пурăнать те. К-н, 1985, 10 /, 6 с. Хе-хе, çаврăнуçăллăрах пулмалла пирĕн. Çынсемпе ваç-ваç калаçма мансах пыратпăр. К-н, 1985, 21 /, 3 с. Пуçлăхсемпе ваç-ваç пурăнать те хваттерне те тӳрех илчĕ. ХС, 1994, 32 /, 2 с. Çитмĕле çитнĕ шур сухалпа урлă калаçса намăс курам мар... Унпа ваç-ваç юлас. А.Т.-Ыхра, 2000, 13 с.

вĕренкĕч

ç.с. Вĕренӳ кĕнеки, учебник. Ман вĕренкĕчре унăн [Чапаевăн] сăн ӳкерчĕкĕ пурччĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 22 с. П.С.Сергеев — пуçламăш классенчи чăвашла вĕрентӳ меслечĕсен никĕсне хывакансенчен пĕри, «Чăваш чĕлхине сăнаса вĕренмелли кĕнеке» вĕрентĕк кăларнă. Х-р, 10.09.1996, 1 с.

вĕрентĕк

ç.с. Вĕренӳ кĕнеки, учебник. Ман вĕренкĕчре унăн [Чапаевăн] сăн ӳкерчĕкĕ пурччĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 22 с. П.С.Сергеев — пуçламăш классенчи чăвашла вĕрентӳ меслечĕсен никĕсне хывакансенчен пĕри, «Чăваш чĕлхине сăнаса вĕренмелли кĕнеке» вĕрентĕк кăларнă. Х-р, 10.09.1996, 1 с.

вĕрентĕш

ç.с. Професси ăсталăхне вĕрентекен ятарлă шкул; училище. Професси вĕрентĕшĕ вырнаçнă çуртра ... Аида йăмăкăм çĕвĕçе вĕреннĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 40 с. Çĕнĕ вĕренӳ çулне вăл [Я.Ухсай] Чĕмпĕрти педагогика вĕрентĕшĕнче пуçланă. В.Станьял, 2001, 22 с.

вулавăшçă

ç.с. Вулавăшра (библиотекăра) ĕçлекен çын; библиотекарь. Чăваш çыравçисемпе вулавăшçисен пĕр ушкăнĕпе авалхи Пăлхар — Чăваш патшалăхĕ сарăлса выртнă сăваплă çĕрсене çитсе куртăмăр. А.Т.-Ыхра //Х-р, 1.12.1998, 3 с.

дачăçă

ç.с. Çулла дачăра пурăнакан хула çынни; дачник. Пурте çурт патнелле ыткăнчĕç, хресченсем, дачăçăсем, ачаллă хĕрарăмсем, ял ачисем. А.Т.-Ыхра //ХК, 1997, 23 /, 16 с.

десантçă

ç.с. Десант çарĕн салтакĕ; десантник. Эй, десантçă, теççĕ. Хăçанччен килте пулан. Ю.Сементер, 1987, 18 с. Çӳлте вĕçет ват çыннăн чунĕ, десантçă, летчик — пĕр йăхра. А.Т.-Ыхра, 1998, 4 с.

илемçĕ

п.с. Илем ăсти, ӳнер (туп.) çынни; художник. Эсĕ, халăхăм, эсĕ чĕлхеçĕ. Шухăшлавçă, илемçĕ — эсех! П.Ху-санкай, 1982, 342 с. Палăк умĕнче (авторĕ — А.Розов илемçĕ) пĕр хушă пуçа тайса тăратпăр. А.Т.-Ыхра, 2000, 39 с.

иммун

иммун тытăмĕ (иммун системи), ç.в., мед., биол. Организма сарăплă клеткăсемпе япаласенчен сыхлакан, хӳтлĕх тайăнне пурнăçлакан органсемпе тĕртĕмсен пĕрлĕхĕ (шăмă сăсăлĕ, тимус т.ыт.те); иммунитет системи. Ыхра иммун тытăмне çирĕплетет. С-х, 1999, 19 /, 4 с. Организма кирлĕ мар япала лексенех пирĕн иммун системи унран хăтăлма тăрăшать. ÇХ-рĕ, 15.12.1999, 4 с. Стресс вăхăтĕнче иммун тытăмĕ чире хирĕç кĕрешеймест. С-х, 2000, 18 /, 3 с. Простатитран ... иммун тытăмне çирĕплетекен препаратсемпе те сипленмелле. Ар, 2001, 49 /, 3 с.

йăхташ

ç.с. 1. Тепринпе (е ыттисемпе) пĕр халăх йышне кĕрекен çын; ăруташлă çын. Йăхташăмăр тĕнче уçлăхне çĕкленчĕ. Я-в, 1990, 6 /, 3 с. Чăн чăвашлăха республика тулашĕнче пурăнакан йăхташăмăрсем упраççĕ. ЧТ, 1998, 5 /, 2 с. Урбино тухтăр ... хăйĕн йăхташĕсен чунĕ хытса мăкланнине хирĕç кĕре-шет. Ă-л, 1998, 4 /, 10 с. Кайнисене — йăхташ хисепĕ, килессине — çемçе минтер. Ю.Сементер //Я-в, 2000, 4 /, 20 с. — тĕнче тăрăх сапаланнă йăхташăмăрсем, чăвашла пĕлмен йăхташăмăрсем (ÇХ, 1998, 5 /, 1 с.); мухтавлă йăхташăмăрсем (Х-р, 18.09.2001, 3 с.); —йăхташсен йыхравĕ (УС, 1999, 46—47 /, 7 с.); йăхташăмăрсен пурнăçĕ (ÇХ, 2000, 27 /, 4 с.); йăхташăмăрсен историйĕ (Х-р, 30.11.2000, 3 с.). 2. Тепринпе пĕр йышши чĕрчун. Выçă кашкăрсем вара юн шăршипе юнăхса, йăхташне [текстра, йăхтешне] çурсах тăкаççĕ. В.Эктел, 1996, 93 с. [Вĕршĕн] хăйĕн йăхташĕсемпе пĕрле каллех чăрлатса вĕçме тытăнать. А.Т.-Ыхра, 2000, 26 с.

йӳркĕн

п.с. Куçса çӳрекен, пĕр вырăнта тĕпленсе пурăнман (халăх, йăх). Чăваш халăхĕ вырăнта пурăннă финн-угр йăхĕсемпе ютран килнĕ йӳркĕн тĕрĕк халăхĕсем хутшăннипе пулса кайнă. XШ, 2000, 4 /, 106 с. Тата куян чупса çӳрет унта — пур йӳркĕн йăх пекех ăратлă. А.Т.-Ыхра, 2001, 67 с. — йӳркĕн халăх (Х-р, 21.11.1991).

какайçă

ç.с. Выльăх пусса тирпейлекен е аш-пăшпа сутă тăвакан çын. Какайçăсем сĕвеççĕ ... тир. А.Т.-Ыхра, 2000, 132 с. Унăн паян тĕп пасарти Суханов какайçăпа пикник вĕт. Ар, 2002, 40 /, 3 с. Ĕмĕре ирттерĕп, ... пултаруллă кĕтӳçĕ е какайçă пулма пултарнине пĕлмесĕрех несĕлсем патне кайăп. Ар, 2002, 41 /, 2 с.

карттун

1, п.в. Хытă хулăн хут; картон. Пӳртре картун арчаран кăларать вăл аппарат. Е.Афанасьев, 1972, 40 с. Юсавсăр электропроводкăна пула пӳрт ăш-чиккине çапнă карттун хыпса илнĕ иккен. Х-р, 25.09.1996, 1 с. — картун татăкĕ (А.Яндаш, 1959, 38 с.); картун курупка (К-н, 1981, 14 /, 10 с.); карттун курупка (А.Т.-Ыхра, 2000, 30 с.).

картун

1, п.в. Хытă хулăн хут; картон. Пӳртре картун арчаран кăларать вăл аппарат. Е.Афанасьев, 1972, 40 с. Юсавсăр электропроводкăна пула пӳрт ăш-чиккине çапнă карттун хыпса илнĕ иккен. Х-р, 25.09.1996, 1 с. — картун татăкĕ (А.Яндаш, 1959, 38 с.); картун курупка (К-н, 1981, 14 /, 10 с.); карттун курупка (А.Т.-Ыхра, 2000, 30 с.).

кăваклăх

п.с. Кăвак сĕм, кăвак талккăш; сенкерлĕх. Кăваклăхра курнать ик мачта. С.Шавлы, 1958, 80 с. Каçкӳлĕм канлĕн киленеççĕ çӳл тӳпери кăваклăхпа. Ю.Сементер, 1987, 5 с. Таçта лере, çăлтăрсем хушшинче курăнакан кăваклăхра, сип-сивĕ инçет хуçаланать. А.Емельянов, 1990, 55 с. Кăваклăхри çак сивĕ юр та чуна ыраттарса юлать. А.Т.-Ыхра, 2001, 76 с. — сĕм кăваклăх (Çеçпĕл М.); ирхи кăваклăх, хуп-хура кăваклăх, тӳпе кăваклăхĕ, инçет кăваклăхĕ (Хв.Агивер, 1984, 16 с., 48 с., 78 с., 109 с.); тăп-тăрă кăваклăх (П.Афанасьев, 1985, 22 с.); çурхи кăваклăх (ХП, 1990, 2 /, 11 с.).

класташ

ç.с. Тепринпе пĕр класра вĕренекен ача; пĕрле вĕреннĕ юлташ. Йывăр тăпри çăмăл пултăрччĕ çамрăклах нӳрĕ тăпрапа хупланнă класташăмсен. А.Т.-Ыхра, 2000, 47 с. — танл., курсташ.

кулăшçă

п.с. Кулăш ăсти; култармăш, мыскараçă, шӳтлевçĕ. Интернационаллă рота тетчĕç пирĕн ротăна... Пурччĕ кулăшçă эрмен, пурччĕ Латви ачисем. Ю.Семенов, 1972, 30 с. Пĕр кулăшçă, вулакансене култарса вĕлересрен хăраса, пĕр кулăшне те кулăшла çырман тет. К-н, 1981, 2 /, 6 с. Иван Мучи, Л.Агаков, В.Енĕш пек кулăшçăсем, тĕслĕхрен, шултралатнă ĕç-пуçа хута яраççĕ. Г.Федоров, 1996, 4 с. — телейсĕр кулăшçă, чăваш кулăшçи (А.Т.-Ыхра, 2000, 6 с., 81 с.).

курăм

п.с. 1. Çын таврари пурнăç çине мĕнле пăхни, ăна епле хаклани. Яков Ухсай сăнласа пама ăста, унăн хăйĕн курăм. Вăл çын курманнине курма пĕлет. Г.Ефимов //Я-в, 1963, 4 /, 32 с. Хальхи поэтсен — Шелепи тапхăрĕпе танлаштарсассăн — урăх курăм, урăх ăнлану. КЯ, 7.02.1982, 4 с. Вĕсен [çамрăксен] хăйсене евĕр курăм, хăйсен сасси. ТА, 1988, 10 /, 1 с. Чăваш шухăшлавĕпе курăмĕ çут çанталăкран çын еннелле ... куçса пыма кăмăллать. В.Родионов //Х-р, 18.11.1998, 3 с. — çĕнĕ курăм (Я-в, 1963, 11 /, 30 с.); философиллĕ курăм (Л.Таллеров, 1978, 10 с.); экзистенциаллă курăм (Х-р, 28.09.2001, 4 с.); — танл., тĕнчекурăм. 2. Куç умне тухакан сăнлăх; куçа курăнни. Чӳрече умĕнчи акацисем çине шевле ӳкнĕ... Ман чунра çак курăм иртнĕ кунсемшĕн хĕрхенӳ çеç çуратрĕ. А.Аттил //ТА, 1988, 10 /, 62 с. Сарри çĕрĕпех ... çурма ыйхăллă та çурма чăнлăхлă курăмсемпе аташса выртрĕ. В.Игнатьев, 1990, 47 с. Епле анлă курăм [тавралăх пирки]! Х-р, 30.04.1997, 7 с. Паян çав курăм — харсăр Çăлтăрлăх. А.Т.-Ыхра, 2001, 80 с.

курпункка

п.с. Курпунлă этем е чĕрчун; асат хуçнă çын. Эп татах тĕлĕнтерĕп, курпункка тиха парнелĕп. П.Ершов, 1955, 10 с. Чипер пикене Герасимов хушаматлă курпунккана качча параççĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 86 с.

масаллă

ç.с. Йӳнлĕ, путлĕ, ĕренкеллĕ. Вăрман хĕрри масарлăран вĕттийĕсем масаллăрах. А.Т.-Ыхра, 1998, 26 с.

масасăр

п.с. Йĕркесĕр, килпетсĕр, нĕрсĕр; элес-мелес. Масасăр бригадир çинчен районти ялхуçалăх управленине хыпарларăмăр. К-н, 1968, 9 /, 10 с. Авланнă хыççăн масасăр кахалланса кайрăн. Н.Мартынов, 1990, 180 с. Мăн аслаçу масасăр мăнтăр-и. А.Т.-Ыхра. 1998, 24 с. — ЧВС, 1961, 224 с.; Ашмарин, VIII, 202 с.

матькасси

п.с., калаç. Тарăхни-ӳкĕннине е тĕлĕнни-хăпартланнине палăртмалли сăмах; шеремет. Укçа чиксе тухма маннă, матькасси. В.Ухли, 1979, 157 с. Пирĕн отделенире М.Зеленков рядовой пурччĕ. Чăвашахчĕ вара, матькасси. Ĕçченччĕ, вăйлăччĕ, кутăнччĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 30 с. Матькасси, пулмарĕ кирпĕч вăрласси. Ар, 2001, 34 /, 3 с.

мультик

ç.с., калаç. Мультипликаци (анимаци) филь-мĕ; мультфильм. Пепкеçĕм утать-çке ман — мультик [текстра, мульттик] пекех туйăнать. А.Т-Ыхра, 1998, 29 с. Сенкер экран умĕнчен каçченех уйрăлмĕччĕç, мультик хыççăн мультик пăхĕччĕç. Т-ш, 1999, 32 /, 6 с. Шăп çав мультикпе ĕçленĕ вăхăтра мана ресторанта ... курнă. Х-р, 14.09.2001, 4 с. — тĕрлĕ мультик-пультик (Ар, 2001, 34 /, 4 с.)

парашютçă

п.с. Парашютпа сикекен, парашют спорчĕпе аппаланакан çын. Пулăн харсăр парашютçă, вĕçĕн çич çăлтăрпа тан. П.Хусанкай, 1941, 16 с. Кăвак тӳпере ярăнан парашютçăн выртать çĕр шапи, тяппипе сарăлса. Х-р, 1.08.1996, 4 с. Çак тăрăхра тĕнче рекордсменки тата чемпионки Майя Костина парашютçă çуралса ӳснĕ. А.Т.-Ыхра, 2000, 52 с.

пасарçă

п.с. Пасарта сутă тăвакан çын; пасар сутуçи. Ну-ка, пасарçăсем, кăшт хĕсĕнкелĕр-ха унта... Çула май кĕреçесемпе наçилккесем тиесе каятпăр. К-н, 1967, 3 /, 5 с. Пасар-ярмăрккă вĕревĕ... Пасарçăсем, япала илекен[сем], сăнаса çӳрекенсем. Х-р, 14.06.2000, 3 с. Ятлисем — ясарта, сумлисем — пасарта, эпир — ясар мар, пасарçă та мар. А.Т.-Ыхра, 2001, 66 с.

пăртас

п.с. Мăкшăсемпе хурăнташлă пулнă, Атăлçи пăлхарсемпе тата ытти халăхсемпе хутăшса пĕтнĕ авалхи йăх çынни. Атăл тăрăхĕнчи авалхи йăхсем хушшинче араб авторĕсем пăртассене те асăнаççĕ... Чăваш этногенезне пăртассем сахаллăн хутшăннă. В.Каховский, 1984, 40—41 с. Пăртас сали вырăнĕнче пăртас халăхĕ пурăннă пулас. А.Т.-Ыхра, 2000, 21 с. Пăрттассем XI ĕмĕрсенче хăйсен ятне çухатнă. Вĕсен культури мишерсемпе мордва йăхĕсен культурине сĕм парса хăварнă. Х-р, 26.06.2003, 4 с.

пăрттас

п.с. Мăкшăсемпе хурăнташлă пулнă, Атăлçи пăлхарсемпе тата ытти халăхсемпе хутăшса пĕтнĕ авалхи йăх çынни. Атăл тăрăхĕнчи авалхи йăхсем хушшинче араб авторĕсем пăртассене те асăнаççĕ... Чăваш этногенезне пăртассем сахаллăн хутшăннă. В.Каховский, 1984, 40—41 с. Пăртас сали вырăнĕнче пăртас халăхĕ пурăннă пулас. А.Т.-Ыхра, 2000, 21 с. Пăрттассем XI ĕмĕрсенче хăйсен ятне çухатнă. Вĕсен культури мишерсемпе мордва йăхĕсен культурине сĕм парса хăварнă. Х-р, 26.06.2003, 4 с.

пейĕт

п.с. Балладăлла сюжетлă (синкерлĕ ĕç-пуçа сăнлакан) халăх юрри. Хăш-пĕр чăваш пейĕчĕсем тутар халăхĕн баичĕсене питĕ çывăх. ХЭ, 1996, 21 с. Çак тискерлĕх çинчен пăлхар-чăвашсен пĕр пайăт упранса юлнă. А.Т.-Ыхра, 2000, 92 с. Эс ... пейĕтре хăварнă ху ятна. Я-в, 1997, 7 /, 68 с. — пейĕт хыв (Х-р, 10.01.2002, 3 с.); — танл., Ашмарин, IX, 152 с.

пайăт

п.с. Балладăлла сюжетлă (синкерлĕ ĕç-пуçа сăнлакан) халăх юрри. Хăш-пĕр чăваш пейĕчĕсем тутар халăхĕн баичĕсене питĕ çывăх. ХЭ, 1996, 21 с. Çак тискерлĕх çинчен пăлхар-чăвашсен пĕр пайăт упранса юлнă. А.Т.-Ыхра, 2000, 92 с. Эс ... пейĕтре хăварнă ху ятна. Я-в, 1997, 7 /, 68 с. — пейĕт хыв (Х-р, 10.01.2002, 3 с.); — танл., Ашмарин, IX, 152 с.

пинçуллăх

ç.с. Пин çула пĕрлеште-рекен тапхăр; вунă ĕмĕр. Хăçан та пулин килсе çăвĕ çак çумăр, пăсмасăр пин çуллăх йăли-йĕркине. П.Яккусен, 1993, 17 с. Иртнĕ пин çуллăхсенче чăваш халăхне нумай-нумай хут кăкланă — пурпĕрех пĕтереймен. ÇХ, 1999, 49 /, 1 с. Пинçуллăх кăнчĕ... А.Т.-Ыхра, 2000, 136 с. — çĕнĕ пинçуллăх (Х-р, 10.09.1992, 2 с.; Я-в, 2000, 12 /, 3 с.); пирĕн эрăчченхи пинçуллăх (ЧХ, 11.04.1998, 8 с.); пинçуллăхсем хушши (ÇХ-рĕ, 29.12.1999, 3 с.); иккĕмĕш пинçуллăх (Я-в, 2000, 12 /, 13 с.); виççĕмĕш пинçуллăха кĕр (ЧТ, 1998, 5 /, 2 с.; ХС, 1999, 27—28 /, 2 с.).

пин çуллăх

ç.с. Пин çула пĕрлеште-рекен тапхăр; вунă ĕмĕр. Хăçан та пулин килсе çăвĕ çак çумăр, пăсмасăр пин çуллăх йăли-йĕркине. П.Яккусен, 1993, 17 с. Иртнĕ пин çуллăхсенче чăваш халăхне нумай-нумай хут кăкланă — пурпĕрех пĕтереймен. ÇХ, 1999, 49 /, 1 с. Пинçуллăх кăнчĕ... А.Т.-Ыхра, 2000, 136 с. — çĕнĕ пинçуллăх (Х-р, 10.09.1992, 2 с.; Я-в, 2000, 12 /, 3 с.); пирĕн эрăчченхи пинçуллăх (ЧХ, 11.04.1998, 8 с.); пинçуллăхсем хушши (ÇХ-рĕ, 29.12.1999, 3 с.); иккĕмĕш пинçуллăх (Я-в, 2000, 12 /, 13 с.); виççĕмĕш пинçуллăха кĕр (ЧТ, 1998, 5 /, 2 с.; ХС, 1999, 27—28 /, 2 с.).

прозăçă

ç.с. Проза çыракан автор; проза ăсти, прозаик. Чаплă прозăçă, поэт ... эс пурришĕн хĕпĕртет. А.Т.-Ыхра, 2000, 125 с.

ĕçтеш

ç.с. 1. Ыттисемпе пĕр йышши ĕç тăвакан çын; коллега, партнçр. Çак ыйтусене митинг хыççăн хама та, ĕçтешсене те, йăхташсене те паратăп. П-н, 1990, 2 /,11 с. Милици генерал-майорĕ Е.Салмин хăйĕн ĕçтешĕсемпе пĕрле ... Я-в, 1995, 10 /, 85 с. Çапла пурăнатчĕ, ĕçлетчĕ журналистикăри ĕçтешĕмĕр. Т-ш, 1999, 32 /, 2 с. Элĕк район судйи Г.Скворцов вара ку енĕпе ытти ĕçтешĕсенчен уйрăларах тăрать. ХС, 1999, 19 /, 2 с. 2. Сотрудник, работник, ĕçчен. Пирĕншĕн, кафедра ĕçтешĕсемшĕн, асран кайми кун. Х-р, 2.10.1998, 22 с. «Мечта» парикмахерски ĕçтешĕсем таçти пĕлĕтри шухăшсене путнă пулас. ÇХ, 17.04.1998, 4с. —ăслăлăх ĕçтешĕ (А.Т.-Ыхра, 2000, 7 с.); гуманитари институчĕн ĕçтешĕсем (АМХ, 2001, 7—8 /, 8 с.).

Чувашско-русско-латинский словарь названий животных

шапа

лягушка — ranа [шывра та, çĕр çинче те пурăнакан хӳресĕр чĕрчун]; вăкăрла шапа лягушка-бык — rana catesbeiaria [Çурçĕр Америкăра пурăнакан чи пысăк шапа]; голиаф шапа лягушка-голиаф — rana goliaph; Инçет Хĕвелтухăç шапи дальневосточная лягушка — rana chensinensis; курăк шапи травяная лягушка — rana temporaria; кӳлĕ шапи озёрная лягушка — rana ridibunda; пĕве шапи прудовая лягушка — rana esculenta; Çĕпĕр шапи сибирская лягушка — rana amurensis; шĕвĕр пуçлă шапа остромордая лягушка — гапа arvalis; ыхра шапи лягушка-чесночница — pelobates fuscus

См. также: