Чувашско-русский словарь (1982)

авитаминоз (витамин çитмен пирки пулакан чир)
авитаминозпа чирле — страдать авитаминозом

акциз (тавар çине хуракан хушма налог)

акцизный
акциз чиновникĕ — акцизный чиновник

1.
алмаз

алмазный
хайлав алмаз — синтетический алмаз
алмаз пăр — алмазный бур

2.
стеклорез, алмаз
кĕленчене алмазпа кас — резать стекло алмазом

1. филос.
анализ

аналитический
анализ меслечĕ — аналитический матод

2.
анализ

аналитический
хими анализĕ — химический анализ
тăпра анализĕ ил — взять почву на анализ
анализ ту — анализировать, производить анализ
анализа юн пар — сдать кровь на анализ

3.
анализ
грамматика анализĕ — грамматический анализ
литература хайлалăхĕне анализ туни — анализ литературного произведения
◊
математика анализĕ — математический анализ
анализ геометрийĕ — аналитическая геометрия

тех.
антифриз (сивĕре шăнман шĕвек)
радиатора антифриз яр — залить в радиатор антифриз

арбуз

арбузный
пиçнĕ арбуз — спелый арбуз
арбуз пахчи — бахча
арбуз хуппи — арбузная корка

бензовоз

бетоновоз

леспромхоз (вăрман промышленность хуçалăхĕ)

леспромхозовский
вăрманпромхоз поселокĕ — леспромхозовский поселок

водолаз

водолазный
водолаз тумĕ — водолазный костюм

I.
газ [фран. gaz]

газовый
кăмрăк йӳçек газĕ — углекислый газ
çунакан газ — горючий газ
çутçанталăк газĕ — природный газ
шĕвĕ газ — жидкий газ
газ баллонĕ — газовый баллон
газ пăрăхĕ — газопровод
газ плити — газовая плита
газ кăлар — добывать газ
çурта газ кĕрт — газифицировать дом
газпа шăратса çыпăçтарни — газовая сварка

II.
газ (çӳхе пурçăн) [фран. gaze]

газовый
газ кĕпе — газовое платье

хим.
гидролиз (кăткăс тытăмлă веществона шывпа уйăрни)

гидролизный
гидролиз спирчĕ — гидролизный спирт

гипноз (çын тăнне çухатса хăй мĕн тунине пĕлми пулни)

гипнотический
гипноз вăйĕ — гипнотическая сила
гипноз сеансĕ — сеанс гипноза
гипноз ту — гипнотизировать

груз (см. тиев)

грузовой
грузо-
груз причалĕ — грузовой причал
груз илекен — грузополучатель
груз яракан — грузоотправитель
груз çаврăнăшĕ — грузооброт

1.
девиз (тĕп шухăша витĕмлĕн палăртакан сăмахсем)
пионерсен девизĕ — «Яланах хатĕр» — девиз пионеров — «Всегда готов»

2.
девиз (конкурса тăратна произведени çине автор ячĕ вырăнне çырна сăмахсем)
калава девизпа тăрат — представить рассказ под девизом

джаз

джазовый
джаз музыки — джазовая музыка

диагноз (сывмар çын мĕнпе чирленине тупса палăртни)
диагноз палăрт — ставить диагноз, диагностировать

зоол.
дикобраз

завхоз (хуçалăх заведующийĕ, заведующий хозяйством)
ача сачĕн завхозĕ — завхоз детсада

см. саккас I.

индонезиец

индонезийский
индонезсем — индонезийцы
индонез хĕрарăмĕ — индонезийка
индонез чĕлхисем — индонезийские языки

камаз («Кама çинчи автозавод» туса кăларакан машина)
камазсем темиçе прицеппа ĕçлеççĕ — камазы работают с несколькими прицепами

камбуз (карап çинчи кухня)

камбузный

катализ (хими реакцине пуçарни е хăвăртлатни)

каталитический
катализ реакцийĕ — каталитическая реакция

керогаз

керогазовый
керогаз чĕрт — зажечь керогаз
керогазпа пĕçер — готовить на керогазе

см. кăркăс

колхоз

колхозный
Ленин ячĕпе хисепленекен колхоз — колхоз имени ленина
малта пыракан колхоз — передовой колхоз
миллионер колхоз — колхоз-миллионер
колхоз правленийĕ — правление колхоза
колхоз стройĕ — ист. колхозный строй
колхозпа коопераци харпăрлăхĕ — колхозно-кооперативная собственность
колхозсен предприятийĕ — межколхозное предприятие
Колхоз пӳлми хĕлле те, çулла та иксĕлми. — посл. Колхозные закрома полны и зимой и летом.

круиз (тинĕс çулçӳревĕ)
Вăтаçĕр тинĕсри круиз — круиз по Средиземному морю

ксендз (католик поляксен священникĕ)

лабаз (лупас)
çăнăх лупасĕ — мучной лабаз

лесовоз

лесовозный
лесовоз автомобиль — автомобиль-лесовоз
лесовоз карап — лесовозное судно, судно-лесовоз
лесовозпа пĕрене турттар — перевозить бревна лесовозом

леспромхоз (вăрман промышленность хуçалăхĕ, лесопромышленное хозяйство)

лесхоз (вăрман хуçалăхĕ, лесное хозяйство)

лесхозовский
механизациленĕ лесхоз — механизированный лесхоз
лесхоз машинисем — лесхозовские машины

ист.
ликбез (хутпĕлменлĕхе пĕтерни, ликвидация безграмотности)
ликбез шкулĕсем — школы ликбеза

майонез (апат тутлантармалли соус)

майонезный

биол.
метаморфоз (чĕрчун аталанса улшăнни)
шапа метаморфозĕ — метаморфоз лягушки (из головастика в лягушку)

мед.
метастаз (чир процесĕ ӳтре çĕнĕ вырăна куçни)  

метастатический
сиенлĕ шыçă метастазĕ — метастаз злокачественной опухоли
метастаз шăтан-юханĕ — метастатический абсцесс

метизы (металл изделисем)

метизный
метиз завочĕ — метизный завод

молоковоз (автомобиль)

ж.-д.
мотовоз (пĕчĕк хăватлă локомотив)

наказ (хушу)
суйлавçăсем депутата панă наказсем — наказы избирателей депутату
наказ пар — дать наказ

мед.
наркоз (эмел парса ӳт туйми туни)
вырăнти наркоз — местный наркоз
пĕтĕмĕшле наркоз — общий наркоз
наркоз пар — дать наркоз

мед.
невроз (тĕп нерв системин чирĕ)
чĕре неврозĕ — невроз сердца

обоз

обозный
вунпилĕк лавла обоз — обоз из пятнадцати подвод
обоз лашисем — обозные лошади
тырă обозĕ ăсат — отправить обоз с хлебом

уст.
обрез (кĕскетнĕ кĕпçеллĕ винтовка)

биол.
онтогенез (чĕрчун клеткăран пуçласа çитĕнсе çитиччен ӳсни)

пакгауз (склад)

пакгаузный
чукун çул пакгаузĕ — железнодорожный пакгауз

панелевоз
панелевоз автомобиль — автомобиль-панелевоз

полонез (поляк ташши тата унăн кĕвви)
полонез ташла — танцевать полонез
оркестр полонез калать — оркестр исполняет полонез

приз (парне)
куçса çӳрекен приз — переходящий приз
хаклă приз — ценный приз
приз ил — получить приз
хаçат призне илмелли ăмăрту — соревнования на приз газеты

приказ ( см. хушу )

приказной
директор приказĕ — приказ директора
командир приказĕ — приказ командира
приказ йĕркипе тума хуш — обязать выполнить в приказном порядке
приказ пар — отдать приказ
приказа пурнăçла — выполнить приказ
приказпа тав ту — объявить благодарность в приказе

прогноз (малашлăха пĕлсе калани)
вăрах вăхăтлăх прогноз — долгосрочный прогноз
çанталăк прогнозĕ — прогноз погоды
прогноз ту — делать прогноз, прогнозировать

протез

протезный
куç протезĕ — глазной протез
шăл протезĕ — зубной протез
протез мастерскойĕ — протезная мастерская
протез ларттар — поставить протез (себе)
протез туса хатĕрле — изготовить протез (кому-л.)

противогаз

противогазный
фильтрлакан противогаз — фильтрующий противогаз
противогаз маски — противогазная маска

профсоюз (ăсталăх пĕрлешĕвĕ)

профсоюзный
профсоюз активисчĕ — профсоюзный активист
профсоюз ĕçĕ — профсоюзная работа
профсоюз организацийĕ — профсоюзная организация
отрасль профсоюзĕ — отраслевой профсоюз
культура работникĕсен профсоюзĕ — профсоюз работников культуры
профсоюзсен область совечĕ — областной совет профсоюзов
профсоюз членĕнче тăр — состоять в профсоюзе, быть членом профсоюза

1. мед.
психоз (психик чирĕ)

2. перен.
психоз
вăрçă психозĕ — военный психоз
психоз сар — распространять психоз

разрез (шахта тумасăр руда е кăмрăк кăлармалли вырăн)
çĕр-кăмрăк разрезĕ — угольный разрез

райпотребсоюз (потребительсен районти союзĕ)
райпотребсоюз председателĕ — председатель райпотребсоюза

рейтузы (çыхса тунă вăрăм йĕм)
çăм рейтуз — шерстяные рейтузы
рейтузпа çӳре — ходить в рейтузах

сервиз (апат е чей савăчĕсен комплекчĕ)

сервизный
чей сервизĕ — чайный сервйз
ултă çынлăх сервиз — сервиз на шесть персон
сервиз чейникĕ — сервизный чайник

биол.
симбиоз (икĕ организм пĕр-пĕрне уса кӳрсе пĕрле пурăнни)
чĕрĕ организмсен симбиозĕ — симбиоз живых организмов

1. филос.
синтез (япала пайĕсене пĕр-пĕринпе çыхăнтарса тĕпчемелли меслет)

синтетический
анализпа синтез — анализ и синтез
синтез ту — синтезировать, обобщать

2. хим.
синтез (ансат веществосенчен кăткăс пĕрлешӳ туни)

склероз (тĕрлĕ органсем хытса хулăнланни)

склерозный, склеротический
юн тымарĕсен склерозĕ — склероз сосудов
чĕре склерозĕ — склероз сердца

совхоз (совет хуçалăхĕ)

совхозный
пахчаçимĕç совхозĕ — овощеводческий совхоз
тĕштырă совхозĕ — зерновой совхоз
хула çумĕнчи совхоз — пригородный совхоз
совхоз совхоз дирекцийĕ — дирекция совхоза
совхоз производстви — совхозное производство
совхоз поселокĕ — совхозный поселок

I.

1.
союз

союзный
совет союзĕ — советский союз
союз совечĕ — совет союза
союз бюджечĕ — союзный бюджет

2.
союз (пĕрлĕх)
рабочисемпе хресченсен союзĕ — союз рабочих и крестьян

3.
союз (общество организацийĕ)
çамрăксен коммунизмла союзĕ — ист. коммунистический союз молодежи (комсомол)
професси союзĕсем — профессиональные союзы
çыравçăсен союзĕ — союз писателей
пултарулăх союзĕсем — творческие союзы

4.
союз (патшалăхсен килĕшĕвĕ)

союзный
вăрçă союзĕ — военный союз
суту-илӳ союзĕ — торговый союз
союз договорĕ — союзный договор
союз ту — заключать союз

II. грам.
союз
пăхăнуллă союз — подчинительный союз
сыпăнуллă союз — сочинительный союз

сюрприз (кĕтмен япала)

сюрпризный
ку маншăн сюрприз — это для меня сюрприз
сюрприз ту — сделать сюрприз кому-л.

таз
эмалленĕ таз — эмалированный таз
тазра кĕпе çу — стирать в тазу

мин.
топаз (хаклă йышши чул)

топазовый
топаз куçлă çĕрĕ — перстень с топазом

мор., ав.
траверз (карап е вĕçетмĕш çулне перпендикулярлă йĕр)
траверзпа пыр — двигаться по траверзу

мед.
туберкулез

туберкулезный
ӳпке туберкулезĕ — туберкулез легких
шăмă туберкулезĕ — костный туберкулез
туберкулезпа чирлĕ çын — туберкулезный больной
туберкулез диспансерĕ — противотуберкулезный диспансер
туберкулез ерни — туберкулезная инфекция

указ
указ кăлар — издать указ

вет.
финноз (выльăхсен шĕвĕрĕлчен чирĕ)

финнозный
сыснасем финнозпа чирлени — заболевание свиней финнозом

фотосинтез (ӳсентăрансем çутă вăйĕпе органикăлла мар веществосенчен органикăлла веществосем туни)

фотосинтетйческий
ӳсентăрансен фотосинтез аппарачĕ — фотосинтетический аппарат растений

уст. воен.
цейхгауз (хĕç-пăшалпа тумтир склачĕ)

ценз (правасемпе усă курма кирлĕ услови)

цензовый
арлăх цензĕ — ценз в отношении пола
вĕренӳ цензĕ — образовательный ценз
пурлăх цензĕ — имущественный ценз
çул цензĕ — возрастной ценз

шлюз

* шлюзный, шлюзовой**
шлюз камери — шлюзовая камера
шлюз хапхи — шлюзные ворота
карапсене шлюз витĕр кăлар — пропускать суда через шлюзы, шлюзовать суда
шлюз уç — открыть шлюз

экстаз (кăмăл çĕкленнипе каçăхса кайни)

электровоз

электровозный
электровоз машинисчĕ — машинист электровоза
электровоз туртăмĕ — электровозная тяга

хим.
электролиз (вещество витĕр электричество ярса, ăна пайăн-пайăн уйăрни)

электролизный
электролиз цехĕ — электролизный цех

эскиз (малтанлăха тунă ӳкерчĕк)

эскизный
эскиз ӳкерчĕк — эскизный рисунок
скульптура эскизĕ — скульптурный эскиз
эскиз туса хатĕрле — сделать, набросать эскиз

этногенез (халăх пулса кайнин историйĕ)

этногенетический

карт.
туз
пика туз — пиковый туз
тузпа çӳре — ходить тузом, с туза

унитаз (шунтăри раковина)

маркиз (Хĕвеланăç Европăра — дворян титулĕ)

биол.
анабиоз (организмри пурнăç процесĕсем вăхăтлăха чарăнса ларни е вăйсăрланни)
анабиоза пут — впасть в анабиоз

официоз (официозлă хаçат е журнал)

синтетический
белок синтезĕ — синтез белка
органика синтезĕ — органический синтез
синтез процесĕ — синтетический процесс
синтез реакцийĕ — реакция синтеза

француз

французский
французсем — французы
француз хĕрарăмĕ — француженка
француз чĕлхи — французский язык

Русско-чувашский словарь

сущ.муж.
авитаминоз, витаминсăрлăх, витамин çитменни

сущ.муж.
1. алмаз (хаклă йышши питĕ çирĕп чул); перстень с алмазом алмаз куçлă çĕрĕ
2. алмаз, каскăч (кĕленче касмалли)

сущ.муж.
1. (ант. синтез) тĕпчев, анализ; химический анализ хими анализĕ
2. (син. разбор) тишкерӳ; грамматический анализ грамматика тишкерĕвĕ

сущ.муж.
арбуз, арпус; спелый арбуз пиçнĕ арбуз

предлог с род. п. (ант. с, со)
-сăр; çук, çитмест; писать без ошибок йăнăшсăр çыр; без колебаний иккĕленсе тăмасăр; без пяти минут десять вуннă çитесси пилĕк минут ♦ без малого яхăнах, патнех; без исключения пурте

сущ.нескл.множ., также битлы
битлсем (Акăлчанра чапа тухнă юрăçсен квартечĕ)

нареч. (ант. вверх)
1. аяла, аялалла, çĕрелле; спуститься вниз аяла ан; ветла клонится вниз йăмра çĕрелле тайăлнă
2. анаталла, юхăм май; теплоход идёт вниз теплоход анаталла анать
3. вниз по чему, предлог с дат. п.: идти вниз по лестнице пусмапа ан

сущ.муж.
водолаз (шыв айĕнчи ĕçсене тăвакан)

сущ.муж., множ. возы
лав (урапа е çуна); воз с сеном утă лавĕ; гружёный воз тиенĕ лав, тулли лав ♦ целый воз новостей çĕнĕ хыпар лавĕпе; а воз и ныне там ĕç мала каймасть

сущ.муж. (сокр.: высшее учебное заведение)
аслă шкул; технические вузы техника аслă шкулĕсем

сущ.муж.
хурама; листья вяза хурама çулçи

сущ.муж., гагаузка жен., множ. гагаузы
гагаузсем (Молдавире, Украинăра пурăнакан тĕрĕк халăхĕ)

сущ.муж.
газ; атмосферные газы атмосферăри газсем; горючий газ çунакан газ; сжиженный газ шĕветнĕ газ; природный газ çут çанталăк газĕ; в деревню провели газ яла газ кĕртнĕ; готовить пищу на газе газпа апат пĕçер

сущ.муж.
1. гипноз (çын тăнне çухатса тепĕр çын хушнине туни); двигаться под гипнозом гипнозпа хускал
2. куç пăвни, гипноз туни; лечебный сеанс гипноза куç пăвса сиплени

сущ.муж., множ. глаза
куç; голубые глаза сенкер куç; бельмо на глазу куçа шур илнĕ; я своими глазами видел хам куçпа хам куртăм ♦ закрыть глаза на что-либо куçа хуп, курмăш пул; не видно, хоть глаз выколи куçа чиксен те куç курмасть; бросаться в глаза куçа курăнса кай; говорить в глаза тӳррĕн кала, куçран кала; с глазу на глаз куçран куç (ют çынсăр); нужен глаз да глаз асăрхасах тăмалла; на сколько хватает глаз куç курнă таран; на глаза попасться куç тĕлне пул; на глазах у всех пурин куçĕ умĕнче

сущ.муж.
1. (син. тяжесть) йывăрлăх, çăк; положить на кадку с капустой груз купăста катки çине йывăрлăх хур
2. (син. товар, поклажа) тиев, тавар; отправить груз самолётами тавара самолётсемпе тиесе яр

сущ.муж.
девиз (ĕç-хĕлĕн, хайлавăн тĕп шухăшне, тĕллевне кĕскен палăртни); Наш девиз — служение народу Пирĕн девиз — халăхшăн ĕçлесси

сущ.муж.
диагноз (чирлĕ çынна тишкерсе унăн чирне палăртни); установить диагноз диагноз палăрт

сущ.муж. (сокр.: заведующий хозяйством)
завхоз; работать завхозом завхозра ĕçле

сущ.муж.
заказ; ыйтни, хушни (мĕн те пулин туса пама); сделать заказ заказ пар, тума ыйт; выполнить заказ заказа пурнăçла, ыйтнине ту; костюм сшит по заказу костюма заказпа çĕлетнĕ

изо предлог с род. п. (ант. в, во)
ăшĕнчен; -ран (-рен), -тан (-тен), -чен; -па(-пе); смотреть из окна кантăкран пăх; варить варенье из малины хăмла çырлинчен варени пĕçер; он так говорит из зависти вăл кĕвĕçнипе çапла калать

сущ.муж.
карнис; карниз дома пӳрт карнисĕ

сущ.муж. (син. фуражка)
карттус; козырёк картуза карттус сăмси

сущ.муж., киргизка жен., множ. киргизы
кăркăссем (тĕрĕксен йышне кĕрекен халăх)

муж. (сокр.: коллективное хозяйство)
колхоз

сущ.муж.
майонез (тип çупа çăмарта сарринчен тунă юрма); заправить салат майонезом салата майонезпа техĕмлет

сущ.муж.
сивĕ (хĕллехи); трескучий мороз шартлама сивĕ; тридцать градусов мороза вăтăр градус сивĕ; ударили морозы çанталăк сивĕтсе пăрахрĕ

сущ.муж.
тислĕк, тирĕс; вывозить в поле навоз уя тислĕк кăлар

сущ.муж.
невроз (тĕп нерв системи сиенленнипе чире кайни)

сущ.муж.
обоз, тиевлĕ лавсем; хлебный обоз тыра тиенĕ лавсем

сущ.муж.
1. (син. облик) сăнар, сăн, сăн-пит; он помнит образ матери вăл амăшĕн сăнне асран ямасть; образ воина в романе романри салтак сăнарĕ
2. (син. способ) йĕрке, мел, май, манер; образ жизни пурнăç йĕрки; образ действий ĕç тумалли мел ♦ главным образом тĕпрен илсен; таким образом çапла майпа; каким образом? мĕнле майпа?

сущ.муж., множ. пазы
хушă, хушăк, шăтăк, çурăк; законопатить пазы хушăксене мăкла

сущ.муж.
пăравус (пăс двигателĕпе ĕçлекен локомотив)

сущ.муж., множ. полозья
тупан; полозья саней çуна тупанĕсем

сущ.муж., приказание сред.
хушу; отдать приказ хушу пар, хуш

сущ.муж.
прогноз (малашне мĕн пуласçине тишкерсе палăртни); прогноз погоды çанталăк прогнозĕ; строить прогнозы прогноз ту, малашнехине пĕлме тăрăш

сущ.муж.
1. калав (прозăпа çырнă пысăк мар хайлав); написать рассказ калав çыр
2. каласа пани; слушать рассказ путешественника çул çӳревçĕ каласа панине итле

1. сущ.муж.
1. пĕрлĕх, пĕрлешӳ; пĕрлешни; союз демократических сил демократи вăйĕсен пĕрлĕхĕ; профессиональные союзы професси пĕрлешĕвĕсем
2. пĕрлĕх, союз (патшалăх пĕрлешĕвĕ); Союз Советских Социалистических Республик; Советский Союз Социализмлă Совет Республикисен союзĕ; Совет Союзĕ (пирĕн çĕршывăн историре пулнă ячĕ)

2. сущ.муж.
союз (грамматикăра — сăмахсене, предложени пайĕсене çыхăнтăракан пуплев пайĕ)

сущ.муж.
тепловоз (шалти çуну двигателĕллĕ локомотив)

сущ.муж.
тормоз (машинăна чармалли хатĕр); рукоятка тормоза тормоз тыткăчĕ

сущ.муж.
туберкулёз (ӳтĕн нумай органĕсене сиенлекен йывăр чир); туберкулёз лёгких ӳпке туберкулёзĕ

сущ.муж.
туз (вăйăра — картсенчен чи асли); козырной туз козырь туз

сущ.муж.
указ (патшалăх пĕлтерĕшлĕ йышăну); указ президента президент указĕ

сущ.муж., француженка жен.
француз, Франци çынни

предлог с вин. п.
1. урлă; витĕр; перейти через улицу урам урлă каç; поехать через лес вăрман витĕр кай; перепрыгнуть через забор карта урлă сиксе каç
2. пулашнипе; -ра (-ре); сообщить через газету хаçатра пĕлтер
3. иртсен; -ран (-рен); через неделю пĕр эрнерен ♦ через силу юлашки вăйран

сущ.муж.
шлюз (карапсене пĕверен аяла антармалли е хăпартмалли камера); судоходный шлюз карап ирттермелли шлюз

сущ.муж.
электровоз (электричествăпа ĕçлекен локомотив)

сущ.муж.
эскиз, ĕлке (малтанлăха тунă ӳкерчĕк)

Русско-чувашский словарь (1972)

м н. н е т акциз (1. капитализм çĕршывĕсенче хăшпĕр таварсем — табак, чей т. ыт. çине хак хушса хуракан налог).

алмаз.

анализ (1. япаласене е явленисене уйрăм пайсене пайласа сăнакан тĕпчев мелĕ; 2. химире веществона уйрăм элементсене уйăрни, анализлани).

арбуз.

газ (сывлӑш евӗрлӗ япала).

газ (витӗр курӑнакан ҫӳхе пурҫӑн матери).

гипноз.

куҫ; острый глаз ҫивӗч куҫ; с глазу на глаз куҫа-куҫӑн; не в бровь, а в глаз куҫранах кала, пит вырӑнлӑ кала; на глаз чуххӑм, чуххӑмӑн; хоть глаз выколи йӗп чиксен те куҫ курмасть, пӑч-тӗттӗм; он закрывает глаза на недостатки вӑл ҫитменлӗхсене курмӑш пулать; на глазах куҫ умӗнчех.

разг. пуҫкасан, пуҫиле, вӑрӑ-хурах.

груз, ҫӑк, тиев.

девиз (пĕр-пӗр тӗп шухӑша, ӗмӗте кĕскен каласа пани).

джаз (ҫапса вылямалли тата шав паракан инструментсенчен пухса тунӑ оркестр).

диагноз (сывмар ҫын мӗнле чирпе чирленине тӗпчесе тупни).

дикобраз (чӗрӗп пек вӑрӑм йӗппе витĕннӗ кӑшлакан чӗрчун).

кÿни, кÿрсе килни.

заказ.

кутӑнланни, юнтарни.

разг. куптӑл (кÿпчек лутра ача; мӑнтӑркка лутра ача).

карниз.

колхоз.

колхоз.

конфуз, намӑс, намӑса кӗни, намӑс куран, вӑтанмалла пулса тухни.

ксёндз (поляк католикӗсен пупӗ).

курьёз, кулӑшла япала, мыскараллӑ, путишле япала, мыскара, тамаша; для курьёза йӑпанма, култармашкӑн, кулашӑн.

1. лабаз (пасарта ҫӑнӑх е тырӑ сутмалли хуралтӑ); 2. лупас, сарай.

1. тӑвӑр шӑтӑк; 2. тискер кайӑксен сукмакӗ.

1. пӑр касакан, пӑр ҫӗмӗрекен виҫ аяклӑ кӗпер юписем; 2. ҫӑмӑл пӑрҫӗмӗрен.

(ликвидация безграмотности) истор. ликбез (хут (ҫыру) пӗлменлӗхе пӗтерни, хута вĕренмен ҫитӗннӗ ҫынсене хута вӗрентни).

сивӗ, тӑм; трескучий мороз шартлама сивӗ, хаяр сивӗ; побило морозом тӑм тиврӗ.

тислӗк; вывозить навоз тислӗк тӑк.

1. ҫиелтен касни; 2. картнӑ вырӑн.

сӗнÿ, хушса хӑварни.

пач, пачах, татӑклӑ, йӑлтах, пат татса.

кӑтартма, кӑтартмашкӑн, кӑтартасшӑн.

тӗп, ай, аял.

виртуоз (хăй ĕçне ăста пĕлекен артист, музыкант; перен. пĕр-пĕр ĕçе ăста пĕлекен çын).

1. аяла, аялалла; 2. аната, анаталла; спускаться вниз аяла ан; вниз по Волге Атăл тăрăх анаталла; вниз головой пуçхĕрлĕ.

шыв турттаракан.

водолаз (шыв айĕнче ĕçлекен).

чăнласа, тĕплĕн.

аслă шкул.

1. турттарса кăларни; 2. ют патшалăха кăларнă тавар, урăх çӗпшывсене тавар сутни.

касса кăларни; покупать арбуз на вырез арбуза касса пăхса ил.

хурама.

обоз, ҫӑклӑ (тиенӗ) лавсем.

1. сӑн, сӑн-сӑпат, сӑпат, сӑнар, ӗренкӗ, сӑвлӑх, тӗс, евӗр; 2. йӗрке, май, мел; неясный образ ӗмӗл, ӗмӗлке; утратил образ человека çын сӑн-сӑпатне ҫухатнӑ; художественный образ сӑнар, сӑнлӑх; главным образом пуринчен ытла; каким образом мĕнле, епле, мĕнле майпа? никоим образом ниепле те; таким образом ҫапла ӗнтӗ.

килӗшменни (хушнипе); ӗҫлеме чарӑнни (механизм ҫӗмӗрӗлнипе); машина работает без отказа машина пĕр чарӑнмасӑр ĕҫлет.

1. касни, кастарни, кастарса илни; 2. татӑк (матери).

хут, тапхӑр, пĕрре; три раза говорил виҫӗ хут каларӑм; не раз пӗр хут ҫеҫ мар; в первый раз (вижу) пуҫласа (куратӑп); на первый раз (прощаю) малтанлӑха (каҫаратӑп); раз на раз не приходится япала планах пĕр пек пулса пымасть вăл; в месяц раз уйӑхра пӗрре; в следующий раз тепĕр чухне, ӳлӗмрен.

разг. условный союз пулсан, енчен, эхер, тăк; раз не знаешь, не говори пӗлместӗн пулсан (пӗлместӗн тĕк), ан кала.

1. каласа пани; 2. калав. рассказать, -ажу что сов., рассказывать несов. каласа пар, каласа кӑтарт; рассказать сказку юмах яр, халап яр.

раст. патанпаш, хурапуҫ, чакан.

хӑйне хӑй анализлани, хӑйӗн шухӑш-кӑмӑлне, ӗҫӗсене хак пани.

свербига вырӑс хуххи, майра кӗпҫи, йӳҫӗ кĕпҫе.

сервиз (чей е апат савӑт-сапин тулли комплекчӗ).

каласа пани; сказ о Ленине Ленин ҫинчен каласа пани.

склероз (чир).

(советское хозяйство) совхоз (совет хуҫалӑхӗ).

союз; профессиональный союз профессиллӗ союз; Союз Советских Социалистических Республик Социализмлӑ Совет Республикисен Союзĕ.

касса татнӑ вырӑн; возраст дерева легко установить по срезу йывӑҫ миҫе ҫул хушши ӳснине касса татнӑ вырӑнтан шутласа кӑларма ҫӑмӑл.

сюрприз (кӗтмен ҫӗртен пулни).

шлюз.

эскиз (малтанлӑха тунӑ ӳкерчӗк).

1. ыра; 2. перенесен, хӑмасен хушши.

пакгауз (тавар, груз склачĕ).

пӑравус.

1. турттарса куҫарни (тавара); 2. перевоз (шыв урлӑ каҫар-малли кимӗ, вырӑн).

вуланине каласа е ҫырса пани.

турттарни, турттарса тӑни (тавар склада), турттарса пыни.

кăтарту, кӑтартни.

, мн. -озья ҫуна тупанӗ.

1. касни (алла ҫӗҫӗпе); 2. каснӑ вырӑн.

1. турттарса килни, илсе килни, купи (тавар); илсе килнĕ (тавар)

приз (ӑмӑртура ҫӗнтерекене паракан парне).

приказ, хушни; приказ об увольнении к.-н. со службы кама та пулин ӗҫрен кӑларни ҫинчен панӑ приказ.

мн. нет турттарни, турттарса ҫитерни, турттарса кайни.

прогноз (пулассине малтанах каласа пани); прогноз погоды мӗнле ҫанталӑк пулассине малтанах каласа пани.

касса кӑларни (ҫухави, çанă валли, чӳрече валли).

протез (ҫыннӑн пӗтнӗ ал-ури е шӑлӗсем вырӑнне вӗсене урӑх япаларан туса лартни).

противогаз.

(профессиональный союз) профсоюз (профессиллĕ союз).

1. урлă; переплыть через Волгу Атăл урлă ишсе каç; 2. витĕр; пройти через лес вăрман витĕр тух; влезть через окно чӳречерен кĕр; 3. сиктерсе; у меня приступы малярии бывают через день мана сивĕ (сивчир) кун сиктерсе тытать; 4. тăрăх; мы с ним познакомились через письма эпир унпа çыру тăрăх паллашрăмăр; 5. -ран, -рен; через месяц я поеду в Москву пĕр уйăхран эпĕ Мускава каятăп.

устар. см. через.

1. таз (металран тунă сарлака ăшăх савăт).

2. сутана.

мн. -а 1. тормоз (машинăна чарса тăратакан е ун ĕçне вăрахлатакан хатĕр); 2. чăрмав; тормоз в работе ĕçри чăрмав.

мн. нет туберкулёз (ӳпке чирĕ).

1. туз (вылямалли картсен чи аслă карчĕ); 2. перен. чаплă çын.

цейхгауз (çар хатĕрĕсем усрамалли хуралтă, склад).

çăкăр касакан рабочи.

француз, Франци çынни.

, безо предлог, управл. род. п.; -сăр, -сĕр; без воды шывсăр; без копейки пĕр пуссăр; без меня мансăр пуçне; без моего ведома мана пĕлтермесĕр; без кровопролития юн тăкмасăр; без оглядки çаврăнса пăхмасăр; он без ума от него вăл унпа ăнран кайнă; без 5 минут 9 часов тăххăр çитесси пилĕк минут; без 100 граммов 2 кило икĕ килоран 100 грамм катăк, икĕ килона 100 грамм çитмест.

предлог с род. п., устар. патĕнче, çывăхĕнче; близ леса вăрман патĕнче, вăрман çывăхĕнче.

Русско-чувашский словарь (1971)

м. мед. авитоминоз (апат-çимĕçре витаминсем çитмен пирки пулакан чир).

м. акциз (капитализмлă çĕршывсенче таварсем çине хуракан хушма налог).

м. алмаз.

м. биол. анабиоз (пурнăç процесĕсем вăхăтлăха чарăнса ларни е вăйсăрланни).

м. анализ, тишкерӳ; химический анализ хими анализĕ; анализ крови юн анализĕ; ◇ математический анализ математика анализĕ (математика наукин пĕр пайĕ).

м. апофеоз (1. пĕр-пĕр çынна е событие пĕтĕм халăхпа чыслани; 2. спектакль е концерт вĕçĕнче халăха, героя е пĕр-пĕр событие чысласа ирттерекен чаплă сцена).

м. арпус.

м. бензовоз (бензин турттаракан автоцистерна).

предлог с род. п. çывăхĕнче, çумĕнче, патĕнче; близ деревни ял çумĕнче.

м. воен. блокгауз (тăшмантан хӳтĕленме çирĕплетнĕ вырăн).

м. мор. бриз (вăйлă мар çил).

м. мед. бруцеллёз (выльăхсен спорт. сикекен чирĕ).

м. разг. мăнтăркка ача.

м. 1. по гл. ввезти; 2. (импорт) çĕршыва кӳрекен таварсен хисепĕ (е хакĕ).

м. верхолаз.

м. виртуоз, ăста.

нареч. 1. аяла, аялалла; (к земле) çĕрелле; спускаться вниз аяла ан; клониться вниз çĕрелле усăн; 2. (к низовью) аната, анаталла; вниз по реке шыв тăрăх анаталла.

м. шыв турттаракан.

м. водолаз.

м. 1. лав, тиевлĕ лав; 2. (мера груза) лав; воз сена пĕр лав утă; 3. перен. разг. (множество) лав, купа; воз новостей пĕр лав çĕнĕ хыпар.

нареч.: идти вразрез с чем-л. хирĕçле, ан килĕш.

нареч. разг. 1. (не в шутку) чăнласа, чăн, шӳтлемесĕр; говорить всерьёз шӳтлемесĕр кала; 2. (основательно) тĕплĕн, тимлесе, тăрăшса; всерьёз заниматься музыкой тăрăшсах музыкăна вĕрен.

м. (высшее техническое учебное заведение) втуз (аслă техника шкулĕ).

м. (высшее учебное заведение) вуз, аслă шкул.

м. 1. по гл. вывезти 1, 2; 2. эк. экспорт, (ют çĕршывсене) турттарса тухакан тавар.

м. 1. по гл. вырезать; 2. (место) каçса кăларнă вырăн; вырез для рукава çанă вырăнĕ.

м. хурама.

м. гагауз.

1. м. хим. газ; топливный газ çунтармалли газ; гремучий газ шартлатакан газ; угарный газ сĕрĕм; 2. мн. газы (в кишечнике) сывлăш (хырăмри); ◇ дать газ хытăрах яр (машинăна); сбавить газ хулленрех яр (машинăна).

ж. (ткань) газ (витĕр курăнакан çухе пурçăн).

м. гидролиз (кăткăс веществона шывпа уйарни).

м. гипноз (1. çывăрнă чухнехи пек тăн çухатса хăй мĕн тунине пĕлми пулни; 2. куç пăвни, мĕн тунине пĕлми туни).

м. 1. кус; голубые глаза кăвак куç; прищурить глаза куç хĕç; близорукие глаза çывăх куç; встретиться глазами куçсемпе тĕл пул; отвести глаза куç ил; 2. (зрение) куç, курни; слабые глаза куç витĕрех курмасть; намётанный глаз пĕлекен куç; ◇ за детьми нужен глаз да глаз ачасене пăхсах тăрас пулать; в глазах чьих-л. шухăшĕпе, шучĕпе (камăн та пулин); броситься в глаза курăнах кай; все глаза проглядеть пăхса ывăн; глаза б мои не видели куçăм ан куртăрччĕ; глаза разбегаются куç-пуç чалкăрса каять; глядеть во все глаза тинкерсе пăх; дурной глаз усал куç; за глаза 1) (заочно, в. отсутствие) куç хыçĕнче; 2) (вполне, с избытком) ытлашшипех; закрывать глаза на что-л. курмăш пул, кури куçа курми ту; идти, куда глаза глядят ăçта куç курать, çавăнталла кай; иметь перед глазами куç айĕнче тыт; лезть на глаза курăнма тăрăш, куç умĕнче пул; на глаз (приблизительно) куçпа пăхма, çиелтен пăхма; на глазах куç умĕнчех, куç(а) кĕретĕн; расти на глазах куç умĕнчех ӳс; меняться на глазах куç умĕнчех улшăн; не в бровь, а в глаз шăпах, тӳрех (лекрĕ кама та пулин); невооружённым глазом куçпа пăхсах; не попадайся на глаза куç тĕлне ан пул; пускать пыль в глаза ултала, ӳстер (çуккине пур туса); пялить глаза куç-пуçа чарса пăх (кам е мĕн çине те пулин); с глаз долой куçран çухал; с глазу на глаз куçма-куç, куçа-куçăн; сказать в глаза куçранах кала; смеяться в глаза куçăн кул; смотреть чужими глазами на что-л. çын куçĕпе пăх (мен çине те пулин); темно, хоть глаз выколи йĕп чиксен те куç курмасть, куçран чиксен те курăнмасть; хлопать глазами çăвар(а) карса тăр.

м. разг. 1. (сорвиголова) пуçтах, арçури; 2. (убийца) пуç касан, хурах.

м. 1. (тяжесть) йывăр япала; положить под груз пусарса хур; яблони согнулись под грузом плодов улмуççисем улмисем пуснипе усăна-усăна аннă; 2. (товары, кладь) çăк, тиев; вагон с грузом тиевлĕ вагон.

м. Бот. сухăр юхни (йывăç сухăр юхтарса аманни).

м. девиз (1. тĕп шухăша палартакан сăмах е сăмахсем; 2. конкурса тăратнă произведена çине авторĕ хăйĕн ячĕ вырăнне çырнă пĕр-пĕр самах е предложена; 3. герб çине çырна сăмах).

м. джаз (оркестр).

м. диабаз (чул).

м. диагноз (сывмар çын мĕнпе чирленине тĕпчесе палăртни).

м. дикобраз (чĕрчун).

м. разг. кӳрсе килни; завоз сырья чĕртавар кӳрсе килни; завоз товаров в магазин магазина тавар кӳрсе килни.

м. (заведующий хозяйством) завхоз (хуçалăх заведующийĕ).

м. заказ; получить новые заказы çĕнĕ заказсем ил; ◇ на заказ ятарласа, ятнех; по заказу заказ парса, заказласа.

нареч. разг. тӳрех, пĕр вăхăтра, тăрук, пĕр тăрук, пĕр хут, пĕрре; съесть зараз тӳрех çисе яр, пĕрре ларсах çисе яр; зараз два дела не делают пĕр вăхăтрах икĕ ĕç тумаççĕ.

м. 1. спец. (убой) пусни; пуснă тĕлти аш; 2. в знач. сказ. разг. май çук, кун çук, пурнăç çук; питĕ хĕн; без лодки рыбаку зарез пулăçăн кимĕсĕр май çук; ◇ до зарезу çав тери, питĕ.

м. (зерновой совхоз) тырпул совхозĕ.

предлог с род. п. 1. (откуда, из чего) ăшĕнчен; ⸗тан [⸗тен], ⸗чен, ⸗ран [⸗рен], тăрăх; из воды шывран; выйти из дому килтен тух; узнать из газет хаçат тарах (е хаçатсенчен) пĕл; стрельба из пистолета пистолетран пени; 2. (при обозначении часта целого) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; одно из двух иккĕрен пери; лучший из всех пуринчен лайăххи; из числа (кого-л.) тавра ш; кто-нибудь из начальства начальник таврашĕ; 3. (при обозначении свойства по составу, материалу) ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], ⸗лă [⸗лĕ]; дом из камня чул (е чултан тунă) çурт; коллектив из двадцати человек çирĕм çынлă коллектив; 4. (при обозначении явлений, предметов и т. п., посредством которых что-л. делается) ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен]; стараться изо всех сил пĕтĕм вăйран тăрăш; помогать из последних средств юлашки укçа-тенкĕпе пулăш; 5. (при указании на причину, основание, цель) ⸗па [⸗пе], ⸗тан [⸗тен], ⸗шăн [⸗шĕн], ⸗са [⸗се]; сделать из зависти кĕвĕçнипе (е кĕвĕçсе) хăтлан; из уважения к вам сире хисеплесе; из принципа принципшăн; ◇ из года в год çултан çул; из рук в руки алăран алла; из уст в уста ламран лама, лам-лам (яр); из стороны в сторону (пошатываться — о человеке) енчен енне; исчезать из поля зрения куçран çухал; терять из виду куçран çухат (е яр); из кожи лезть чун тухас пек, пĕтĕм вăйран выжить из ума асран тайăл, йӳте.

м. уст. лава чупни (е çӳрени); заниматься извозом лава чуп (е çӳре), ямшăк чуп.

м. 1. юнтармăш, йăлăнтармăш, кутăн; детские капризы ача-пăча юнтармăшĕ; 2. перен. мыскара; вылянни; капризы моды мода мыскарисем; капризы погоды çанталăк вылянни.

м. разг. куптăл.

м. карниз.

м. карттус.

м. керогаз.

м. кăркăç, киргиз.

м. колхоз.

м. намăс, именӳ, имении, вăтану, вăтанни.

м. ксёндз (поляк католиксен пупĕ).

м. тамаша, мыскара, кулăш, путишле япала.

м. 1. уст. кĕлет, ампар (сут тумалли); мучной лабаз çăнăх кĕлечĕ; 2. обл. лупас, сарай.

м. (лазейка) шăтăк, хушăк (кĕмелли-тухмалли).

м. 1. (моста) пăрçĕмĕрен свай (кĕпер умĕнчи); 2. (судно) пăр касан пăрахут.

м. лесовоз.

м. (лесное хозяйство) вăрман хуçалăхĕ.

м. (ликвидация безграмотности) ликбез (хут пĕлменлĕхе пĕтересси).

м. йĕтĕн совхозĕ, йĕтĕн акса тăвакан совхоз.

м. кул. майонез (çăмарта сарри, тип çу, уксус т. ыт. те ярса тунă соус); салат с майонезом майонезлă салат.

м. маркиз (Хĕвеланăç Европăра — дворянсен титулĕ тата çав титуллă çын).

м., метаморфоза ж. метаморфоза (япала пĕр формăран тепĕр формăна куçни).

м. сивĕ, тăм; трескучие морозы шартлама сивĕ; ударил мороз шăнтса лартрĕ; ◇ мороз дерёт по коже çанçурăма сивĕ çапать.

м. мотовоз (пĕчĕк локомотив).

м. тислек, навус.

нареч. касса пăхса; покупать арбуз навырез арпуса каçса пăхса туян.

м. 1. по гл. надрезать; 2. (надрезанное место) карт, каснă вырăн.

м. 1. наказ; наказы избирателей суйлавçăсен наказĕсем; 2. хушу, хушни, ӳкĕт; помнить наказы отца аçу хушнисене асра тыт.

нареч. пачах, йăлтах, татăклăн, пат татса; наотрез отказаться пачах ан килĕш.

нареч. пӳлмеллĕ, çул татмалла; побежать наперерез пӳлмелле чуп.

нареч. 1. (для обозрения) кăтартмалăх, курмалăх; кăтартма, кăтартас шутпа; выставлять напоказ кăтартма кăларса тăрат (е хур, çак); 2. (для виду) мухтанмашкăн, ятне тумашкăн.

м. карт; винтовой нарез винт карчĕ.

м. 1. наркоз (эмел парса туйми туни е тăн çухаттарни); операция под наркозом наркозпа ирттернĕ операци; 2. наркоз (туйми тăвакан е тăн çухаттаракан эмел, наркотик).

м. мед. невроз (нерв системин чирĕ).

м. 1. (нижняя часть) ай, аял, тĕп; от низа до верха аялтан çӳле çитиччен; низ дома çуртăн аял пайĕ; 2. мн. низы разг. халăх, масса; 3. мн. низы муз. хулăн сасăсем; 4. разг. (нижнее течение реки) анат.

м. тиенĕ лавсем, обоз; по дороге шёл обоз çул çинче тиенĕ лавсем пынă; красный обоз хĕрлĕ обоз; полковой обоз полк обозĕ; пожарный обоз пушар обозĕ; ◇ тянуться (или плестись) в обозе хыçалта пыр, кайра пыр.

м. (мн. образы) 1. (облик) сăн, сăнар, тĕс, сăн-пит, евĕр; потерять человеческий образ этем сăнарне çухат; 2. обычно мн. образы сăнар, сăнлăх; светлые образы будущего малашлăхăн çутă сăнлăхĕсем; 3. (способ, порядок чего-л.) май, мел, йĕрке, евĕр; образ жизни пурнăç йĕрки; образ мыслей шухăшсен евĕрĕ; 4. иск., лит. сăнар; ◇ главным образом пуринчен ытла; каким образом епле, епле майпа; по образу и подобию евĕрĕпе, тĕслĕхĕне; равным образом пĕр пекех, çавнашкалах; решительным образом татăклăн; таким образом çапла, çапла майпа.

м. (мн. образа) церк. турăш.

м. 1. (край) хĕрĕ; книга с золотым обрезом ылтăн хĕрĕллĕ кĕнеке; 2. (оружие) обрез, татăк пăшал (вуллине кĕскетнĕ пăшал); ◇ в обрез чух çеç, асса-хĕçсе.

м. биол. онтогенез (уйрăм чĕрчунăн клеткăран пуçласа çитĕничченхи ӳсĕм процесĕ).

м. 1. по гл. отказаться; 2. (отрицательный ответ) килĕшменни, ыйтнине (е сĕннине) туманни; дать отказ ан килĕш; ◇ до отказа чиккине çитиччен; действовать без отказа кăлтăксăр.

м. татăк, касăк; отрегулировать на костюм костюмлăх татăк.

м. официоз (официозлă хаçат е журнал).

м. 1. (щель, скважина) хушă, хушăк, шăтăк, çурăк; законопатить пазы хушăксене мăкла; 2. спец. (выемка) ыра, çăлă; делать паз çăлă кăлар, ырала; паз для стекла кантăк ыри.

м. пакгауз (склад); железнодорожный пакгауз чугун çул пакгаузĕ.

м. пăравус, паровоз.

м. 1. по гл. перевезти; 2. (переправа) каçă.

м. по гл. пересказать; пересказ событий пулса иртни çинчен каласа пани; упражнение по пересказу каласа памалли упражнени.

м., перифраза ж. лит. перифраз (урăх сăмахпа калани).

м. по гл. подвезти.

м. спец. чĕрме; полозья на подрезах чĕрме тупан.

м. кăтартни, кăтарту; для показа йăлишĕн, ячĕшĕн.

м. 1. (у саней) тупан; деревянный полоз йывăç тупан; железный полоз тимĕр тупан; подрезной полоз тимĕрленĕ тупан; полозья на подрезах чĕрме тупан; 2. (брус) парăç, пĕрене, кашта (йывăр япала йăвантармалли).

м. зоол. полоз (çĕлен).

м. (рана) касни, кастарни, кастарнă вырăн, суран; глубокий порез тарăн кастарни.

м. 1. по гл. привезти; привоз товаров тавар кӳрсе килни; 2. (то, что привезено) кӳрсе (е илсе, турттарса) килнĕ япала(сем); большой привоз мяса аш-какай нумай кӳрсе килнĕ (пасара).

м. парне, приз; переходящий приз куçса çӳрекен парне.

м. 1. приказ, хушу; зачислить приказом приказпа ил; подписать приказ приказа алă пуç; дать приказ приказ пар; 2. ист. приказ (учреждени).

м. по гл. провезти; плата за провоз çул (е лав) укçи; провоз багажа багаж турттарса кайни.

м. прогноз; прогноз погоды çанталăк прогнозĕ.

м. прообраз, пулассин сăнарĕ.

м. 1. по гл. прорезать; 2. (прорезанное место) шăтăк, хушăк, çурăк.

м. протез; деревянный протез йывăç протез (алă, ура); зубные протезы шăл протезĕ.

м. противогаз; маска противогаза противогаз маски.

м. (профессиональный союз) профсоюз (професси союзĕ); райком профсоюза профсоюз райкомĕ; областной совет профсоюзов профсоюзеен область совечĕ.

м. мед. психоз (психика чирĕ).

м. 1. хут, тапхăр, ăстрăм; много раз нумай хут, нумай хутчен; в последний раз юлашки хут; в первый раз малтанхи ăстрăмра; 2. (при счёте) пĕрре, пĕр; раз, два, три пĕрре, иккĕ, виççĕ; ◇ в самый раз шăп та лăп, шăп вăхăтра; раз-другой темиçе хут; ни разу пĕрре те; иной раз тепĕр чух; как раз шăпах; раз плюнуть см. href='/s/плюнуть'>плюнуть; не раз пĕрре çеç мар, нумай хутчен; раз навсегда ĕмĕрлĕхе, татăклă; раз на раз не приходится пур чухне те пĕр пек пулмасть.

нареч. (однажды) пĕрре, пĕррехинче, тахçан; раз вечером пĕрре каçхине; как-то раз тахçан пĕрре.

союз усл. разг. пулсан, енчен, ытах, эхер; раз так, не о чем больше говорить ытах апла пулсан, урăх калаçмалли те çук.

м. по гл. развезти; развоз товаров таварсене леçсе çӳрени.

м. 1. по гл. разрезать; 2. (место) каснă вырăн, каснă тĕл; 3. (поверхность) каснă çи, касни; поперечный разрез урлă касни; ◇ в этом разрезе ку енчен пăхсан.

м. 1. по гл. рассказать; прервать рассказ калаçма чар; 2. лит. калав; сборник рассказов калавсен сборникĕ.

м. бот. хурапуç, чакан.

м. сервиз (апат-çимĕç е чей савăчĕсен тулли комплекчĕ).

м. биол. симбиоз (икĕ е темиçе организм пĕр-пĕрне усă курса пĕрле пурăнни).

м. синтез (1. япалана пĕтĕмĕшпе илсе унăн пайĕсене пĕр-пĕринпе çыхăнтарса тĕпчемелли меслет; 2. пĕрлех, пĕтемлет; 3. ансат веществосене е элементсене пĕрлештерсе кăткăс хими веществисем туни).

м. 1. фольк. хайлав; сказ о Ленине Ленин çинчен хывнă хайлав; 2. разг. уст. хайлав, калав; вот (тебе) и весь сказ урăх ним каламалли те çук.

м. мед. склероз (тĕрлĕ органсем чирлесе хытса хуланланса пыни).

м. (совет народного хозяйства) совнархоз (халăх хуçалăх совечĕ).

м. (советское хозяйство) совхоз совет хуçалăхĕ.

м. в разн. энач. союз; профессиональный союз професси союзĕ; союз рабочих и крестьян рабочисемпе хресченсен союзĕ; военный союз варçă союзĕ; Советский Союз Совет Союзĕ; подчинительный союз грам. пăхăнуллă союз; сочинительный союз грам. сыпăнуллă союз.

м. 1. по гл. срезать; срез дёрна çерем касни; 2. (место, где срезано) касăк, каснă (е касса татнă) вырăн; 3. спец. (тончайшая пластинка ткани) чĕлхĕм.

м. 1. (рабочий) кĕленче касакан; 2. (инструмент) кĕленче каскăчĕ.

м. (неожиданный подарок) сюрприз, кĕтмен парне; 2. (неожиданное событие) сюрприз, кĕтмен ĕç; кĕтмен-туман япала, кĕтмен хыпар.

м. (посуда) таз.

м. анат. купарча, сутана.

м. тепловоз.

м. топаз (хаклă йышши чул).

м. 1. (мн. тормоза) тормоз; ручной тормоз алă тормозĕ; 2. (мн. тормозы) перен. (помеха) чăрмав; тормоз работе ĕçри чăрмав; ◇ на тормозах (ехать, спускаться и т. п.) тормозласа, хуллен.

м. мед. тромбоз (юн тымарĕнче тромбсем пулса кайни).

м. туберкулёз; костный туберкулёз шăмă туберкулёзĕ; туберкулёз лёгких ӳпке туберкулёзĕ.

м. туз 1. (вылямалли картсенчен чи асли); 2. перен. разг. пысăк çын, чаплă çын.

м. йывар туртакан лаша, çăк лаши.

м. указ; Указ Президиума Верховного Совета СССР СССР Верховнăй Совет Президиумĕн Указĕ.

м. унитаз (уборнăйри раковина).

м. француз.

м. мед. çăпан чирĕ.

м. ценз (политика правипе усă курмалли условисем); имущественный ценз пурлăх цензĕ; образовательный ценз вĕреннин цензĕ; возрастной ценз çул цензĕ.

предлог с вин. п. 1. (поперёк чего-либо) урлă; перейти через улицу урам урлă каç; 2. (сквозь; минуя) витĕр, ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], ⸗чен; ехать через город хула витĕр кай; смотреть через очки куçлăх витĕр пăх; влезать через окно чӳречерен кĕр; 3. (поверх чего-л.) урлă; прыгнуть через забор хӳме урлă сик; 4. (при посредстве кого-чего-л.) урлă, ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], ⸗чен, ⸗па [⸗пе], ⸗пала [⸗пеле]; оповестить через газету хаçат урлă пĕлтер; передать письмо через друга çырăва юлташран парса яр; писать слово через дефис сăмаха дефиспа (е дефис урлă) çыр; 5. (спустя какое-л. время) ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], иртсен; приду через час тепĕр сехетрен килетĕп; начало спектакля через десять минут спектакль вунă минутран пуçланать; 6. (повторяя что-л. в какие-л. промежутки) сиктерсе, хăварса; принимать ванны через день кун сиктерсе ваннăра çăвăн; печатать на машинке через два интервала машинкăпа икĕ интервал хăварса пичетле.

предлог см. через.

м. шлюз (1. пăрахутсене пĕр шывран теприне куçармалли гидротехника сооруженийĕ; 2. пĕве пуçĕнчи шыв антармалли алăк).

м. экстаз, каçăхса кайни (хавасланса, хавхаланса).

м. электровоз (электричество вăйĕпе çӳрекен локомотив).

м. хим. электролиз (электричество вăйĕпе веществона хăйĕн составне кĕрекен пайсем çине уйăрни).

м. эскиз, йĕрленчĕк (1. малтанлăха тунă ӳкерчĕк е унăн пайĕ; ӳкерчĕк кăшкарĕ; 2. ӳкерчĕк, ĕлкĕ).

м. этногенез (халăх епле пулса кайни); этногенез чувашей чăваш халăхĕ епле пулса кайни.

Русско-чувашский словарь социальной лексики (2004)

акциз (тӳрĕ мар налог — куллен кирлĕ таварсене, пулăшу ĕçĕсене хаклатни); акциз на водку шурă эрех акцизĕ

юта яни, юта сутни; вывоз капитала капитала юта яни; вывоз сырья чĕр тавара юта сутни

девиз (ĕç-хĕлĕн, хайлавăн тĕп шухăшне, тĕллевне кĕскен палăртни)

заказ, хушнă ĕç; дать заказ заказ пар, ĕç хуш

колхоз (ял хуçалăхенчи ĕçе тума совет тапхăрĕнче йĕркеленĕ форма)

круиз, тинĕс çӳревĕ; круиз по Средиземному морю Вăтаçĕр тинĕсри çӳрев

ксёндз (Польшăра — католик чиркĕвĕн священникĕ)

ленд-лиз (2-мĕш тĕнче вăрçи вăхăтĕнче США гитлерла Германие хирĕç кĕрешекен çĕршывсене кивçен хĕç-пăшал пани)

маркиз (Хĕвел анăç Европăри хăш-пĕр çĕршывсенче — дворян титулĕ)

парне; переходящий приз куçса çӳрен парне; завоевать приз парне çĕнсе ил

приказ, хушу; боевой приказ çапăçу приказĕ; приказ директора директор хушăвĕ; зачислить приказом приказпа ил (ĕçе, вĕренĕве)

прогноз (малашнехи аталанăва палăртни); прогноз социального развития социаллă аталану прогнозĕ; прогноз исхода выборов суйлав итогĕсен прогнозĕ

профсоюз; комитет профсоюза профсоюз комитечĕ; профсоюз работников культуры культура ĕçченĕсен профсоюзĕ

совхоз (1918 çултанпа)

пĕрлешӳ, союз; союз писателей çыравçăсен пĕрлешĕвĕ; Союз Советских Социалистических Республик, Советский Союз, СССР Социализмла Совет Республикисен Союзĕ, Совет Союзĕ, СССР (1922—1991 çулсенче пирĕн çĕршывра пулнă патшалăх)

ценз (политика прависемпе усă курма кирлĕ условисем); избирательные цензы суйлава хутшăнмалли цензсем; возрастной ценз çул-ӳсĕм цензĕ; имущественный ценз пурлăх цензĕ; образовательный ценз вĕренӳ шайĕн цензĕ; ценз оседлости куçманлăх цензĕ

указ (аслă власть йышăнăвĕ); указ Президента Чувашской Республики Чăваш Республики Президенчĕн указĕ; издать указ указ кăлар

халăх пулăвĕ; этногенез чувашей чăваш халăхĕ пулса кайни

Неологический словарь чувашского языка

ç.с., мед. Пӳре çителĕксĕрлĕхне юн тасата-кан «пӳре ĕренки» аппаратпа сиплени. Шупашкарта гемодиализпа пӳре куçарса лартакан центр уçăлчĕ. Х-р, 26.06.1997, 2 с. Хăнана [больницăра] чи малтанах гемодиализ уйрăмне илсе кайрĕç. ХС, 14.01.1999, 2 с.

ç.с., психол., мед. З.Фрейд никĕсленĕ психологи вĕрентĕвĕ тата нервозсене сиплемелли психотерапи меслечĕ. Психоанализ витĕмĕ 19 ĕмĕр вĕçĕнчен тытăнса литературăпа ӳнер аталанăвĕнче вăйланса пырать. ЧЛ, 1994, 11 кл., 237 с. Çапла тума ăна психо-аналитикăпа çыхăннă пултарулăхĕ пулăшать. ÇХ, 1999, 42 /, 12 с.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

ушкăн. Тĕн тĕлĕшĕнчен – кам еплине тытас тет, çавна тытма юрать … унта ушкăнсем (союзсем) тума та, нумайăн пĕр сăмахлă пулса ĕçлеме те ирĕк [Çулталăк 1906:15]; Патшалăхра пурăнакан пур халăхшăн та калаçма, кĕнеке-хаçет çине çырма, пуçтарăнса калаçма ушкăнсем (союзсем) тума ирĕк пултăр [Хальхи 1906:19].

Китайри пирĕн казак евĕрлĕ салтаксем. Китайри салтаксене пит начар; пирĕн казак евĕрлĕ салтаксене хунхузсем теççĕ [Хыпар 1906, № 12:186].

Чувашско-русско-латинский словарь названий животных

полоз — coluber [кăнтăрта пурăнакан наркăмăшсăр çăткăн çĕлен]

ремез — remiz pendulinus [кăсăясен йăхĕнчи пĕчĕк вĕçен кайăк]

Чувашско-русский словарь под ред. В.Г. Егорова (1935)

союз
Социалисăмпа совет республикисен сойузĕ — Союз соц. сов. респ.
Соуйуз совечĕ — Союзный совет

тормоз

См. также: