Чувашско-русский словарь (1982)

1.
мысль
айван шухăш — незрелая мысль
вăрттăн шухăш — умысел
çăмăлкка шухăш — легковесное суждение
вĕçленнĕ шухăш — законченная мысль
вырăнлă шухăш — дельная мысль
пуçран тухми шухăш — навязчивая мысль
пытарăнчăк шухăш — подтекст, скрытая мысль
ку тĕрĕс шухăш — это правильная мысль
пăрах çав тăрлавсăр шухăша! — оставь эту сумасбродную идею!

2.
размышление и размышления
раздумье и раздумья
дума и думы
иккĕленчĕк шухăш — сомнения, мучительные раздумья
шухăша пут — погрузиться в раздумья
шухăша кай — погрузиться в раздумья
кĕтмен хыпар ăна шухăша ячĕ — неожиданное известие заставило его призадуматься

3.
суждение
тĕп шухăш —
1) основная мысль, идея
романăн тĕп шухăшĕ — идея романа
2) тезис, основное положение
шухăш йĕрки — последовательность в суждениях

4.
взгляд, позиция, точка зрения
убеждение, мнение
витĕмлĕ шухăш — веское мнение
общественоç шухăшĕ — общественное мнение
çирĕп шухăш — убеждение
хăвăн шухăшу çинчех тăр — настоять на своем
шухăшсем тĕрлĕ пулчĕç — мнения разошлись
эпĕ сирĕн шухăшпа килĕшетĕп — я разделяю ваше мнение
пирĕн шухăшпа — по нашему мнению, по-нашему, с нашей точки зрения
унăн шухăшĕ çурхи шыв пек вылянать — его мнения мечутся как весенняя вода (соотв. у него семь пятниц на неделе)

5.
замысел, намерение, желание, цель
авантюрăллă шухăш — авантюрный замысел
татăклă шухăш — 1) окончательное решение 2) твердое намерение
ырă шухăш — благое намерение
çын шухăшне сис — угадывать чьи-либо желания

6.
забота, беспокойство о ком-чем-л.
Пуянăн пин шухăш, çук çыннăн пĕр шухăш. — посл. У богатого тысяча забот, у бедного — одна.

◊
шухăша кĕр — одуматься

Словарь чувашского языка

шохăш, мысль, дума, намеренне, мнение, убеждение. Капк. Ăш вăркать. Пĕр шухăш пуçран тухма пĕлмест. Юрк. Вăл шухăшна эсĕ пăрах, пуху таврашĕ ан пуçтар. В. С. Разум. КЧП. Манăн шухăш килелле те, вăрманалла та, унталла та, кунталла та. Ал. цв. 17. Хĕре ашшĕ патне çыру çырма, хăй çинчен хыпар яма шухăш кĕрет. НИП. Кĕçĕр темĕскер шухăшсемпе ăйхă вĕçрĕ, çĕрĕпех канăçлă çывăраймарăм. N. Унталла-кунталла пăхкаласассăн, нумай шухăш кĕрет. N. Шухăша вылятса тăрас пулмасть. N. Унта мĕн каласа çырнă, çавна чипер шухăша унталла-кунталла ямасăр итлесе тăрас пулать. ГФФ. Порнтăм-порнтăм порнăçне, кĕрсе карăм шохăша. Жил я, жил и нажил себе (тяжелую) думу. Хош-Çырми. Вуникĕ те чĕкеç — пĕр кашта, йорласа йоррисем пĕтмерĕç; тăванпала тăван тĕл полсан, калаçса сăмахсем пĕтмерĕç: шохăшĕсем чĕре çомĕнче, сăмахĕсем чĕлхе вĕçĕнче. Двенадцать ласточек, сидевших на одном шесте, пели нескончаемые песни; когда встретились двое родных, у них пошли нескончаемые разговоры: их думы в сердце, а их речи на языке. Пазух. 74. Ĕлĕк вылянисем, ай, кулнисем халĕ тăрса юлчĕç шухăша. ГФФ. Пирĕн ĕмĕр иртсе кать (= каять) шохăшпа хойăх хошшипе. Весь век ваш проходит в думах и заботах. (Иэ старивной песни). Ашшĕ-амăшне. Пăртак тăр-ха, Кĕркури пичче, хĕрӳсем урăх шухăш тытĕçĕ (передумают), вĕсенĕн те чĕрисем чулах мар-тăр-ĕçке. БАБ. Çавăн çинчен шухăша килсе кĕрсенех (когда я об этом вздумала), манăн та тепле юмăçа вĕренессĕм килчĕ, терĕ, тет. Сборн. по мед. 77. Ахаль пулсан, вăл шыв ăшĕнче çавăн пек япаласем пур тесе нихăçан та шухăша та кĕрес çук. N. Çӳресен-çӳресен, темĕскер шухăша килчĕ курăнать. Лашм. Çамрăк пуççу ватта, ай, юлсассăн, юрă сĕви кать (= каять) шухăша. Юрк. Паллă, малтан эпĕ ялан хам çырăва хирĕç санран хыпар кĕтсе тăрсаттăм; кĕтсе-кĕтсе те илмесен, темĕн пысăкĕш шухăша юлтăм. ЧП. Вăрăм шухăш, йăвăр хуйхă. N. Ман шухăшпа, по-моему мнению. || Желание. N. Вăсен шухăшне тăваймăн. Их желаний выполнить нельзя. N. Унăн шухăшĕсем çитмен. Янтик. Хуть çуна пар, хăта, хуть пылна пар, кил шухăшĕ ӳкрĕ пил çине (хочется домой). Завражн. Манăн халь сăра (ерех) шохăш мар. || Решение. Собр. Ларсан-ларсан, пурте пĕр шухăш шухăшласа илетпĕр (принимаем общее решение). N. Вăл ун çинчен куççулĕпе йĕрсе ыйтнă пулин те, ашшĕ шухăшне çавăрайман. || Забота. Ст. Шаймурз. Хамăр пуçа шухăш ӳксессĕн, авăнтăмăр хура çĕлен пек. || В. Ив. Ăна таçтан шухăш кĕнĕ (образумился).

Чувашско-татарский словарь (1994)

уй, фикер

Чувашско-эсперантский словарь

[ŝuhoŝ]
ideo, penso, opinio, vidpunkto;
вăрттăн шухăш — kaŝpenso
пуçран тухми шухăш — obseda ideo, fiksideo
шухăша кай — enpensiĝi
тĕп шухăш — ĉefa ideo
çирĕп шухăш — konvinko
эп(ĕ) сан(ăн) шухăшпа килĕшетĕп — mi konsentas kun vi
шухăш-кăмăл — humoro
шухăш-кăмăл çĕкленĕвĕ — inspiro
шухăшла — pensi
шухăшлав — penso, opinio
шухăшлав пултарулăхĕ — penskapablo
шухăшлавçă — pensulo, filozofo
шухăшлаттар — pensigi
шухăшлă — pensema, serioza
ирĕк шухăшлă — liberpens(em)a
çăмăл шухăшлă — facilanima
çивĕч шухăшлă — sprita
пĕр шухăшлă — unuanima, samidea
пĕр шухăшлă çын — samideano
шухăшлăн — pens(em)e, zorg(oplen)e
пĕр шухăшлăн — unuanime
шухăшлăх — pensemo, zorgemo
шухăшсăр — senzorga, facilanima
шухăшсăрлăх — senzorgeco, facilanimeco

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

1. «мысль», «дума»; 2. «намерение», «желание»; маних., Замахш., чаг. caғынч, МК, Зол. бл., тефс XII-XIII вв. сакынч «мысль», «задумчивость», «дума», «предположение»; алт. В сагыш, сагыс, сагыч «душевные способности и нравственные качества вообще»; «ум»; «мысль», «дума», «сердце», «расположение к чему-н».; ойр., тув., карач. сагыш, хак. сагыс «ум», «мысль», «дума»; в тув., хак. также и «мечта», «желание», «намерение»; тат. сагыш уст. «дума», «забота», «тоска», «кручина», «грусть, «печаль»; полов. сагыш «намерение», «умысел».

См. также: