Чувашско-русский словарь (1982)

1.
кора
луб, лубок

лубяной, лубочный
курăс хупĕ — лубок
çăка хупĕ — липовая кора
хуп кĕпер — гать, устроенная из корья
хуп лаç — лубяная хижина
хуп сăпка — лубяная колыбель, лубяная зыбка прост.
хуп çуна — лубочные сани
Хуп пахча, хуп пахча, хуп пахчара шăмă пахча, шăмă пахчара хĕрлĕ автан. (Чĕлхе). — загадка Лубяная ограда, в ней костяная ограда, а внутри красный петух. (Язык).
Хут пек çӳхе, хуп пек хытă. (Параппан). — загадка Тонкий как бумага, упругий как луб. (Барабан).

◊
хуп турттар — храпеть, спать с храпом

II. глаг.
 
1.
закрывать, затворять, запирать
алăк хуп — закрыть дверь
арчана хуп — закрыть, захлопнуть сундук
чӳречене хупăр! — закройте окно!

2.
закрывать
складывать что-л. раскрытое
сунчăка хуп — сложить зонтик
кĕнекене хуп — закрыть книгу
куçа хуп — закрыть глаза
çĕр каçиччен куç хупмарăм — всю ночь я не смыкал глаз

3.
закрывать, преграждать
газ хуп — закрыть газ
шыв кранне хуп — закрыть водопроводный кран, перекрыть воду

4.
сажать, запирать, заключать куда-л.
кăсăяна читлĕхе хуп — посадить синицу в клетку
тĕрмене хуп — заключить, посадить в тюрьму
тĕрмене хупнă çын — заключенный
хупса ларт —
1) затворить, плотно закрыть, захлопнуть
2) закрыть, запереть куда-л.
ачасене пĕр пӳлĕме хупса лартнă — детей заперли в одной комнате
хупса тăрат — держать взаперти
хупса усра — содержать где-л.
выльăха витере хупса усрани — стойловое содержание скота
хупса хур — 1) прикрыть, закрыть (напр. окно, книгу) 2) запереть куда-л.

5.
закрывать, прекращать, класть конец чему-л.
пухăва хуп — закрыть собрание
лавккана апата хупна — магазин закрыт на обед

◊
кавычка хуп — закрыть кавычки
скобка хуп — закрыть скобки
çăвара хуп — закрыть рот, замолчать

Словарь чувашского языка

хоп, частица, образ. форму превосходной степени от прилаг. хура. N. Хуп-хура, очень черный, пречерный, совершенно черный. Якейк. Хоп-хора лаша. Лошадь вороной масти. Ib. Вăрманта паян темле хоп-хора çырла топрăм, çималли мар поль тесе татмарăм. Бгтр. Хăйĕн тоти хоп-хора çонса кайнă, тет. Яргуньк. Карчăк киле çитсен йĕвенне силер, тет те, хайхи ача (жеребчик) чупса пычĕ, тет те, выртса йăванса хуп-хура ача пулчĕ, тет. Капк. Арçури сăнĕ хуп-хура. || Тьма тьмущая. Ала 55°. Çул çинче хуп-хура халăх (тьма тьмущая) ман хыçран чупаççĕ. || Очень много. Хурлăхан хуп-хура ларать.

встречается в сложении: хуп-хупăлчăк, кувыркание через голову. Янгорас. Ваçук, хуп-хупăлчăк туса кăтарт-ха.

лубок. N. Виç тенкĕлĕх курăс хупĕ илтĕм. Пазух. † Çурту çине мĕн витнĕ, мĕн витнĕ? Хăмăш касса хуп витнĕ, хуп витнĕ, Ст. Чек. Алăк çинче хуп татăкĕ. (Хушпу хыçĕ). Трхбл. Пӳрт кĕтессине хуп тăратрăм. (Хушпу хыçĕ). Букв. Пӳрт хыçне хуп тăратнă. Бур. Çавăн чухне пĕр çын хуп тиесе кайнă. Артюшк. Кăвак кăварчин хуп хушшинче, çунат мĕлки кил картиш варринче. Вил. йăли. Çунă чух малтан пурт варрине урайне хуп хураççĕ. N. Пирĕн ялпа вăсен ялĕ хушшинче ката пур, унта хуп (вилĕ турпас) пăрахаççĕ. || Падаль. || В переносном значении. N. Хуп турттарать = çывăрать. (Çын çывăрнă чухне хуп сĕтĕрнĕ чухнехи пек хашлатать). СПВВ. НН. Хуп турттарать тени — çывăрать тени. Вăл хуп турттарма кайрĕ тени — ыйха карĕ тени пулать.

хоп, закрывать. ГФФ. † Окошкине хопинă та, краççыннинет сӳнтернĕ. И окна закрыты, и лампа потушена. Альш. Çӳлĕ тусем çинче виç çуна, унăн çи виттисем шур кушма. Уçатăп, хупатăп, ай, эп ăна, унăн йĕри-тавра каптăрма. Я. У. Вăл маншăн нихçан та куç хупмасть (не смыкает очи). Г. А. Отрыв. Хупăлчи унăн уçмалла-хупмалла, унтан уйăрлмасть вăл ĕмĕрте те. || Затворять. N. Кай-ха, алăка хуп-ха. А.-п. й. 66. Чупса пырса алăка хупать, тет. Ib. 42. Хапхине хупмасăрах хăварчĕ хăй. || Захлопнуть. А.-п. й. 53. Кашкăр йăпăр-япăр тĕпсакайне анса кайрĕ. Йытти сакай алăкне шăнкăрт хупса хучĕ те, пăс кăларса вĕрме тытăнчĕ. Когда волк забрался туда, собака захлопнула крышку, а потом принялась лаять. || Спрятать, посадить под что. Якейк. † Ăмăрт кайăк ман варлич, çунатти айне хопимар, ман пĕр пуçа çăлимар. Качал. Хĕрĕ сараппан айне хупрĕ Йăвана. Тораево. Ырçа айне хуп, посадить под короб. || Запирать. Оп. ис. ч. II. Атте сурăхсене картана хупса хунă. Отец запер овец в хлев. А.-п. й. ЮЗ. Кĕркури кăрккине качакасемпе пĕрле кайса хупать. Ib. 67. Пӳрте çута хупатăп, тет. Ib. 76. Унччен те пулмарĕ, нушана пырĕнчен ярса тытса: „Арăм, тыт урисенчен, нушана тĕрмене хупар!“ — тесе кăшкăрса ячĕ. Вдруг берет нужду за горло и кричит жене: „Держи за ноги! Запрем нужду в тюрьму!“ И. Тукт. Ĕмĕрĕ иртет Çĕпĕр çĕрĕнче. Çĕпĕр çĕрĕнче, патша тĕрминче, читлĕхе хупнă ăмăрткайăк пек... Янтик. Ку лашана кăçал хĕлĕпех çак витене хупса тăтăмăр (пурăнтăмăр). N. Лашана витене хупас, или: хупса хурас или: тăратас. || Посадить (напр. в тюрьму). Изамб. Т. Сут тусан ăна сакăр уйăха хупрĕçĕ. А.-п. й. 76. Эсĕ чи пысăк арчуна пушат-ха, эпĕр çав нушана ун ăшне тытса хупса асăнтарар-ха пĕрре,— тет Ваçлей арăмне. Он говорит жене: „Ты опростай самый большой сундук. Схватим нужду и посадим в сундук. Пусть помнит о своих делах“. || Макка 45. Путĕр-путĕр путене, хупсан хуплу пулмĕ-ши? || Зажать. Г. А. Отрыв. Иван пĕç хушшине хупрĕ те (кобылу), çиччас виççĕ çаврăнчĕ (вокруг озера). Капк. Ашшĕ тытрĕ те, пĕç хушшине хупсах вĕлтренпе ĕнтсе илчĕ. ТХКА 107. Пуртăсене хул хушшине хупрăмăр. Чертаг. † Ах, шăллăм Ентри пур, шăл хушшинчен кăларса хул хушшине хупрăмăр; хул хушшинчен кăларса крӳве лартса килтĕмĕр. Çамр. хр. Хул хушшине хупсах йăтса кайнă. || Съесть. СТИК. Икĕ кĕрепенкке кулачча хупрĕ вĕтĕ ку! Съел два фунта калача. || Употребляется в сочетании со словом сехре. См. сехре хоппи (вып. ХI), хăп, хып. Ала 93°. Ашшĕне курсанах, ачанăн сехри хупса тухăрĕ, тет (перепугался).

Чувашско-татарский словарь (1994)

ябарга

Чувашско-эсперантский словарь

[ĥup]
fermi (fermu), ŝirmi (ŝirmu), kovri (kovru)
сунчăка хуп — fermi ombrelon
кĕнекене хуп — fermi libron
куçа хуп — fermi okulojn
тĕрмене хуп — enprizonigi, enkarcerigi
хупă — kovrilo
ŝelo
fermita, fermite
хупă алăк — fermita pordo
хупă лару — fermita kunsido
арча хуппи — kofrokovrilo
йывăç хуппи — arboŝelo
çăмарта хуппи — ovoŝelo
панулми хуппи — pomŝelo
пулă хуппи — fiŝskvamo
тимĕр шапа хуппи — testuda ŝelo
хупăла — senŝeligi, senskvamigi
хупăлан — ŝeliĝi
хупăллă — kun kovrilo
kun ovoŝelo, fruktoŝelo ktp
хупăлча (= хупкăч) — kovrilo, ujo
хупăн — fermiĝi
finiĝi
aboliĝi
хупла — kovri
çула хупла — bari vojon
çутта ан хупла! — ne ŝirmu la lumon!
хуплан — kovriĝi, ŝirmiĝi
хуплашка — bindaĵo, librokovrilo

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

см. хупă.

См. также: