Поиск: кай

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

I.

1.
зад
задний
2.
запад
западный
кай енче — 1) позади, на задней стороне 2) на западе
кай енчи патшалăхсем — западные страны
кай енчи чăвашсем — чуваши западных районов
II. глаг.

1. глагол движения,
обозначающий движение по направлению от говорящего
— перевод зависит от способа передвижения:

идти, уходить, ехать, уезжать, улетать, отправляться и т. д.
автобуспа кай — поехать автобусом
ĕçе кай — идти на работу
ăçта каятăн? — куда ты идешь?
ан кай-ха — не уходи-ка, подожди-ка
кайăр унтан! — отойдите!
2.
идти
кайăксем кăнтăралла кайрĕç — птицы улетели на юг
пуйăс Мускава каять — поезд следует в Москву
3.
идти, пролегать
çул сулахаялла каять — дорога идет влево
4.
идти, работать, находиться в движении (о механизмах)
сехет тĕрĕс каять — часы идут точно
5.
идти, требоваться, расходоваться
костюма виçĕ метр пусма каять — на костюм идет три метра ткани
6.
разноситься, раздаваться, распространяться (о звуках)
сасă инçене каять — голоса разносятся далеко
7.
падать
витре шыва кайрĕ — ведро упало в воду
8.
сходить, пропадать, исчезать
юр кайрĕ — снег сошел
кофтăн тĕсĕ кайнă — кофта полиняла, выцвела
9.
вскрываться (о реке)
кăçал Атăл ир кайрĕ — в этом году Волга вскрылась рано
10.
выходить замуж
качча тух — выйти замуж, вступить в брак
вăл урçана качча тухна — она вышла за вдовца
11.
идти, иметь сбыт
кайман тавар — неходовой товар, товар, не имеющий сбыта
12.
идти, расти, развиваться
авара кай — идти в ботву
вулла кай — идти в ствол
пĕве кай — идти в рост
сухан пырша кайнă — лук пошел в стрелку
13.
распускаться, рваться
кĕпе çĕвĕ тăрăх кайнă — рубашка пошла по шву
14.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола:
анăрăса кай — 1) лишиться сознания 2) растеряться, потерять голову
антăхса кай — 1) задохнуться 2) захлебнуться
ватăлса кай — состариться
вĕçсе кай — улететь
вилсе кай — умереть
илсе кай — нести

иртсе кай —
1) пройти, проехать
машина лавкка умĕпе иртсе кайрĕ — машина проехала мимо магазина
2) обогнать, перегнать
3) перен. пройти, миновать
вăхăт иртсе кайрĕ — время прошло

йăтса кай — унести

каçса кай —
1) перейти, переехать, переправиться
çырма урлă касса кай — переправиться через речку
2) зайтись (от плача)
3) разг. очень любить что-л.

курăнса кай — показаться
манса кай — забыть кого-что-л., о ком-чем-л.
начарланса кай — похудеть
савăнса кай — обрадоваться
çĕмĕрĕлсе кай —разбиться
çĕтĕлсе кай — прохудиться, прорваться
çунса кай — сгореть
тавлашса кай — заспорить

тăрса кай —
1) встать и уйтй
2) выстроиться
ачасем икĕ рет тăрса кайнă — дети выстроились в две шеренги
3) встать торчком, дыбом (о шерсти, волосах)

тĕлĕнсе кай — удивиться
типсе кай — 1) высохнуть, лишиться влаги 2) иссохнуть (о человеке)
тухса кай — 1) уйти, отправиться куда-л. 2) выскочить, выпасть
урана тĕнĕлĕнчен тухса кайнă — колесо соскочило с оси
хăваласа кай — угнать
хăраса кай — испугаться
хăрса кай — засохнуть, высохнуть
чупса кай — побежать
ыратса кайрĕ — заболело, начало болеть
янăраса кай — прозвенеть

асран кай — ускользать из памяти, забываться
ăнран кай — потерять сознание
ăсран кай — выжить из ума
кăмăла кай — нравиться
сиккипе кай — пуститься вскачь, галопом
тарăна кай — осложниться (о болезни, событиях)
халтан кай — выбиться из сил
вăйран кай — выбиться из сил
хуйха кай — загоревать
шухăша кай — задуматься кай
III. межд.
выражает удивление, неодобрение, возражение, презрение:

кай, кирлĕ мара ан калаç — брось, не говори глупостей
кай, ытла йăлăхтармăш çын вăл — до чего же он надоедлив
кай-кай-кай — усил. от кай II.
кай-кай-кай, тĕлĕнтерсех ятăн! — господи, как ты удивил меня!

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

отправляться, идти, ехать, уйти, уехать; атте ватăлса кайнă – отец состарился; кайăк вĕçсе кайнă – птица улетела; пӳрт çунса кайрĕ – изба сгорела; йытă уранса кайнă – собака взбесилась; йытса кайрĕ – унес; путса кайнă – утонул; пăвăнса кайнă удавился; çĕрсе кай – сгнить; тухса кай – уходить; çĕвĕ кайать – шитво идет; хĕрсем пĕве кайнă чух – когда подросли; тухрĕ-кайрĕ вăрмана – вышел в лес; кайса кил – сходить; кайнăран вара – со времен ухода; кайасунта килесӳнте ырă çул пултăр – пусть будет тебе добрый путь в твоих поездках; хулана каймаллинчен епĕ хăрамастăп – я не боюсь того, что приходится ехать в город.

80 стр.

Словарь чувашского языка

(каj), итти, пойти; уйти; ехать; бежать; катиться; подвигаться вперед. К.-Кушки. Ăçта каятăн (ăçта каян)? Куда идешь? IЬ. Ăçта кайрăн? Куда ты ходил? (Откуда ты идешь?). СТИК. Ăçта кайнă-ши ку? Куда это он ходил? IЬ. Ăçта кайнă иккен ку! Куда, чай, он ходил! Бур. † Хĕл-хĕл кайăк хĕл кайăк, хĕл хĕллесе кайсари, ылттăн-кĕмĕл çăмарти йăвине тăрса юлсари. (Сарана). Шурăм-п. № 18. Чăнах та тыр вырма каясшăннисем (желающие итти жать) нумай тупăнчĕç. Сред. Юм. Каятсăн, кай. Если хочешь итти, то иди. Янтик. † Тăваллах та каяр каймаллипе (т. е. быстрее), Кай(ă)ксар хăвине çитмелле. Сред. Юм. Кайсарĕ, кайсарăн, кайсарăр, кайсарĕç. (Различные формы от слова «кай», оставшиеся невыясненными). Янтик. Тем шырать ун патĕнче, кая тăрать ун патне (то и дело к нему бегает). N. Сторовă! Ан кай-ха (постой, остановись), лар çуна çине, калаçăпăр кăштах, терĕ. N. Эпĕр хамăр та çавнашкал — кĕр кайсах, çур килĕпĕр. || О неодушевленных предметах. Альш. Малалла вара тутар ялĕсем каяççĕ унта, Пăвана çитиччен. А потом все идут татарские деревни, вплоть до Буинска. Альш. † Пурт çумĕпе йĕр кайнă, епле маттур хĕр кайнă? || Итти по швам, распускаться (о шве), рваться. К.-Кушки. Сăкманăн çĕвви кайнă. Ст. Чек. Пасар таварĕ, пĕр çĕтĕлме тытăнин, лăй-лай каят вара (рвется). || Убираться, уходить. Ау 67. Кай, кай (араgite), юрру та аван мар иккен, кирлĕ мар! Сред. Юм. Эп кăвак кĕпе илес теп-ха. — Кай, çав кăвак кĕпене, тĕс каяканскере, çын илмĕ. («Кай» здесь показывает не отстранение от себя, а несогласие). || Выражает недоверие. N. Епле сывă çӳретчĕ, вилчĕ. — Кам? Крушша. — Кай! Вăл та вилни? || Притти в движение. Изамб. Т. Чул çĕклекеннипе (регулятор) армана хытă кайсан пусараççĕ. || Длиться. N. Çĕре, уйăрса илсе, сутма ирĕк парсан, нумаях каймĕ (такой порядок продержится недолго), каллех пĕтăм çĕре пуянсем ярса илĕç. || Сторониться. Цив. Кукша: кайăр унтан (сторонись!), тесе, вилес пек кăçкăрса пырат, тет. || Быть потрачену, быть употребляему. Çĕнтерчĕ З6. Емелĕ те ытларах кайрĕ пулас. || Остаться в памяти, в сердце. Самар. † Атьăр, аппа, выляма сивĕ çăл пуçне; сирĕнпелен пĕрле вылясан, каять ĕмĕр тăрăшшĕне. || Прославиться (на далекое расстояние). Юрк. † Çакă эпир выляни-кулни, каяймĕ-ши çичĕ ял урлă? || Иметь сбыт. Н. Яхушк. Ман тавар каймасть-çке-ха (не продается). М. Яуш. Япаласам кайса пĕтсессĕн (если бы распродались), çĕр сум парăтăмччĕ те.. || Проникать. О сохр. здор. Хушăсем тăррине авантарах тума тăрăшас пулать, унсăрăн çăмăр каять унта. || Войти в моду. Альш. Ку чухне хĕрлĕ-çутă кайнă ĕнтĕ кирек кама та. Теперь вошло в моду ярко-красное (о платье). || Быть в обращении. ССО. Вăл кайман укçа мар, каякан укçа, тенĕ. || Сыпаться (об искрах). Ск. и пред. 84. Ун çилĕлĕ куçĕнчен йăлтăр-ялтăр вут кайрĕ. || Умереть. Сред. Юм. Кайнă: 1) ушел; 2) помер (гов. в насмешку). || Полететь. Имен. Иван каларĕ: ман ухă питĕ хытă сасăпа карĕ, тет. || Обратиться. Альш. † Савнăях та тăванăмсене эп чуп-турăм: сурчăкăмсем кайрĕçĕ пыл пулса. IЬ. Ĕлĕк вăл Каша тутарĕсем тĕне кĕнĕ пулни, тет иккен те, унтан тата, пĕр вăтăр-хĕрĕх çул çапла çĕнĕ йĕркепе пурăнсан-пурăнсан, каялла тутара каяççĕ, тет. || Сходить (о снеге. пыли и т. п.). Юрк. † Хусан çулĕ, хура çул, хура тусан тăраят, пирĕн пит çумне çыпăçат, ĕмĕр питрен каяс çук, куçран куççӳлли типес çук, алăран тутăр каяс çук. Торх. Рамра юр кайсах пырать. На улице всё тает. || Линять. Пшкрт. Ку каякан йышши некак. Эта (материя), кажется, линяет. || Вскрываться (о реке, весной). Толст. Вазузă çуркунне ир тулса, ир каять. N. Ун чухне-ха çуркунне, шыв кайни те пĕр-икĕ кун анчах. || Гоняться. Толст. Эпир вĕсен хыççăн каяймăпăр. || Упасть пропасть, провалиться. N. † Çĕррĕм кайрĕ Сĕвене, тутăхмасăр ан илĕр. Мое кольцо упало в Свиягу; пока оно не заржавеет, не доставайте. Лашм. † Аслă шывсем тăрăх эп çӳрерĕм, сар туяçăм карĕ авăра (попала в омут). || Проходить (о болезни). О сохр. здор. Вăл чир (чесотка) час каять (при лечении). Трахома çакланасси вăл часах, каясса анчах час каймасть. || Гореть (о пожаре). Трхбл. Ял каять. Деревня горит. Ib. Ăшша кайнă çынсем, погорельцы. Якейк. Кĕçĕр хĕвеланăçăнче пĕр ял карĕ (был пожар). Сюгал-Яуш. Пĕтĕмпеле пилĕк кил карĕ ун чухне. Всего сгорело тогда пять дворов. || Разгораться. N. Кайрĕ. (Огонь в самоваре) начал разгораться. Альш. Каллах вăйлă кайнă. Каллах çӳле кайнă. (Лампа) опять разгорелась. || Выходить замуж. ЧП. Лупашкари вĕт турпас сикет, сикет — тухаймасть: леш кассенĕн хĕрĕсем каять, каять — каяймасть. Альш. Качча кайиччен (до выхода замуж) иккĕ-виççĕ каяяççĕ-и вара (едва ли побывают) хĕрсем хĕр-сăрие. Зап. ВНО. Каякан хĕртен шăпăр пытаннă. (Послов.). Сĕт-к. Каймалли хĕр, девушка, которая должна скоро выйти замуж. || Пропадать, исчезать. N . Унăн тутăхни кайса пĕтмен. С него не сошла ржавчина. О сохр. здор. Лайăх юн тĕсĕ кайичченех пĕçерес пулать (мясо). Н. Карм. † Ашăм çуннисем, ай, каймарĕ (жажда не утомилась). Изванк. Тата кĕлте кӳнĕ вăхăтра: тыррăн перекет кайтăр, тесе (чтобы пропало изобилие), капан çине кĕмĕл укçа пырса чикеççĕ. || Выстрелить (о ружье). N. Пăшал каймарĕ. Ружье дало осечку. || Раздаваться (о звуке). Чув. пр. о пог. 88. Чан сасси уçă (ясно) кайсан, уяр пулать, тет. || Употребляется в некоторых чувашизмах. Изамб. Т. † Хăй ятне хăй яракан кайрĕ ĕмĕр тăрăшне (т. е. ославился на век). Ст. Айб. † Хĕрсем пĕве кайнă чух (во время роста) сивĕ куçпа ан пăхĕр. N. Мишуткан яшки ун кăмăлне майнă. || В качестве вспомог, гл. Çĕнтерчĕ 35. Çапăнса кайса, сăвлăшсăр пулса хăрлатса выртать. Альш. † Приюм алăк — кĕленче ăлак, ан хуп хытă — çĕмрĕлет. Çĕмĕрĕлме кай, çунсах кайтăр, манăн çамрак пуç çухалат. Якейк. Паян библиотекăра ларарах карăм (засиделся). См. Оп. иссл. чуваш. синт. II, 46, 64 — 67.
(каj), зад. || Задница. Нюш-к. Хайхи çын, çăмăр çăвакан енелле кайне уçса, аслатие йĕкĕлтесе аллине кайне çăт-çăт-çăт! çапса ларать.
(каj), отава. В. Олг.

Чувашско-татарский словарь (1994)

китәргә (уходить)
арт (задняя сторона)

Чувашско-эсперантский словарь

[kaj]
iri (iru), foriri (foriru), veturi (veturu), forveturi (forveturu), forflugi (forflugu); helpverbo (tre ofte kun ideo de "foriĝo")
эп(ĕ) автобуспа кайăп — mi iros per buso
ĕçе кай — iru al laborejo
ăçта кайатăн? — kien vi iras?
пуйăс Хусана кайать — la trajno iras al Kazano
качча кай — edziniĝi
ватăлса кай — maljuniĝi
илсе кай — forpreni, depreni
иртсе кай — pasi, preterpasi, forpasi
йăтса кай — forporti
манса кай — forgesi
пулса кай — okazi
тухса кай — foriri
килсе кай — viziti, veni vidi
савăнса кай — ekĝoji
çухалса кай — perdiĝi, perdi sin
чирлесе кай — malsaniĝi
[kaj]
posto, posta, malantaŭo, malantaŭa
кай енче — en la malantaŭa flanko, en okcidento
кайран — poste
кайран сан пата пырăпăр — poste ni venos al vi
кайри — lasta
кайура (каюра) — talpo

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«зад», «задняя часть»; «задний»; «западный»; кайра «назади», «позади»; кайран «сзади»; «после», «потом». В других тюрк. яз. мы не нашли примеров на употребление кай в прямой форме — в именительном падеже; там оно встречается больше в формах косв. п.: в орудном п. уйг., узб., казах., к. калп., чаг. кейин, кирг. кийин (кийин кал «оставаться позади») «назад», «после», «потом»; тефс. XII—ХIII вв. кедин (д — межзубный) «после»; в дат. п. алт. И кайа кӧр, тув. хая кӧӧр «смотри назад», «оглядывайся»; в мести, п. тефс. XII— XIII вв., ойр. кайра, туркм. гайра «назад», «обратно»; туркм. кайра дур! «назад!» «отстранись!» (Беляев); туркм. кайрада «назади» (Алиев), в орудно-исх. п. узб. кейиндан «потом», «после», «впоследствии»; и в основе некоторых прилагательных: ПК кидинги (д — межзубный), узб., к. калп. кейинги, алт. В кийинги «задний»; ойр. кийин, хак. кизин «задний», «последний»; казах. кайта «обратно».
«идти», «уходить», «ехать», «уезжать», «отправляться», МК кай «вернуться»; кирг. кай уст., алт. В, телеут. кай «обратиться назад»; Рабг., уйг., узб., кирг., к. калп., казах., ног., алт. В, башк., тат. кайт «возвращаться»; ср. мар. кай (каяш) «идти», «уходить»; М. Rӓsӓnen, опираясь на наличие аналогичного глагола и в фин. (суоми) яз. (кӓудӓ «идти», «ходить»), предполагает заимствование этого слова чувашами от марийцев (TLT, 244).

См. также:

казнь казуар казуистика казуистла « кай » кай ен кай ути кай-юлашки кайăк Кайăк çул

кай
Часть речи
Еçхĕл
 
Фонетика
3 букв
 
Твердое слово
 
Язык
По-чувашски
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org