Чувашско-русский словарь (1982)

I.
бессловесный, без слов
кăнтар юрă — песня без слов

II. глаг.

1.
протягивать, вытягивать
аллуна кăнтар — протянуть руки

2.
торчать, высовываться
кĕсйинчен хаçат кăнтарса тăнă — из его кармана высовывалась газета
тэц мăрьисем пĕлĕтелле кăнтарса тăраççĕ — трубы тэц тянутся ввысь

3.
навивать (основу)
натягивать (пряжу на станок)

4. уст.
начинать, класть, положить начало чему-л.
ака кăнтар — начать пахоту

5.
успокаивать, утешать
макăракан ачана кăнтар — утешать плачущего ребенка

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

вытягивать, протягивать.

90 стр.

Словарь чувашского языка

(-дар), понуд. ф от гл. кăн; вытянуть, протянуть, натянуть; торчать. Сред. Юм. Мĕн пуçна кăнтарса тăран ôнта (вытягиваешь?), корман-и-мĕн эсĕ япала? Пазух. Манăн хура çӳçĕм кăтраччĕ, тура пĕлмесĕр те кăнтартăм. Хочаш., Качал. Ыйткалакан (нищий), панине илес тесе, аллине кăнтарать. И. Р. Роман. Аллуна ан кăнтар! теççĕ, пĕри çапма хăтлансан (= рукам воли не давай). Ib. Паракан аллине кăнтарать. Ib. Пуçтаракана, аллине кăнтарса пĕр татăк çăккăр парнĕ (= пачĕ). N. Ленин аллине кăнтарса тăрать (аллине тăсса кăнтарса тăрать, на памятнике). N. Пит вĕриччĕ, патнелле алла кăнтарсан (если вытянешь, протянешь руку), катаранах алла пĕçеретчĕ. Ефремова (Алик. р.) Парас çук-тăк, аллуна мĕн кăнтаран? Сред. Юм. Сăрана ăшă пӳртре лартнă та, кăнтарса янă (у него потерялся хороший вкус; у др. хытарса янă). Альш. Пуса тарасисем кăнтарса тăни курăнать вара (в таком случае) рамран. Шибач. Пир кăнтарса хотăм. ЧП. Варринчи çăл патне (вар. кутне) шур пир кăнтартăм. Чăв. йум. 1924, 55. Амаçури хĕрне пиррине кăнтарнă кумнă чухне йăнăш туса парать. СПВВ. Кăнтарса = кăмтарса. Тайба. † Татăк, татăк улача пĕр кăнтарса тĕртнĕ пек; çакă ялсен хĕрĕсем пĕр хурана кĕнĕ пек. N. Çӳлĕ çĕрте кăнтарса тăракан шĕчĕ (= шăчă) çил вĕрнине чăтаймасть. Альш. Пит çăмарти шăммисем тăраççĕ ик енче кăнтарса (у чуваш). Йуç. такăнт. 34. Аллине кăнтарсах тăрать. Хĕн-хур. 104. Итрен (имя мужч.) кăнтарнă пырать тукшана. Чакка (имя мужч.) чавкăнать çумри хушшалла. || Переносно — положить начало. Тюрл. Паян сохана кăнтарса хорас (надо начать пашню). N. Пӳрт никĕсне хускатнă (= кăнтарнă, т. е. стали делать; ака кăнтарнă (= акана тухнă). Г. А. Отрыв. † Шурă киçипрен (из бумажной пряжи) шурă пир эпĕ кăнтартăм, кăнтартăм та, куçран кăлартăм. Хочаш. Пирĕн çипе (пряжу) сӳре çине карнине кăнтарас теççĕ. || Убить, укокошить (заставить протянуть лытки). || Уговорить. Изамб. Т. Ача йĕне чухне ăна, кăнтарас тесе, япала (что-нибудь) параççĕ; вăл вара кăнат, йĕме чарăнат. Ск.и пред. 72. Атте-анне ухмах çав, мĕн каласа кăнтарас?

(кы̃ндар), без слов (петь). Хорачка. Ĕçкĕре кăнтар йорлаччă, тора (= туйра) халапланаччă. || В см. прилаг. Хорачка. Кăнтар йорă, песня без слов.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

1. «вытягивать», «протягивать», «натягивать»; 2. «уговаривать», «утешать»; др. тюрк., кирг. кӧндӳр, казах., ног. кӧндир, к. калп. кондир, узб. кундир, тур. кандыр, азерб. гандыр, башк., тат. кӳндер «уговаривать», «склонять» (кого к чему), «убеждать», «заставить согласиться»; тефс. XII-XIII вв. кӧндӳр «указывать путь», «направлять». В первом значении кăнтар — форма понудительного залога от глагола кăн, во втором значении — форма того же залога от глагола кӳн «соглашаться».

См. также: