Чувашско-русский словарь (1982)

1.
снимать (что-л. насаженное, навешенное)
алăк кăлар — снять дверь
пӳрнерен çĕрĕ кăлар — снять кольцо с пальца
аллăм тулли кĕмĕл çĕрĕ, кама кăларса парам-ши? — фольк. у меня все пальцы в серебряных кольцах, кому же снять и подарить их?

2.
выкладывать, вынимать, вытаскивать
кĕсъерен автокалем кăлар — вынуть из кармана авторучку

3.
дергать, выдергивать
копать, выкапывать
çарăк кăлар — выдернуть репу
çĕрулми кăлар — копать картофель
шăл кăлар — выдернуть зуб

4.
добывать, извлекать, разрабатывать
çĕркăмрăк кăлар — добывать каменный уголь
чул кăлармалли вырăн — каменоломня
торф кăларни — добыча торфа, торфоразработка

5.
вывозить, выносить
пуртрен сĕтел-пукан кăлар — вынести мебель из дома
кăларса пăрах — выбросить, выкинуть

кăларса тăк —
1) накопать, нарыть (напр. картофеля, свеклы)
2) выбросить, выкинуть (напр. мусор)
3) вылить (напр. воду)

кăларса хур —
1) выложить
кĕнекесене портфельтен сĕтел çине кăларса хур — выложить книги из портфеля на стол
2) вывезти, вынести
вăрмантан вута кăларса хур — вывезти дрова из леса (в какое-л. место, являющееся перевалочным пунктом)
Килти çӳппе яла ан кăлар. — посл. Не выносить сора из избы

6.
увольнять, снимать, освобождать (от работы)
вырăнтан кăлар — уволить со службы
ĕçрен кăлар — освободить от работы

7.
исключать, выводить
списокран кăлар — исключить из списка
правлени составĕнчен кăлар — вывести из состава правления

8.
выгонять
выпускать
выльăхсене çаран çине кăлар — выгнать скот на луг

9.
выпускать, освобождать
тĕрмерен кăлар — выпустить из тюрьмы
кăларса яр —
1) выпускать
кĕпе çухавине пиншак çинчен кăларса яр — выпустить воротник рубашки из-под пиджака
2) отпускать (на волю), освобождать

10.
выпускать, выбрасывать
тĕтĕм кăлар — дымить, выпускать дым
хĕм кăлар — сыпать искры

11.
производить, выпускать
паха продукци кăлар — выпускать продукцию высокого качества

12.
издавать, выпускать
указ кăлар — издать указ
хаçат кăлар — выпустить газету

13.
выбрасывать, пускать, давать (листья, ростки, побеги и т. п.)
хунав кăлар — пустить побеги
тулă пучах кăларнă — пшеница выбросила колос

14.
выводить, сооружать
делать выступом
карнис кăлар — вывести карниз
урамалла алкум кăлар — вывести крыльцо на улицу

15.
хлопотать
добиваться
устраивать (какое-л. дело)
пеней кăлар — выхлопотать пенсию
ĕç кăлартăм — дело у меня выгорело

16.
выводить, высиживать
хур чĕпĕ кăларнă — гусыня вывела гусят
пусса кăлар — высидеть птенцов

17.
вычитать
пиллĕкрен виççĕ кăлар — из пяти вычесть три

18.
оправдывать, окупать
тăкакне кăлар — окупать расходы
хăй хакне кăларни — самоокупаемость
Хаклă япала хакне кăларать, йӳнĕ япала йӳнеçтерет. — посл. Дорогая вещь себя оправдывает, дешевая лишь кое-как выручает.

19.
произносить, выговаривать, говорить
пĕр сăмах та кăлармарĕ — он не сказал ни слова

20.
старательно делать что-л.
саспаллисене лайăх кăлар — старательно писать, выводить каждую букву

21.
распространять, возбуждать, поднимать
сăмах кăлар — распустить слух
тусан кăлар — поднять пыль
шăршă кăлар — распространять запах

22.
продевать, пропускать
çиппе йĕп витĕр кăлар — продеть нитку в иголку

23.
долбить, выдалбливать
чĕрес ăшĕ кăлар — выдолбить ведерко (из дерева)

24.
получать, изготовлять из чего-л.
ку пĕренерен ултă хăма кăларма — пулать из этого бревна можно получить шесть досок

25.
с деепр. др. гл. выступает в роли вспом. гл.:
касса кăлар — вырезать
вĕрентсе кăлар — выучить
пĕçерсе кăлар — выпечь
сĕтĕрсе кăлар — вытащить, выволочь
туртса кăлар — 1) вытащить, выдернуть 2) перен. выдумать
туса кăлар — производить, выпускать (продукцию)
хăваласа кăлар — выгнать
хӳтерсе кăлар — выгнать
хĕссе кăлар — вытеснить

хутса кăлар —
1) истопить, вытопить
мунча хутса кăлар — истопить баню
2) вымочить
кантăр хутса кăлар — вымочить коноплю

чавса кăлар — выкопать, вырыть
шăратса кăлар — выплавить, вытопить
шухăшласа кăлар — выдумать, придумать

◊
аçа-çиçĕм кăлар — метать громы и молнии
виçерен кăлар — вывести из равновесия
вут кăлар — устроить пожар
пăрахăçа кăлар — 1) забраковать 2) привести в негодность
юрăхсăра кăлар — 1) забраковать 2) привести в негодность
тăрă шыв çине кăлар — вывести на чистую воду
тинкене кăлар — измучить, вымотать, довести до изнеможения
ухмаха кăлар — свести с ума, лишить рассудка
чапа кăлар — прославить
чуна кăлар — 1) испустить дух 2) вымотать душу
чысран кăлар — обесславить
ят кăлар — ославить, распустить дурные слухи

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

вынимать
чечек кăлар — процветать

Словарь чувашского языка

(кы̆лар, клар), вынимать, вытаскивать, вырывать, выносить, вывозить, добывать. Альш. Хăшĕ (иные) хапхисене кăлара-кăлара ывăтнă (во время пожара). N. Хаçатне урама кăларса çаксанах (вывесили), Чавка Ваççи хăй çинчен çырнине чĕрсе тăкрĕ (изорвал). Икково. † Шор тоттăрăн çӳçи çок; кăларсан (если выпустить?) çӳçи полмĕ-ши? Изамб. Т. Ул вара пур хĕрсене укçа парат та, йапалисене урапа çине кăларат (выносит). || Моштауш. Тата хăшĕ пӳртлĕх кăлараççĕ (вывозят на определенное место, но не домой) те, пураттараççĕ те, сутаççĕ илекенсене. Бес. чув. Унăн аслă ывăлĕ, хай лашине хĕнекен Хайрулла, çав лашипех вăрмантан пĕрене кăларма (вывозить на определенное место, но пока не домой) кайнă. N. Вăрман парас пулсассăн (если дадут), çывăхарах кăларма тăрăшăр. См. тух. Ск. и пред. 102. Хĕлле пулсан, йăлăмра халăх пӳртлĕх кăларать. N. Пĕчик пичче пӳрт пĕрени кăларать. Собр. † Аллăм тулли кĕмĕл çĕрĕ, кама кăларса (снявши) парам-ши? Якейк. Ĕнер аран сӳс кăларса пĕтертĕмĕр. Ib. Ата, Мари, сӳс кăларма? — Çок, ман сӳс халях полимаçть-ха; эп сантан каран хотса (помочила). N. Вĕсен хăйсен кашнийĕн пахча çимĕç пур; çиес килсен, кăларать-татать-çиет. N. Çамрăк йывăçа кăларасси йывăр мар. Орау. Çул çинчи (на мостовой) юра тасатса, чулнех мар, тесе, кăна хăй хăранине кăларса каламасть пулмалла. || Оправдывать, наверстывать (расход). ||Обьявлять, заявлять; кăларнă та (доскребли до камня), çуна тупань шынисем чула перĕнсенех, лашасам тапах (сразу) тăраççĕ. Латыш. Пĕр вăхăтра турă шаланкăпа (канюку) ула-курака шыв кăларма (добыть из земли) хушнă. (Из сказки). Орау. Хĕрарăм пĕр пĕрчĕ кăларсач [тайком продает из дому имущество], пин пĕрчĕ тухать, тет. (Нечто в роде послов.). Сред. Юм. Килтен япала кăларать. [Так говорят, если у кого-либо один из членов семьи имеет любовника (resp. любовницу) и тайком передает (таскает) ему (resp. ей) вещи из дома]. Орау. Микула арăме тыр кăларса сутать (тайком от мужа), теççĕ. ТММ. Вăрлăх кăлар, çурла кăлар, начать сеять, жать. || Вычитать (в арифметике). || Насчитать. N. Хӳмине этем виçипе виçсе тухса, çĕр хĕрĕх тăватă чике (локтей) кăларчĕ. || Лишить (напр. голоса, земли). Кан. Кăларас ăна сасăран, кăларас! тесе, кăшкăра пуçларĕç. || Пропустить, продеть. Бгтр. Çак йĕп виттĕр канат кăлар, вара, кăларсан, икĕ пин тенкĕ парăп. || Снять. Юрк. Кĕрӳшийĕн (у жениха) аттине уринчен хĕрĕ (невеста) туртса кăларса хыват. || Согнать. N. Ман йăвана (в мое гнездо) темĕскерле кайăк кĕрсе выртнă. Атя-ха, кăлараймăпăр-и ăна? || Низложить. N. Патшана кăларчĕç. || Выводить. N. Вăсам (голуби) çав çура (в это лето) икĕ хутчен чĕпĕ кăларса карĕç. N. Вăл çăмартасене чăха айне хурса кăларсан, вара пĕр çăмартинчен йытă, тепĕринчен çĕлен, тепĕринчен куйкăрăш пулат, тет. || В. Ив. Аван вăрлăха килте кăларнине нимĕн те çитмест (т. е. всего лучше засевать своими семенами). || Выпускать. N. Хама хулана кăлармаççĕ. Учите детей. (Ачана) çын патне пит каларас пулмасть. || Взыскать, вытянуть, extorquere. Кан. Ку пилĕк тенке паянах кăларăп сантан (т. е. отомщу тебе за пятирублевый штраф, наложенный на меня из-за тебя). || N. Хăва (ты сам) курăс кăларатни. || Увезти невесту увозом. Ск. и пред. 63. Петĕр ĕнер сана хĕнерĕ те, кĕçĕр йăмăкна каларса каяс тет. || Выхлопотать. N. Пенççи кăлар, выхлопотать пенсию. Альш. Кăçал манăн Шăмăршă вăрманĕнчен пӳртлĕх вăрман кăларасчĕ (выхлопотать бы). N. Халĕ халăхсем хушшинче халап нумай çӳрет: çĕр кăларса валеçес, теççĕ. || Обнаруживать, выказывать. N. Ял-йышĕсем укçине кăларасса кĕтеççĕ, анчах çук укçа, тухмастех, укçа илсе килни ниçтан паллă мар (совсем не видно, чтобы он приехал с деньгами, нажитыми на стороне). || ТХКА 108. Мана хăратас. Разглашать. N. Çын çине сăмах ан кăлар. Чăв-к. Тăвансем, тантăшсем! Эпĕ усал каланă пулсан, кăларăр çакăнта. || Издавать. N. Çапла туни малашне те халăхсăр пуçне çĕнĕрен закон-мĕн кăлармасса сăмах пани пулать. N. Бюрократия, халĕ хăй майлă çынсене Думăна кӳртме суйлас умĕн, тĕрлĕ çĕнĕ йĕркесем кăларан пек турĕ. || Исполнять (напр. музыкальную пьесу, декламацию и т. п.). || Взорвать. В. Олг. Каран çортая вот тивертсе кăлармашкăн ярнă салтака (в подкоп). || Лить, источать. Ст. Яха-к. Тата унта хăшĕ, тепле çуна айне пулнисем, халăхран катанарах кайса, сăмсисенчен юн кăларса тăраççĕ. || Выдумать, ввести в употребление и т. п. БАБ. Унччен пирĕн ялсенĕн нимĕскерле киремет таврашĕ те çукчĕ, тет; вара çак чăваш, пирĕн ялта пурăна пуçласассăн, пирĕн ялти киреметсене пурне те кăларнă, тет. || N. Çав сăмахран вăлсем, ухмахсем, халап кăларнă. || Сделать, создать. Задонский. Шуйттана та çылăх шуйттана кăларнă (сделал диаволом). N. Асла кăлар. || Создать. ПВЧ. 104. Пирн пуç çĕнчи (= çинчи) йăвăр хуйха курайман тăшман кăларчĕ. || Добывать. N. Ăçтан кăна кăларат! || Устроить (дело). N. Ĕç кăлараймарĕ. Дело сделать, дело устроить не смог (напр., ходатайство не удалось). || Выделать. С. Тим. † Пирĕн хĕр пит маттур: виçĕ çурăм йĕтĕнтен кĕрӳ кĕпи кăларчĕ. Качал. Пĕр юмана касăп та, икĕ такана кăларăп икĕ пулене тăвăп. (Йĕкел). Якейк. Ку крешрен çичĕ хăма кăларас, теп (хочу). N. Виçĕ тĕрке пушăтран хăрах (на одну ногу) çăпата кăларчĕ. || Делать выступом. Альш. Елшелин урамалла крилтса кăлараççĕ (так, что оно выступает на улицу) пурин те. Ib. Пӳрт умĕнчен урама кĕрилтса кăлараççĕ. || Амалăх-Кипеней. Хытă кăларакан чул, хорошо мелющий жернов. || Выкашивать (о косе). Альш. † Ман çаваçăм вырăсла: вăр çавăрса сулăнса, çĕклем утă кăларать. || Уговорить девушку выйти замуж за себя. Юрк. Ачăрсем те маттур, йĕкĕт, теççĕ, мĕшĕн кăлараймастăр савнине. || Разобрать. N. Анчах вĕсем вăл çырăва (надпись) пĕри те кăларайман (не сумели разобрать). || Орау. Вырăсла пĕр сăмах та кăлармасть (говорит по-чувашски чисто). || Произносить. Альш. Калаçма та тутарсем манерлĕрех кăларса калаçатчĕç калаçнă сăмахĕсене (они). ТХКА 62. Ман арăм пăртак çармăсларах кăларать сăмаха, мĕншĕн тесен эпĕ арăма Атăл хĕринчи Шамал патĕнчен илнĕ. || В качестве вспомог. гл. N. Пĕр-икĕ станция (= стантсă) та иртмерĕ пулĕ, эпĕ хай хаçетĕме часах вуласа кăлартăм (прочитал). Альш. Авă пирĕн паян хыçалти пӳртрĕ çăкăр пĕçерсе кăларнă (испекли) — ăшă; çавăнта тухса выртар. Цив. Лаши кутне çавăрчĕ те, тапса, пуçне шăтарса (пробив), мимминех сиктерсе кăларчĕ (вышибла мозг). Юрк. Тепĕр ырă памĕтник умне чарăнсан, ун çинчи çыруне вуласа кăларчĕ (прочел).

Чувашско-татарский словарь (1994)

чыгарырга

Чувашско-эсперантский словарь

[klar]
(el)tiri ((el)tiru), ekskluzivi (ekskluzivu), eldoni (eldonu), produkti (produktu), fabriki (fabriku); helpverbo kun la signifo "el" kaj "for"
çĕр улми кăлар — elfosi, rikolti terpomon
шăл кăлар — eltiru denton
çĕркăмрăк кăлар — elminigi karbon
кăларса пăрах — forĵeti
кăларса хур — elmeti
паха тавар кăлар — altkvalite produkti
сăмах кăлар — disfamigi
вĕрентсе кăлар — prepari (specialistojn)
хăваласа кăлар — forpeli
пăрахăçа кăлар — malakcepti (varon)
ухмаха кăлар — frenezigi
чапа кăлар — glorigi
чысран кăлар — senhonorigi

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

1. «вынимать», «вытаскивать», «выкапывать» (картофель); 2. «выпускать»; 3. «исключать» (из школы), «увольнять»; 4. «выводить» (птенцов); др. тюрк. кӓлӳр «доставлять»; «телиться», «рождать». От кил, др. тюрк. кӓл «приходить» (?).

См. также: