Чувашско-русский словарь (1982)

1.
порядок, упорядоченность
ĕçре çирĕп йĕрке кирлĕ — в работе нужен строгий порядок

йĕркене кĕр —
1) приходить в порядок, упорядочиваться
2) перен. образумиться, одуматься; войти в рамки

йĕркене кĕрт —
1) приводить в порядок, упорядочивать, устанавливать порядок
2) перен. урезонить, образумить

йĕркене пăс — нарушать порядок

йĕркерен тух —
1) лишаться порядка, становиться беспорядочным
2) перен. испортиться, избаловаться; выйти из рамок чего-л.

йĕрке ту — наводить порядок, упорядочивать

2.
ряд, строй, шеренга
пĕр йĕркене тăрса тух — выстроиться в одну шеренгу
йĕркерен кăлар — 1) выводить из строя 2) перен. развращать, портить

3.
порядок, очередь
йĕркене тăр — становиться в очередь

4.
порядок, правило, положение
ĕçшĕн тӳлес йĕрке — порядок оплаты труда
кĕнекесемпе усă курмалли йĕрке — правила пользования книгами

5.
распорядок, режим
кун йĕрки — 1) распорядок дня 2) повестка дня
перекетлĕх йĕрки — режим экономии

6.
система, строй
капиталзим йĕрки — капиталистический строй
коммунизм йĕрки — коммунистический строй
тытăм йĕрки — система управления

7.
образ жизни, уклад
çĕнĕ пурнăç йĕрки — новый уклад жизни

8.
обычай, обряд
туй йĕрки — свадебный обряд
авалхи йĕркепе — по старинному обычаю

9.
строка
сăвăллă йĕрке — стихотворная строка
çĕнĕ йĕркерен пуçла — начинать с новой строки

10.
порядок, последовательность, последовательное расположение
алфавит йĕркипе — в порядке алфавита
предложенири сăмахсен йĕрки — порядок слов в предложении

◊
йĕрке хисепĕсем — порядковые числительные

Словарь чувашского языка

(jэ̆_ргэ, jэ̆_рэ), порядок, чин, церемония. N. Вăл чӳкĕн йĕрки ак çапла. Порядок этого жертвоприношения вот таков. N. Пĕри пĕр тĕрлĕ, тепри тепĕр тĕрлĕ кăшкăрашнă, ним йĕрки те пулман (никакого порядка не было). Чăв. й. пур. 26. Пӳртне çынсем йĕркине лартман, хыçала, çынсем хыçне, лартнă. Избу поставил не в общем порядке, а на задах. КАЯ. Çавăн пек ĕç йĕркине ăстариксем хытă пĕлеççĕ. || Очередь. Ашшĕ-амăшне. Ну, Лисахви, тенĕ: халĕ санăн йĕрке ĕнтĕ (теперь твоя очередь). N. Вырăн çине выртма-кăна йĕрке юлсан... Юрк. Чăваш та пырса чарăннине курсан, лешсем кунтан куласшăн: итле-халĕ, чăваш, сана авăртма йĕрке (рет) час тивес çук, эсĕ чи кайран килтĕн. Куратăн, санран малтан килнисем нумай; час авăртса каяссу килсен, тутар сăмахне: бзав, тесе, пире каласа пар, тенĕ. Рекеев. Йĕрке хывас или: рет хывас, обходить родных (визитировать) в первый день Пасхи. || Ряд (людей). Янбулат. † Йĕрки-йĕрки хĕр тăрать; ларас текен нăмай полч чон савани (саванни?) полас çок. Стоят рядами девицы; много оказалось желающих сесть, но нет среди них такой, которая была бы по душе. Сĕт-к. Выçакансем йĕрке туса тăраççĕ. Играющие образуют ряд. || Строка. Якейк. Б. Олг. Йĕрке, строка (письма). || Венец (бревен). Б. Олг., КС. Изамб. Т. Кутник тĕлĕнче маччаран пĕр-ик йĕрке аяларах сент(ĕ)ре пулат. || Строка в лапте. Пухтел. || Табель, таблица. М. П. Петр. || Обряд, обычай. Туй. Ашшĕпе амăшĕ калаççĕ: эй ачам, пиртен тухнă йăла мар, авалтан, ваттисем кăларнă йĕрке, теççĕ. N. Ку йĕрке çапла пĕтет. Чхĕйп. Вăл йĕрке пĕтсен. Когда окончится этот обряд. Бюрганский. Акă унăн йĕркине эпĕ сире каласа кăтартам-ха. Ib. Акă эсĕ мана вилнĕ çынсене асăнас йĕркене каласа парчĕ. Юрк. Карта пăтти те çӳк йĕркиех. N. Вара чӳк йĕркине калама пуçлать (молитву). Шурăм-п. № 22. Ĕлĕкрен юлнă йĕрке. Стариниый обычай. К. -Кушки. Тата, пит кирлĕ пулсан, тăхăр ялпа учук тунă йĕркине ярăпăр; ăна çырса хурас терĕç. || Повод; обстоятельство. Макка 130°. Эпĕ авланнине есир пĕлетĕр-халĕ. Йĕркине те пĕлетĕр пулĕ. || Обыкновение, правило. Ст. Чек. Упăшка хыççăн кайса: упăшка йĕркине тытса, упăшкана мĕн кирлине парса тăрса... Суждение. Намăс йĕркине пĕлмен вĕсем, çарамасах пурăннă. || Дело, касающееся чего-либо. Ч. С. Унта (т. е. в больницу) кайсан та, самай пулас çук çав (то-то и есть что... ему не будет легче...), ку пулнитса йĕрки мар; пулнитса йĕрки пулсан, кунта та турленĕ-ччĕ вăл. (Из рассказа «тетене керемет тытни»). Такмак. Эсир мĕн йĕркепе (зачем) килтĕр? N. Эпĕ вăрă туса, вăрă йĕркипе мар (не по воровскому делу) карăм салтака. || Уклад жизни. Изванк. Ватă-вĕтĕ пулмасан, пĕр йĕрке те килмеçт, теççĕ. (Посдов. Чхĕйп. Пуçлăхсам та, çаксĕне тĕрĕс туса тăмасан (если не будут это выполнять), халăха ырă йĕркепе усрияс çук. || Значение. Юрк. Курпунна кăларса, кутна мăкăртса, хытăрах ĕçлесен, тин çын йĕркине кĕрĕн, унсăрăн кахал анчах пулса тăратăн. || В качестве послелога. Юрк. Салтак йĕркипе (по делу о воинской повинности) пире, тетепе иксĕмĕре, прикаса чĕнтерчĕçĕ. Регули 167. Эп омпа поплесе пол тытнă тăрăх (или: тытнă йĕркипе). Я говорил с ним о (по поводу) рыболовства. || Случай. Кан. 1927, № 210. Ыӳрт пĕренисене те çав йĕркепех йӳне илтĕм. N. Эпĕ унăн йĕркине тупăп. Я разберусь в этом деле, т. е. добьюсь того, чтобы оно было решено по закону. (Так сказал человек, неправильно увояенный с должности). || Поветрие. В. Олг., Пухтел. К.-Кушки. Халăх йĕрки, поветрие. Ib. Санăн куçă мĕшĕн пăсăлнă? — Темĕншĕн, те халăх йĕрки пулчĕ. ||. Занятие; отрасль хозяства. Чтен. по пчел. № 17. Вĕлле хурчĕ йĕркин усси çинчен.

(jэ̆_ргэ), быть чересчур поспешным и небрежным. Паас.

Чувашско-татарский словарь (1994)

рәт, саф

тәртип

Чувашско-эсперантский словарь

[jerge]
ordo, linio, vico, regulo, stato, normo, vivstilo, sistemo, horaro
йĕркене кĕр — normaliĝi, ordiĝi
çул йĕркине пăс — rompi la vojregularon
йĕркерен тух — malordiĝi, misfunkciiĝi
йăла-йĕрке — ritaro, tradicioj, moroj
йĕрке хуралçи — gardanto de la ordo
аслă вĕренӳ шкулне кĕмелли йĕрке улшăнать — la regulo eniri altlernejon ŝanĝiĝas
пурнăç йĕрки — vivleĝo
кун йĕрки — tagordo
туй йĕрки — geedziĝa ceremonio, rito
тытăм йĕрки — sistemo de administrado
çĕнĕ йĕркерен пуçла — komenci de nova linio
авалхи йĕркепе — laŭ la malnova rito
перекетлĕх йĕрки — ŝparreĝimo
йĕрке хисепĕсем — ordaj numeraloj
çĕнĕ йĕрке — alineo, nova linio
йĕркеле — ordigi, sistemigi, organizi, krei, establi, aranĝi
йĕркелен — ordiĝi, normaliĝi, sistemiĝi, kreiĝi, establiĝi
йĕркеллĕ — laŭnorma, normala, kutima, natura, adekvata
йĕркелӳçĕ (йĕркелекен) — organizanto

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«порядок», «ряд», «строй», «распорядок»; Замахш. жерге, АФТ, желт. уйг. джерге (дж-ч), азерб. чәркә «ряд»» «порядок», «строй»; Замахш. жергеле «выстроить в ряд». Вероятно, из монг. жиргә «ряд», «разряд», «степень», «очередь»; . бур.-монг. зәргә «ряд», «степень», «звание».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

йăла. Çакăн пек йĕркене (йăлана) референдум теççĕ [Ширновой 1917:28].

См. также: