Чувашско-русский словарь (1982)

I.

1.
дуть
çил вĕрет — дует ветер
вĕрсе кăлар — выдуть
вĕрсе кĕрт — вдунуть
вĕрсе тултар (хăпарт) — надуть (напр. шар)
вут вĕрсе чĕрт — раздуть огонь

2. уст.
произносить наговор, заклинание

II.
лаять
йытă касса кайса вĕрет — собака лает с остервенением
вĕрсе ил — полаять, потявкать
вĕрсе яр — залаять
Вĕрмен йытă час çыртать. — посл. Собака, которая не лает, скорее укусит.

III.

1. подр. —
о быстром разбегании в разные стороны
вĕрр — усил. от вĕр III. 1.
ача-пăчасем вĕрр! саланчĕç — дети бросились врассыпную  

2.
подражание жужжанию насекомых

вĕр-вĕр —
1) усил. от вĕр III. 1, 2.
хурт вĕр-вĕр сĕрлет — пчелы жужжат

2) подр. —
о тоске, грусти, печали
чуне вĕр-вĕр тăвать — у него щемит сердце

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

I.
дуть, раздувать
вĕрсе кӳрт — вдунуть
вĕрсе чĕрт — раздувать
вĕрсе кăлар — выдувать
вĕрсе сӳнтер — задувать

II.
лаять
йытă вĕрет, çил илсе кайать — собака лает, ветер носит
вĕрни – лай
Хура йытти çакăнса тăрать, хĕрлĕ йытти ăнах вĕрет. — Черная собака висит, а рыжая на нее же лает. (загадка Кипение котла над жаром).

III.
заклинать
чĕлхе вĕр — отчитывать

Словарь чувашского языка

(_вэ̆_р), дуть. Чув. прим. о пог. 121. Çула ăшă (вĕри) çил вĕрсен, çăмăр пулать. Если летом подует теплый (горячий) ветер ― к дождю. О сохр. здор. 96. Ăшă ытларах тухтăр, тесе, пӳртелле ăшă вĕрсе тăракан шăтăксем (отдушины) тăваççĕ; вĕсене уççан, ăшă вĕрсе тăрать. N. Пит-çăмартине сывлăшпа вĕрсе тултарнă (надул щеки, в букв. смысле. Сомн.). КС. Питне вĕрсе хăпартрĕ (надулся, в букв. см.). N. Этем кĕлетки ăшне чун вĕрсе кӳртнĕ (вдунул). Орау. Сăмавар çинчи кĕле вĕрсе ятăм. Я сдул с самовара золу. || Произнести наговор (наговорить), колдовать. Ђăв. й. пур. 34°. Пыр (ступай), эп вĕриччен эрех илсе кил (пока я буду произносить наговор). Т. VI. 8. Лашапа çын чирлесен, каласа вĕрмелли сăмахсем. Упа 656. Юмăç вĕрнисем. Чет. пути. Çынсем сана: вăл курăка венгер чĕлхи вĕрет (наговаривает), теççĕ. Сред. Юм. Çынна пăсас тесе, вĕрсе парсан, ĕçекенни ĕçеччĕн вĕрсен, пăсăлмас, тет! (Народн. поверье). Испов. Вĕрсе панă япала, навороженное. ‖ Обмануть, надуть. Орау. Çапла-капла, текелесе, вĕрсе ячĕ чĕлхеçĕ пек (обманул).

(_вэ̆_р), лаять. Упа 756. Сасартăках, вĕсенчен инçех мар, тырă ăшĕнчен пысăк хура йытă сиксе тухнă та, вĕсене вĕре пуçланă (начала на них лаять). Т. М. Матв. Сĕм вăрманта кăвак йытă вĕрет. (Вăрманта пуртă сасси). Орау. Йытти тăрсан-тăрсан пĕре вĕрсе илет (нет, нет, да и залает). СЧУШ. Хĕлле урамра йытăсем хытă вĕре пуçласан, ăшăтат. С. Дув. Вĕр, вĕр, шавкка, вĕр, шавкка, пăру сакайне кĕр, шавкка. Ау 3. Манăн халĕччен вĕрмен йыттăмсем вĕрсе ячĕç. || Ст. Чек. Хура йăтă вĕре пуçларĕ (т. е. мне хочется есть).

то же, что вĕри «горячий». Употребл. в следующем выражении: вĕр çатма.

, подр. движениям быстро разлетающихся или шумно кишащих насекомых. Орау. Пĕр карчăк туя йăтса тухрĕ те, чипер вылякан ачасем, шăнасем пек, вĕр-р-р сирĕлчĕç. Ч.С. Çырма хĕррине çитрĕмĕр те, çырмара çынсем темĕн чухлĕ, вĕлле хурчĕсем пек вĕр, вĕр, вĕр! вĕрĕлтетсе, шавласа тăраççĕ. Лебеж. Вĕр, вĕр вĕрене, вĕрене варри вĕр ылттăн, çӳппи-çаппи пин ылттăн. (Вĕлле хурчĕ). Салагаево. Вĕр, вĕр ылттăн, вĕр ылттăн, çуппи-çаппи пин ылттăн. (Хурт уйăрни). || В перен. см. выраж. тоску. Ст. Чек. Майкка (Марья) асне килсессĕн, чунĕ вĕр-вĕр тăват-çке (тоскует).

вероятно, опечатка вм. кĕр. N. Ăша шăнтса пăсасран пит сыхланас пулать, вĕр вăхăтĕнче, хĕл вăхăтĕнче хырăма пĕр-пĕр ăшă тытакан япалапа, тăлапа-мĕнпе, чĕркесе çӳрес пулать.

неизв. сл. в загадке. Отсюда: вĕр улти.

то же, что вир, просо (описка?). Н. Лебеж. Икĕ пĕрчĕ вĕрĕме пĕтĕм тĕнчене салатрăм. (Куç).

(_вэ̆_р), употребл. в след. соединении: вĕр-çĕнĕ.

неизв. сл. См. вĕрене.

Чувашско-татарский словарь (1994)

өрергә; 1. (дуть) 2. (лаять)

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«дуть», «раздувать»; «веять» (о ветре); Замахш., чаг. hӳp, МК, тефс. XII—XIII вв., тув., хак., ног., к. калп., якут. ӳpӳфӳр, туркм. ӳфле, тур. ӳфӳр, ӳфле, кумык. увфӳр, саг., койб., шор. ӳбӳр (Радлов), кирг. ӳйлӧ, тув. әр, тат., башк. ӧр, казах. ӳрле, к. калп. урле, упле, уйг. пӳли, узб. пуфла «дуть». Все эти слова представляют собой подражание звуку, получающемуся при дуновении ветра или когда человек выдувает изо рта сильную струю воздуха.

«лаять» (о собаке); МК, тефс. XII—XIII вв., кирг., ойр., хак., казах., к. калп., ног., якут. ӳр, чаг., Замахш., азерб. hӳp, АФТ, тат., башк. ӧр, туркм. уйр, тур. ӳрӳ, тув. әр, койб., саг., шор. ӳбӳp «лаять». По видимому, древние тюрки понятия «дуть» и «лаять» отождествляли.

См. также: