Поиск: _

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

1. межд.
выражает удивление, недоумение, удовлетворение т. ыт.
а, ага, о

е, килтĕн пулать! — а. все же явился!
е, лекрĕн-и! — ага, попался!
е-е, ĕшентĕн пулать! — а-а, устал, значит!
2. союз. разд.
или, либо
нимĕçле е акăлчанла — по-немецки или по-английски
ыран е виçмине — завтра или послезавтра
е эпĕ, е эсĕ — либо я, либо ты
3. частица понуд.
ну
е, ларăр ĕнтĕ — ну, садитесь же
е, атя ĕнтĕ! — ну, идем же!
4. частица вопр.
а
мĕн, тăвас-ши, е? — что же делать, а?
1.
подражание плачу
ача ӳ-ӳ тесе макăрать —ребенок сильно плачет, голосит
2.
подражание вою зверей
кашкăр ӳ-ӳ ӳлени илтĕнет — слышится вой волка
3.
подражание гудению, завыванию ветра
I. союз

1. противит., сопост.
а, же, но
эпĕ каясшăн, а вăл килĕшмест — я хочу ехать, но он не согласен
2. уступ.
а, все-таки, но все же, однако
вăхăт сахал, а ĕçе пĕтересех пулать — времени мало, однако работу надо завершить
3. присоед.
а
а мĕншĕн кайса килес мар санă унта? — а почему бы тебе не сходить туда?
II. межд., обычно протяжное а-а

1.
выражает догадку, удивление, восхищение
а, ба

а-а, эсĕ те кунта-çке! — ба, и ты здесь!
а-а, ав мĕнле иккен — а-а, вот оно как!
2.
выражает угрозу, злорадство
ага, а-а

а-а, лекрĕн-и! — ага попался!
а-а, çывриш пулса выртатăн-и — а-а, спящим притворяешься?
3.
выражает боль, отчаяние
а, ой, ба, батюшки

а-а, ыратать вĕт! — а-а, больно же!
I. диал.
скользить
юса кайрăм — я поскользнулся
II.

1. подр. —
о быстром и легком взлете

самолет сывлăша ю! хăпарса кайрĕ — самолет взмыл в воздух
2. подр. —
о плавном скольжении

I. межд.
выражает экспрессивность высказывания

о

о-о, ку темăна эпĕ лайăх пĕлетĕп! — о-о, эту тему я хорошо знаю!
II.
подражание крику при боли, плачу
I. частица разг.

1. вопр.
а, да, что
кăна çаплах хăварар-и, э? — это мы так и оставим, да?
— Ванюк! — Ванюк!
— э? — что?
2.
выражает возмущение
а

мĕнле лайăх юрлать, э! — как он красиво поет, а!
II. межд.
часто произносится протяженно э-э


1.
выражает узнавание, припоминание, догадку
а
ах

э, эсĕ-çке ку! — а, это ты!
э, мансах, кайнă! — ах, совсем забыл!
э-э, çаплаччĕ-и вара? — а-а, развае так было?
2.
употр. при возражении
э

э, çук, апла юрамасть — э, нет, так не пойдет
3.
выражает пренебрежение, презрительное отношение
э

э-э, ан сӳпĕлтетсе тăр-ха пустуй! — э-э, не болтай языком впустую!
4.
выражает недоверине, удивление,
а также негодование, злорадство

э, а

э-э, тинех алла лекрĕн! — а-а, попался накнец!
частица вопр. разг.
что, а
— Микăлай! — Мигулай!
— ă? — что?

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

частица звательная
ли, либо
килнĕ-и? — пришел ли?
çакă-и, пире ырă тăваканĕ — етот ли тот, кто делает нам добро?
ыран-и, пайан-и — либо завтра или сегодня

Словарь чувашского языка

1. я (jа), вить.
- Хорачка. Яс, вить.

2. я (jа), что? ась?
- Шибач. К.-Кушки. Ваҫлей! пурттӑна пар-ха! — Я? — Пурттӑна пар, теҫҫӗ; клуххуй-им эс? Василий, дай-ка мне топор! — Что? — Дай, говорят тебе, топор; разве ты глухой?! N. Леш ҫинӗ (=ҫынӗ) кӑҫкӑрнӑ рака: рак, рак! ста-ке эсӗ? Леш, виҫ хут кӑҫкӑрсан тин: я? тенӗ. Тот человек кричал раку: «Рак, рак! где же ты?» Тот лишь после трех раз откликнулся: «Что?»
- Альш. Ку старикки ӑна хирӗҫ: я, мӗн тен? тет. Этот старик говорит ей: «Ась, что ты говоришь?"

3. я (jа), то же, что е, а если (вдруг).
- КАЯ. Ай ачам, ачам! мӗн инкек ҫакланчӗ-ши! (что за несчастие!). Я урсан, мӗн тусан (а если сбесится она), мӗн курас-ха?
- Завражн. Я корин! А если увидит! Я килин! А если придет!
- Якейк. Эп сан пата пырӑп ӗнт! — Я аҫу курсан? Я прийти-то приду к тебе!.. А если отец твой увидит?! (говорит парень девушке).
- Абыз. Я хырӑму выҫҫассӑн? А что, если проголодаешься?

4. я (jа), восклиц. при неожиданно обнаружившемся обстоятельстве.
- КС. Я, эсӗр пахчана кӗтӗр-и-ха! А, вы в сад залезли!
(р), подр. рычанию. Актай. Таçта йăтăрр! туни илтĕнет, тет, пăхкалать, пăхкалать, куримаçть (он).
(а), particula enclitica interrogativa: an, utrum, num, quae semper verbo finiio in duram vocalem desinenti additur, eidemque secundae tantum personae, ceteris orationis partibus nunquam adiungitur. Вопросительная энклитическая частица: ли, которая ставится только после окончательных глаголов 2-го лица с широким окончанием и иногда по русски не переводится. V. е, и. Алших. Саламалик, тавăсье! Ĕçетре-çиетре? вылатра-кулатра? пире хапăл тăватра? Привет вам и благодарноcть за ваше прежнее гостеприимство! Пируете-ли вы? веселитесь-ли вы? примете-ли вы нас к себе? V. К. Прокоп., Брак у чув., стр. 17, 48. Митта, эс хăнана пыратăн-а (пырáтна)? Дмитрий, ты пойдешь в гости? Эсĕр пасара пыратăр-а (пырáтра)! Вы поедете на базар со мною (или: с нами)? (или: вы приедете на базар в нашу деревню? Если базар не в деревне говорящего, то скажут: „Эсир пасара тухатăр-а (туháтра)?“ — если базар близко, и „эсĕр пасара каятăр-а?“ — если он далеко). Ib. Эс шыва кĕме карăн а? Ты ходал купаться? || Interdum primae personae imperativi adiungitur; haec loquendi forma, cantilenis propria, rem aliquam, cuius perficiendae magnam habeas fiduciam, tanquara alterius arbitrio permissam esse significare videtur. Присоединяясь к 1-му лицу пов. накл., выражает самоуверенное желание сделать что-либо при участии или содействии со стороны другого. Собран 108. Ĕçсем кукки куркуна: курку тĕпне курам-а? Илсем кукки çĕлĕкне: кăтра çӳçне курам-а? Выпей, дядя, свой ковш, я посмотрю на его дно. Сними, дядя, с себя шапку, я посмотрю на твои кудрявые волосы. Батыр. Б. Юрла-юрла ĕçер-е? юртан шурă пулар-а? Пылла-пылла ĕçер-е? пылтан тутлă пулар-а? Давайте пить и петь песни, и сделаемтесь белее снега. Давайте пить медовое пиво, и сделаемтесь слаще меда. С. Тим. Чĕлтĕр юхан çырмана чĕн чĕнтĕрпе карар-а? Давайте преградим течение журчащей речки, протянув настоящее кружево. || Tertiae quoque einsdem modi personae additur, cum aliquis vult significare sese ea, quae alter agat, pro nihilo ducere. Также ставится и после З-го лица того же наклонения, если хотят указать, что действиям другото не придают никакого значения. Ст. Чек. Ак вăл эсĕ мĕн хытланнине аçăна каласа парас тет. — Калатăр-а! Он хочет сообщить о том, что ты делаешь, твоему отцу. — Пусть сообщает, не очень то я об этом забочусь. Ib. Вăл килне каяс тет. — Кайтăр-а! Он хочет итти домой. — Пусть его уходит, не очень то я забочусь. || Item cum particula сам, imperativo addita, coniungitur, qua verborura copulatione is utitur, qui aliquem sincere et ex animo precatur. Соединяясь с частицею „сам“ пов. накл., выражает задушевную просьбу. Собран. 172. Каласам-а, тантăш, чăн тӳррине, санăн чуну кама юратат? Скажи, прошу тебя, мой друг, по чистой правде, кого ты любишь? Кильд. Т. Ан кайсам-а, чун савни, каласси пур пĕр сăмах. Не уходи, душа моя, мне надо кое-что тебе сказать. || Eadem loquendi forma adhibetur cum aliquis vult significare nibil interesse sua, quid agat alter. Тот же оборот выражает безразличное отношение к тому, что делает другое лицо. Ст. Чек. Аннене каласа парам-ха! — Каласам-а! Я вот пожалуюсь матери! — Жалуйся, не очень то я забочусь.
(а), interj, a Russis adscita, barbarismi genus, междом., заимствованное из русского языка. Modo est rei alicuius, memoria elapsae subito reminiscentis aut se rem aliquam tandem intellexisse significantis, modo aliquem inopinantem deprehendentis aut mails alienis laetantis. Выражает внезапное воспоминание о чем-либо или: чувство злорадства, когда кто-нибудь неожиданно попадается в руки, и т. п. Альш. А, вара кĕсел, кĕсел! тесе каларĕ, тет, улпучĕ. „Да, кисель, кисель!“ сказал барин (который забыл было название киселя, но потом вдруг вспомнил его). Якей. А! вăл кисессĕн (или: кисен) кайăпăр. Ах, да! если он придет, то мы поедем (говорит тот, кто не понял сразу вопроса). Шорк. А-а, лекрĕн-и? Эсĕ нихçан та тытаймĕç теттĕн полĕ. Ага, попался! Ты, вероятно, думал, что никогда не попадешьсяI Якей. А! пĕлтĕн и? (или: пĕлтни?) А! понял? Ib. А! хăрарăн-и? Ага! испугался? А! хырăм выçри (выс’ри)? Ага! проголодался! А! каймастăн-и? Ага! так ты не пойдешь? V. е.
(а), coniunctio adversativa Russica, soloecismi genus: sed, interdum etiam continuandae orationi apta, ut autem, aut contradictioni, союз а. Шорк. Эпĕ она вăрмана вотă патне кайма хошрăм, а вăл пасарă тохса карĕ. Я велел ему ехать в лес, за дровами, а он пошел на базар. || Ой-к. А çак çĕлен Аван патшапа пĕр тăван пулнă. А этот змей был родной брат царя Авана. || Ib. Ярасси яратăп та, ху килте пĕлменнине хăвалла мана. — А мĕн çĕр хут каласси пур ăна? эпĕ сана тахçанах пĕрре каланă вĕт, — терĕ, тет, старик. Я дам тебе дорогу, если ты подаришь мне у себя дома то, о чем ты не зваешь. — Зачем же повторять это сто раз? — сказал старик, — ведь я уже говорил тебе однажды об этом раньше.
(ŏ), да (oui). Шорк. Ă, да.
вопрос. межд. С. Ă, мĕн тетĕн? А, что ты говоришь?
(ӧ̌), да (oui). Шорк.
восклицание. Хĕвел № 1. Пирĕн чăвашсем, çавăн пек пулсассăн: ĕ... ăна çавă кирлĕччĕ-ха! тесе, кулать. Наши чуваши, если что подобное случится, смеются и говорят: «ему так и надо было!»
(), вить. Хорачка. jас, вить.
(), что? ась? Шибач. К.-Кушки. Ваçлей! пурттăна пар-ха! — Я? — Пурттăна пар, теççĕ; клуххуй-им эс? Василий, дай-ка мне топор! ― Что? — Дай, говорят тебе, топор; разве ты глухой?! N. Леш çинĕ (= çынĕ) кăçкăрнă рака: рак, рак! ста-ке эсĕ? Леш, виç хут кăçкăрсан тин: я? тенĕ. Тот человек кричал раку: «Рак, рак! где же ты?». Тот лишь после трех раз откликнулся: «Что?» Альш. Ку старикки ăна хирĕç: я, мĕн тен? тет. Этот старик говорит ей: «Ась, что ты говоришь?»
(), то же, что е, а если (вдруг). КАЯ. Ай ачам, ачам! мĕн инкек çакланчĕ-ши! (что это за несчастие!). Я урсан, мĕн тусан (а если сбесится она), мĕн курас-ха? Завражн. Я корин! А если увидит! Я килин! А если придет! Якейк. Эп сан пата пырăп ĕнт! — Я аçу курсан?! Я прийти-то приду к тебе!.. А если отец твой увидит?! (говорит парень девушке). Абыз. Я хырăму выççассăн? А что, если проголодаешься?
, (), восклиц. при неожиданно обнаружившемся обстоятельстве. КС. Я, эсĕр пахчана кĕтĕр-и-ха! А, вы в сад залезли!
(), звательная частица. N. Е, салам-аліккĕм, асанне! Бюрг. Е, пĕсмĕлле, Атăл йăлăмĕнчен Ашапатман карчăк килнĕ. Руй. Мăн-кĕ ӳ калат: е саламалник, тав сире! Ĕçетре-çиетре, вылятра-кулатра, эсир пире кĕтетре? (ждете ли вы нас?). Бюрг. Е, саламалик, тавсие! Ĕçетре-çиетре, вылятра-кулатра?
(), или. Сам. 76. Тулли лавĕ тӳнейсе, е урапа çĕмĕлет, ытла хăвăрт вĕçейсе, е лаши-мĕн тĕрĕнет. Альш. Леш каять Картламай патне (е тĕл пулать-и ĕнтĕ). Картламайпа пыраç те ― пӳрте питĕрнĕ, кӳртмес. С. Е вăл халăха эпĕ тĕттĕмрен Христос умне ертсе кăларăп-и, е Христос тĕнĕшĕн тăрăшса, асап курса вилĕп-и, тенĕ. Ала 26. Пупсем халăхран ыйттăрĕç, тет: эсир вăл çынна паллаттăр-и, е тата палламастăр-и? Попы спросили у народа: знаете вы того человека, или же не знаете?
межд. соответств. русскому ну. Ст. Чек. Е, атя ĕнтĕ. Ну, идем! С. Тим. Е, ларăр ĕнтĕ. Ну, садитесь. Шел. 106. Е, чей ĕçме лар? Т. VI. Юрлаканнисем: çитĕ ĕнте, тăрăрах, тăрăрах, сире выртасси! теççĕ. Пуçсапаканнисем калаççĕ: е, сирĕншĕн выртăпăр, авал хур пиçиччен выртнă, теççĕ. Ст. Шаймурз. Хĕр-арăм патша калать: е, мана аçи кирлĕ мар-ха, тет. Ст. Чек. Е (протяжно), аллине касни качча каяччен тӳрленĕ-ха. (В большинстве случаев говорят детям; самый тон произношения междометия указывает на то, что на случившееся не стоит обращать внимания). . Е, хăй те пырĕ-ха! Ну, он сам придет!
(), может быть. Изамб. Т. Е хăй арăмне хĕнени çинчен шухăшламас та пуль. О том, что он (сам) побил жену он, может быть, и не думает.
соотв. русск. Хоть бы раз... и того нет. П. И. Орлов. Макарав шĕлепкине туянсан кайран, хайхи ача (мальчик) е йĕрин, тет. См. Макарав. || В вопросах соотв. русск. а. N. Эсĕ манса карăн-и-мĕн? Учитель, нăмай та пулмасть, мĕн каларĕ, е? Как ты думаешь? N. Капла туни ĕнтĕ вăл кивĕ самана кутăн килни пулать поль, е?
описка вм. ĕйе (назв. духа)? Ау 18°. Унтан ку калат: ав кăмака айĕнче ватă е пуçĕсем пур вĕт; тыт та пĕçер, тесе, каларĕ, тет. Амăшĕ: вăл час пиçмес, тесе каларĕ, тет.
густой, частый; густо, часто. Шорк. Кантăр пирĕн пит ю шăтнă. Конопли у нас взошли очень густо. Шашкар. Ю, густой (трава). Шибач. Ю вăрман. Густой лес. || Скоро, быстротечно. М. П. Петр.
(), скользить. Кр.-Чет. р. Юса карĕ. IЬ. Йăвать.
(э), ли (вопр. союз). После слов твердозвучных ставится а. Батыр. Юрла-юрла ĕçер-э, пыл ĕçеççĕ, теччĕр-э.
(э произн. протяжно), восклицание, имеющее различные значения; нередко соотв. русскому «а». К. С. Э, аплаç-ха вăл! эп ăна пĕлмен те. — Э, кĕсел-ĕç-ха вăл! — Э, алла ӳккĕрĕн! (попался!). Орау. Эккей çанталăкĕ, э! Какая погода-то, а! Чăвйп. Яккăвĕ каланă: э... апла, пулсан, пымастăп (не пойду), пĕтетĕп! Хыв. 1906, № 31-2. Э, мĕн калам сире: иккĕшне те вунă уйăх тулса вунпĕрмĕшне анчах кайрĕ; вăл виçĕм кун çӳçĕсене ӳт çумĕнченех илсе ячĕ; пăхсан, кулса та ямалла, ачисене те шел. Н. Карм. Э (угроза), эсир хĕр илме килтĕр-и? сана хĕр парам эпĕ; хĕр хутаççа! тенĕ. Сред. Юм. Э, хайхи-çке о сан! (говорят о чем нибудь давно известном, когда о нем припомннают). Орау. Çăвăр-ха, э? Умывайтесь, а? (с вопросительной интонацией на «е»). Еванг. Чиркĕве пăсса, виçĕ кунта туса лартаканскер! Сред. Юм. Э.... эппин о полсарĕ-хл о! тин аса плтĕм. Да, оказывается, это он был, я только сейчас вспомнил. Янш.-Норв. Ватти вара: э, укçана час пырса пăрах, атту тата кăларатпăр (чирей)! тесе, çăпан чăмăрта пуçларĕ, тет, пек. (Из рассказа чувашина о тӳркĕлли, видениом во сне). Хып. 1906, 7. Э, ав епле-ха вăл! Ашшĕ-амăшне. Вăл каланă: е! манăн илтелесе пурăнмалла-и-халĕ ăна? ...тенĕ. Альш. Карчăкĕ хытă кăшкăрать, тет: старик, çиме тăр! тет. Старикки: э... юрĕ, тет. N. Э, ман хыçран пĕр çын пырать! тесе калать, тет. Регули, 545. Э (ее), халь те, вăлсен вăл хорăнташ полать. Верно! он в самом деле им родственник. Ч. С. Э! эсĕ ху лашу куртăн (счел за...) пулĕ ăна ачашлама; э! ху лашу мар-и? теççĕ. Чăвап. Леш каланă: э!.. эсĕ мана укçа мĕшĕн патăн-ха? Эсĕ аван шухăшпа çӳретĕн иккен!
(э), вопросительное наречие, соотв. русскому «а». Орау. Мĕлле тăвашши (=тăвас-ши), э? — Ырана çитер-ха, унта курăпăр. Регули, 239. Э, мĕн полĕ, она тытĕçин (или: она тытсан)? А что будет, если его поймают?
(долгое э), да (потверждение) Шорк.
(э), произносит тот, кто не расслышал вопроса.
(протяжное ы), межд. зябнущего. Якейк. Ы, сивĕ-çке!
(и), вопрос. частица. Иногда энклит.: ли. Ставится после всех частей речи. См. а, е. Рег. 491. Вăл туса-и, пичĕш туса-и кона? Рег. 492. Вăя сана хăва (=сам) пачи кона? Он тебе это сам дал? Рег. 493. Эс пырса-и, вăл пырса-и? Рег. 494. Вăл тури (= турĕ-и) кона (ку портаврине)? Рег. 495. Вăл туса-и? Рег. 487. Шув-и ку? Онни (онăн-и) ку? Сумар-и вăл? Пусăк-и? Букв. 1886. Ĕлĕк хама вăрланă чухнехи аса килмерĕ-и-ха? тесе калать, тет, карчăк. Рег. 1430. Эп кайса пăхам, килте-и, кияте мар-и вăл. Рег. 1432. Кайăпăри, йолăпăри, пĕлместĕп эп халĕ. Рег. 1437. Кили, килми? — Эп онтан итрĕм, килет-и, килмест-и, тесе. Сред. Юм. Эп пĕлмесп-и? Я не знаю ли? Ст. Чек. Эс-и ку? 1. Неужели это ты? 2. Это ты? IЬ. Эсĕ-ччи унта? Разве там был ты. Беседа чув. 13. Те кам та пулсан çилентернĕ сана, е арăмупа вăрçнă-и эсĕ? Орау. Пулăшăн-и? (Юрк. Пулăшăн-а?). Поможешь-ли? Чебокс. Атте, вăрмана кăмпа пуçтарма каям-и? — Кай, ачам (позволение). Ч. С. Эпир, ана çине çитсе, вуншар кĕпте выртăмăр-и, выраймарăмăр-и — хĕвел анăçĕ енчен хуп-хура çумăр, хăрушă аслати авăтса, киле пуçларĕ. N. Улпучĕ тухрĕ, тетте: мĕн пăхатăн чăваш? тесе каларĕ, тет. Лешĕ: пăрçа пит аван санăн, Ваше Высокородие; çавна пăхмастăп-и-ха эпĕ? (вот я на него и смотрю) тесе каларĕ, тет. || Или — или; ли — ли; то-то. Юрк. Вир кĕрпинчен-и, хура-тул кĕрпинчен-и, пăри кĕрпинчен-и, чăваш арамĕсем пăтă пĕçерсен, çисе тăранма хал çук. Елш. Пирĕн ялтан Куславккана çич çухрăм-и, тăххăр-и хисеплеççĕ. Рег. 1431. Паян-и, ыран-и полĕ (хатĕр). Орау. Николай Иванович! Эпĕ килтĕм те, сире вăратса кĕрес мар, терĕм; халь N. патне-и, ай мăнастире-и каяп-ха. Петĕр. Рег. 1435. Паян поли (= полĕ-и) хатьăр, ыран поли хатьăр. Рег. 1434. Сотăп-и, хам пусăп-и (сотăпри, хамăр пусăпри). Рег. 1436. Вăл хорт картинче поли, ойра поли. С. Йор полĕ-и, çомăр полĕ-и, полатех паян. С. Ларать-и, тăрать-и, выртать-и, пĕре те тӳр (спокойно) тăма пĕлмеç. Ку ачан пĕре те тирпейĕ (порядка) çок: макрать-и, колать-и; вăрçать-и. Орау. Хуннĕмсем янă пуль-и (= либо), пĕр-кун пĕр уччиттĕл килсе карĕ, укçа ярас терĕ, — çав янă пуль-и. Сборн. Пăвăрлă лаши сĕлĕ çимест. Çийĕчи та, çимĕчи, пури тĕпĕ яка пулĕ. Исх. ХХI, 31. Ывăлне сĕксе вĕлерет-и, хĕрне сĕксе вĕлерет-и (сына ли забодает, дочь ли забодает), ăна çав закон тăрăхах тумалла. || В особом значении. См. «Оп. иссл. чув. синт. II, 146 след. Т. VII. Тархасшăн патакма пăрахса хăварсам-и. Собр. 253. Ачам, сана мĕн парам-ши? Виçĕ ял çинчи сарă каччă сана халал, ай, пултăр-и. Тимерс. † Атьăр, каятпăр-и, каятпăр-и, кĕмĕлтен те кĕпер саратпăр-и? † Пиллĕрсем-и, атте, пиллĕр, анне. Шелепи с. I, 15. Ыр вут ама, вут амăш, ху вутна ху чарсам-и! Ырă турă Пӳлĕхçĕ, пĕр ху анчах çăлсам-и! || Иногда — без вопросительной интонации. Çур-çĕре çитейĕпĕр-и. Не знаю, доедем-ли к полуночи. Якейк. Эп вăйлă полам-и, сана ним вырăнне те хорас çок! Ах, если-бы я был сильным, я бы тебя ни во что не ставил! || Кажется; как будто. Орау. Эс çапла каламарăн-и? Кажется, ты сказал так? || Выражает неуверенность, незнание. Орау. Шр мă-ăнтăр учительница пурччĕ те, каять-и-ха, каймаст-и, мур (не знаю, уйдет-ли с места, или нет). N. Тепĕр писмине карточкапа пĕрле ярса поли. Не знаю, удастся-ли послать следующее письмо с карточкой. || Поди как. Сред. Юм. Эрне çукаланать-и. Поди как, чай, теперь лакомится. Эрне тĕпĕртетеççи иккĕш. Ерехетленсе ларать-и. Поди, чай, как довольствуется (наслаждается). || Авось. Орау. Кай-ха, пами (т.-е. авось даст). IЬ. Кăçал юр хулăм ӳкрĕ, çула хирте турă пами (авось не даст-ли бог урожая). || Орау. Сысса хурам! На... ть мне! IЬ. Сысса хурам-и! Вот еще!... на...! Оба выраженил означают нежелание сделать что-либо. || IЬ. Çĕр çăггăр-и! — Мур çитăр-и! — Сысса хăварам-и! Все эти выражевия означают: «а чорт мне с ним!», «ну его к чорту!» и пр.
(и), и (еt). Русское сл. Рег. 1460. Эй илтĕм и пусрăм. Эп илтĕм те, пусрăм. Эп шырарăм та, топрăм. Аттик. И, нумай пулать-и, сахал пулать-и, çав ялта çавăн чул пуç ĕне, çавăн чул сурăх вилнĕ, тесе, сăмах сарла та пуçларĕ.
(чит. как долгое и), восклицание. Сред. Юм. И... эсир апла çӳретĕр мĕн-ха! Да, вон вы как ходите! Альш. Амăшĕ тухнă кусен хапхи умне: хапха уçать. И, эсир капла... Пукравра (на ярмарке) илмесĕр нимĕн те хăвармарăртăр! тет. Торп-к. Пус-килсем пĕре каланă, тет: и... çит пӳчу (надо: пичу?) пуçне çиякан! (= погубившая). Аттик. Вăл пырсан, пичче ал тымарсене тыткаласа пăхрĕ те: и! куна чăнахах лăп-лап çапăннă-ĕçке, терĕ. Якейк. И, корак ч...и (реnis) тăрăнман куçна! Килшĕнче пĕри паломми, мырă тата орăх япала пытарса хорсан, ăна тепри топса çисан, пытараканни: и, корак ч... и тăрăнман куçна! тет. Ашшĕ-амăшĕ. И! санăн турра ӳпкелемеллех мар, кĕрĕвĕсем санăн тăван ывăлсенчен те малта тăраççĕ. С. И! халччен вăл таçта та çитрĕ (укатил) полĕ! Эп томланман, вăл-и! кӳлсе тохса та кайнă. N. И, тет, ăйрă выранне ăйрă тата пулĕ, тет, йăмăк вырăнне йăмăк пулмĕ, тет. † Пире атте кĕтет поль, оя тохса тăнă поль. И, кĕтес çок, кĕтес çок, лаша кӳлсе парс (=парса) ячĕ (т. е. нам. Из свад. н.). Б. Бур. И турăм, пи турăм, çӳле кайрăм, çăмарта турăм. (Хăмла). || В песнях иногда не имеет особого значения. † Аллăм тулли йĕс çĕрĕ: И кĕмĕл-и-мĕн? тесе ытаççĕ; пĕвĕм илемлĕ, сăнăм хитре: и пике-им? тесе ытаççĕ. Альших. И, хăмăштăр хăмăштăр, хăмăш-тăрри симĕстĕр! † И, кив кантăр, кив кантăр! çурри таран çĕн кантăр! (h. e. geniculô tenus viridiôr est quôdam môdô atque nitidiôr). † И, уччана, уччана, юр çăват-çке пахчана. Альш. Тиркĕ, тиркĕ йăвача, эп çиеймĕп, кирлĕ мар; и, савмăсăр, савмăсăр, сирĕн пек вĕçкĕн кирлĕ мар! Лашм. И, пус вылять, пус вылять, пус кутĕнче хур вылять. Хвал. † И, вăштăр та вăштăр сивĕ çил вĕрет, — шăнатăп чун савни, кĕрĕкне пар! Янтик. † И, вĕт чĕнтĕр, вĕт чĕнтĕр, вĕтĕ те пулсан, шур чĕнтĕр. С. Абызово. И тат тарарат, та-ра-ра-ра-ра-рат, ая-яр, ай-яр, ай-яра! (Припев). Бел. Гора. Савнă тăван, и, кĕтнĕ те кĕтнĕ (меня), ай, ывăннă! Трехбалт. И, искентĕр, искентĕр, иирĕн атте куштантăр. Богдашк. И, ум иккен, ум иккен, умне ука тытнă иккен. † Аллăм тулли йĕс çĕрĕ-и, кĕмĕл-и-мĕн? тесе ытаççĕ.
(и), долото. В. Олг. Хун (= свое, твое) ина исе кай. IЬ. Çак ия (ие) исе кай. То же слово в Щ. С., Хорачка, Пшкрт. Где-то есть ф. тв. п. ипеле. СПВВ. ТА. И=пĕчĕкçĕ пăра.
откуда и-и-и, детское восклицание, не имеющее опред. смысла.
(у), трут. См. ву, ăвă. Хора-к., Покр. в. Хуна чолпа перекене упа пер. (Послов.). То же сл. в ЩС. N. Турă амăшĕ умĕнчи ылтăм хĕресе хăçан çава пырса касать, çавăн чух тин çак кин аллинчен юн тухтăр, тет те, упа çыхса лартать.
(у), о (о), он, она, оно. См. вăл, вăлă, ôлă, о, ву, ул. † Çӳллен путек тăват у (=тăвать, вăл). Янтик. † Кĕпер пенчи сăрлă юпа ут кăкарни пирĕн у (вăл); сăмавар хурса сахăр катни шур явлăкли пирĕн у (вăл). IЬ. Çерем уçрăм, çарăк акрăм, у та пулин тунката.
(у), вода (детское сл.). Ст. Чек.
(у), перед (= ум, ом). См. Матер. 222.
(у), тереть, потирать. Чист. Кăкрисене ăваççĕ (похватывают, потирают). Паас. У, ăв (ы̆в), размельчать (табак). Юрк. Унă тапак, тертый табак.
(протяжное у), восклицание. Шурăм-пуç, № 4. У! манăн нумай пурăнмалла-ха. А. Прок. У! у! упа сикки сикер-и?
(долгое у; произносится с назализацией), подраж. жужжанию слепня. Б. Олг. Поан («оа» произн. как франц. oi в noir): у! тесе çӳрет, тет; ста ут топас-ши-и? тесе çӳрет, тет.
(о), восклиц., которым понукают лошадь на пашне. СТИК.
(о), междом., указ. на огромную величину. С. О! салтаксам пыраççĕ, пăх-ха! Темиçе çĕр те полĕ.
(о), вопросит. междометие (= русск. что?).
(протяжное у), п. вытью.

Русско-чувашский словарь

1. союз
пулин те, вара; а; Вы идите, а мы подойдем попозже Эсир кайăрах, эпир вара каярахпа пырăпăр; Коля маленький, а сильный Коля пĕчĕк пулин те вăйлă
2. частица
вара, э; -и, -ши; Пойдем домой, а? Киле каяр-и?; А что он тебе сказал? Вăл сана мĕн терĕ вара?; Петя! — А? Петя! — Э?
во предлог с вин. и предл. п.
1. на вопросы «куда», «во что»: -а (-е); -на (-не); -ла (-ле); войти в дом пӳрте кĕр; вовлечь в работу ĕçе явăçтар; подать заявление в институт института кĕме заявлени пар; играть в шахматы шахматла выля
2. на вопросы «где», «в чем»: -та (-те); -ра (-ре); -па (-пе); -лă (-лĕ); мы живём в деревне эпир ялта пурăнатпăр; ходить в шубе кĕрĕкпе çӳре; роман в трёх книгах виçĕ кĕнекеллĕ роман; конфеты в обёртке чĕркенĕ канфет; в пяти километрах отсюда кунтан пилĕк километрта ♦ во много раз больше нумай хут ытларах; он весь в отца вăл каснă лартнă ашшĕ; не в обиду будь сказано ан çилленсемĕр каланишĕн; это было в прошлом году ку вăл пĕлтĕр пулнă
1. союз
тата; та (те); -па (-пе); комната большая и светлая пӳлĕм пысăк та çутă; отец и сын ашшĕ тата ывăлĕ, ашшĕпе ывăлĕ ♦ и так далее (и т.д.) тата ытти те, тата ыттисем те (т. ыт. те); и прочее (и пр.) тата урăххи те (т.ур.те); и тому подобное (и т.п.) тата çавнашкалли те (т.ç.те)
2. частица усилительная
та (те), вара; дождь шёл и вчера çумăр ĕнер те çурĕ
ко предлог с дат. п. (ант. от, ото)
патне, тĕлне, патнелле, еннелле; -алла (-елле); идти к лесу вăрман патнелле кай; завершить работу ко вторнику ĕçе ытлари кун тĕлне вĕçле
об, обо предлог
1. с вин. п., указывает на соприкосновение с чем-н. çине; -а (-е), -на (-не); -ран (-рен), -тан (-тен); удариться о столб юпана пырса çапăн; опереться о стол сĕтел çине таян
2. с предл. п., указывает на объект действия çинчен, пирки; -шăн (-шĕн); говорить о новой книге çĕнĕ кĕнеке çинчен калаç; Обо мне не беспокойтесь! Маншăн ан пăшăрханăр!
со предлог
1. на вопрос «откуда?» çинчен; -тан (-тен), -ран (-рен); встать со стула пукан çинчен тăр; поднять с земли çĕртен ил
2. при обозначении времени и места начала действия -тан (-тен), -ран (-рен), -чен; начнём с полива грядок йăран шăварнинчен пуçлăпăр; подойти с левой стороны сулахай енчен пыр; помню с детства ачаран астăватăп
3. указывает на совместность действия -па (-пе); Пошли с нами! Атьăр пирĕнпе!
4. при обозначении принадлежности, наличия -лă (-лĕ); -па (-пе); дом с крыльцом крыльцаллă пӳрт; бутерброд с маслом çупа çăкăр
5. при обозначении лица или предмета, связанного с действием -ран (-рен), -тан (-тен), -чен; получить деньги с покупателя тавар туянакантан укçа ил; перевести рассказ с чувашского языка калава чăваш чĕлхинчен куçар
предлог с род. п.
1. (син. возле, около) патĕнче, çывăхĕнче; хĕрринче; дом стоит у речки пӳрт çырма хĕрринче ларать
2. патĕнче; жить у родственников хурăнташсем патĕнче пӳрăн
3. -ран (-рен), -тан (-тен); учиться у мастера ăстаран вĕрен
4. -ăн (-ĕн); у меня много работы манăн ĕç нумай
местоим. личн.
эпĕ, эп; я работаю на заводе эпĕ заводра ĕçлетĕп; скажи мне, пожалуйста кала-ха мана, тархасшăн

Русско-чувашский словарь (1972)

см. же
союз 1. соед. тата, та, те, -па, -пе; волк и ягнёнок кашкӑр тата путек; кашкӑрпа путек; он пришел домой и лег спать вӑл киле килчĕ те ҫывӑрма выртрӗ; теория и практика теорипе практика; 2. присоед. та, те; и он пришел вӑл та килчӗ; 3. перечисл. та, те; и я, и он эпӗ те, вӑл та; 4. повеств. в начале предл. вара; и наступил вечер вара каҫ пулчӗ.
предлог с дат. п. патне; выйти к доске ''доска патне тух; приходи ко мне ман пата пыр; к трём прибавить пять виҫҫӗ ҫумне пиллĕк хуш; к счастью телее.
с вин. ч. с предл. п.; 1. с вин. на вопросы: куда, когда, во что; еду в Москву, в район, в Чебоксары Мускава, района, Шупашкара каятăп; поступаю в институт института кĕретӗп; сын весь в отца ывăлĕ ашшĕне пăхнă, ашшĕне хывнă; играть в шахматы шахматла выля; 2. с предл. на вопросы: где, в ком, в чем, когда; он учится в Москве вăл Мускавра вĕренет; в январе январьте, январь уйăхĕнче; ты в новом костюме эсĕ çӗнĕ костюм тăхăннă.
меня эпӗ, эп; ко мне ман патӑма (кил); из-за меня ман пирки.
пред. с род. п. 1. патĕнче; он живёт у брата вăл пиччĕш патĕнче пурăнать; 2. -ăн, -ен; у осла длинные уши ашакăн хăлхи вăрăм; у меня болит голова манăн пуç ыратать; 3. -ра, -рев -та, -те; моя книга у товарища ман кĕнеке юлташра; 4. -ран, -рен, -тан, -тен, топор я взял у кузнеца пурта эпĕ тимĕрçĕрен илтĕм.

Русско-чувашский словарь (1971)

союз 1. против. (но, наоборот) ...вара, а; он пошёл прямо, а я свернул влево вăл тӳрех утрĕ, эпĕ вара сулахаялла пăрăнтăм; здесь не две книги, а три кунта икĕ кĕнеке мар, виççĕ; 2. против. (однако, тем не менее) анчах, пулни те, а; прошло много лет, а я не могу его забыть нумай çул иртрĕ анчах эпĕ ăна манаймастăп; хоть и старая изба, а тёплая пӳрчĕ кивĕ пулин те ăшă; поезд уходит через час, а ты всё ещё не готов поезд сехетрен каять, а эсĕ хатĕрленсе те çитмен-ха; 3. присоед. а, ...вара; а ты как поживаешь? а эсĕ мĕнле пурăнкалатăн?; пройдём через лес, а там и до деревни неделеко вăрман витĕр тухар-ха, унтан вара яла çитесси те инçе юлмасть; 4. присед. усил.: а мы-то вас ждали! Эпир сире кĕтни!; а сколько там ягод! Мĕн чухлĕ çырла унта! ◇ а именно ятран каласан, пайăрласа каласан, тĕрĕсрех каласан; а то унсăрăн, чăннипе, тен, е; нужно спешить, а то не успеем на поезд васкас пулать, унсăрăн поезда ĕлкĕреймеспĕр; всё же хотите уйти? А то оставайтесь у нас каясшăнах-и вара эсир? Тен, пирĕн патра юлатăр?
частица 1. вопрос э; что ты увидел там, а? Мĕн куртăн эсĕ унта, э? 2. побуд. ⸗ха, ⸗халĕ; а ну, возьмёмся дружно за дело! Ну, ĕçе пĕр харăс тытăнар-ха!
межд. э-э; а, вот ты где? Э-э, акă ăçта иккен эсĕ!; а, была не была! э-э, мĕн пулин пулать!
прставка; урăх чĕлхесенчен кĕнĕ хутлă сăмахсенче мĕн пе пулин çуккине пĕлетерет, ⸗сăр [⸗сĕр] аффикспа пĕр пĕлтерĕшлĕ: алогичный логикăсăр; аритмичный ритмсăр.
частица усл. см. href='/s/бы; если б я'>бы; если б я знал пĕлнĕ (е пĕлессĕм) пулсан.
(во) предлог 1. с вин. п. (при обозначении направления действия на вопрос «куда»;) (н)а [(н)е]; войти в дом пӳрте кĕр; ехать в город хулана кай; поступить в университет университета кĕр; 2. с вин. п. (при обозначении изменения вида, состояния) (н)а, (н)е; превратиться в пар пăса тух, пăс пул; погрузиться в думы шухăша пут; 3. с вин. п. (при указании на характер игры) ла [ле]; играть в шахматы шахматла выля; играть в прятки пытанмалла выля; 4. с вин. п. (при указании на внешний вид): одеться в шубу кĕрĕк тăхăн; 5. с вин. п. (при указании на сходство): ребёнок весь в отца ача ашшĕне хывнă; 6. с вин. п. (при указании на кратность соотношений со словом «раз») ...хут; в три раза больше виçĕ хут пысăкрах (е нумайрах); 7. с вин. п. (при указании на количественный признак) ла [⸗лĕ]; комната в двадцать метров çирĕм метрлă пӳлĕм; 8. с вин. п. (при обозначении предмета у при посредстве которого совершается действие): смотреть в бинокль бинокльпе пăх; прыгать в окно чӳречерен сик; 9. с предл. п. (при обозначении места) ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре], ⸗че; жить в городе хулара пурăн; купаться в озере кулĕре шыва кĕр; 10. с предл. п. (при указании на внешний вид кого-чего-л.): ходить в новом костюме çĕнĕ костюмпа çӳре; яблони в цвету улмуççисем чечекре; 11. с предл. п. (при обозначении времени) та [⸗те], ⸗ра [⸗ре], ⸗че; в январе январьте; в двадцатом веке çирĕммĕш ĕмĕрте; 12. с предл. п. (при обозначении расстояния от чего-л.) та [⸗те], ⸗ра [⸗ре]; в двух километрах от города хуларан икĕ çухрăмра; в пяти минутах ходьбы отсюда кунтан пилĕк минут утмалăх; в качестве кого-чего-л. шутĕнче, пулса; в насмешку кулса; в течение чего л. хушшинче; в том числе вăл шутра; в конце концов юлашкинчен; во-первых пĕрремĕшĕнчен; во-вторых иккĕмĕшĕнчен.
см. же.
союз 1. соед. тата, та [те], ⸗па [⸗пе], ⸗са [⸗се]; наука и практика наукăпа практика; подумать и согласиться шухăшла та килĕш; догнать и перегнать çитсе иртсе кай; 2. перечисл. и... и... ..та [те] ...та [те]; и тот и другой вăл та ку та, лешĕ те тепри те; 3. присоед. (действательно) та [те]; он собирался уехать и уехал вăл кайма хатĕрленнĕччĕ (те), кайнă та; 4. (именно) та [те] ĕнтĕ; о вас и говорят сирĕн пирки калаççĕ те ĕнтĕ; этого я и ждал эпĕ çакна кĕтнĕ те ĕнтĕ; 5. уступ. (хотя) та [те],... (анчах); и пошёл бы, да некогда кайăттăм та, вăхăт çук; 6. уступ. (тем не менее) çапах, çапах та, пулин те; мужчина и плачет! хăй арçын, çапах (та) йĕрет!; ◇ и так далее (и т. д.) тата ытти те (т. ыт. те); и прочее пр.) урăххи те; и тому подобное т. п.) тата çавнашкалли те.
частица усил. 1. (также) та [те]; и в этом случае кун пек чух та; 2. (даже) та [те]; он и пива не пьёт вăл сăра та ĕçмест; все и старики и дети ватти-вĕтти пурте; и не говори! ан та кала!; 3. (уже) та [те]; вот и праздник! ак(ă) (ĕнтĕ) уяв та çитрĕ!; да и вечер наступил кăç та пулчĕ; 4. (неужели) мĕнле, епле; и вы этому поверили? епле ĕненме пултарнă эсир çакна?
межд. э, кай; и, полно! кай, ан калаç!
т. п. (и тому подобное) т. ыт. те (тата ытти те).
предлог с дат. п. 1. (при обозначении направленности действия в сторону кого-чего-л.) пата, патне; енне, хĕр(ри)не, ⸗а [⸗е]; идти к станции станци патне кай; плыть к берегу çыран хĕррине иш; повернуться к окну чӳрече енне çаврăн; ходить от дома к дому килĕрен киле çӳре; письмо к товарищу юлташ патне янă çыру; обращение к молодёжи çамрăксене чĕнсе калани; он обратился ко мне вăл манран ыйтрĕ; 2. (при обозначении времени, срока) тĕлне, çĕре, валли, енне, ⸗а [⸗е]; к первому марта мартăн пĕрремĕшĕ тĕлне; к часу пĕр сехет тĕлне, пĕр сехете; к моему возвращению эпĕ таврăннă çĕре; к следующему году çитес çул валли; к утру ир енне; к пятидесятилетию со дня рождения аллă çул тултарнă тĕле; 3. (при обозначении прибавления, присоединения) çумне, çине; к двум прибавить три иккĕ çумне виççĕ хуш; 4. (при обозначении цели, мотива, побуждения) ⸗а [⸗е], ⸗ма [⸗ме]; готовиться к экзаменам экзаменсене хатĕрлен; готовиться к выступлению тухса калаçма хатĕрлен; приучить к порядку йĕркене вĕрент; 5. (при обозначении назначения) валли ⸗ма [⸗ме], ⸗малли [⸗мелли]; приказ к выступлению çула тухмалли приказ; тезисы к докладу доклад тезисĕсем, доклад тумалли тезиссем; пуговицы к пальто пальто тӳмисем; 6. (при обозначении чувства, отношения) ⸗а [⸗е]; любовь к родине тăван çĕршыва юратни; ненависть к врагу тăшмана курайманлăх; уважение к старшему аслине хисеплени; 7. (в заглавиях) пирки, патне, çумне; к вопросу о народонаселении халăх йышĕ çинчен тăракан ыйту пирки; ◇ к счастью телее; к сожалению шел пулин те; к слову сказать сăмах майĕн каласан; к примеру сказать тĕслĕхшĕн каласан; принять к сведению асра тыт; принять к исполнению пурнăçа кĕрт; лицом к лицу куçа-куçăн; плечо к плечу çума-çумăн; к тому же çитменнине тата.
предлог. 1. с вин. п. (при обозначении соприкосновения, столкновения одного предмета с другим) çине, ⸗а [⸗е], ⸗на [⸗не], ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен]; опереться о стол сĕтел çине тайăн; удариться о камень чул çине çапăн; споткнуться о порог пусакран такан; 2. с предл. п. (при указании на лицо или предмет, на которые направлены мысль, речь, чувство) çинчен, пирки; ⸗шăн [⸗шĕн]; речь идёт о тебе сăмах сан çинчен пырать; мечтать о поездке каясси çинчен шухăшла; заботиться о детях ачасемшĕн тăрăш; 3. с предл. п., уст. (при обозначении числа однородных частей) ⸗лă [⸗лĕ]; стол о трёх ножках виç ураллă сĕтел; ◇ бок о бок çума-çумăн, юнашарах; рука об руку килĕштерсе, çураçуллă.
1. межд. (при обращении) эй; о друзья! эй туссем!; о родина-мать! çĕршывăм-анне!; 2. (при выражении восхищения, удивления, сожаления) эх, ах, эй, ай; о, как хорошо! эх, аван-çке!; о, как жаль, ах, шел-çке!; 3. (при утверждении, при усилении) э; о, правда! э, чăнах та!
(со) предлог 1. с род. п. (на вопрос «откуда?») ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен], çинчен; встать с места вырăнтан тăр; убрать посуду со стола сĕтел çинчен кашăк-чашăк пуçтар; он вернулся с работы вăл ĕçрен таврăнчĕ; 2. с род. п. (при обозначении лица, предмета как источника, начала возникновения чего-л.) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; с чего начать? мĕнрен пуçламалла?; спор начался с пустяков тавлашу пустуйранах тухса кайрĕ; 3. с род. п. (при обозначении начального момента какого-л. действия или события и в сочетаниях «с... до...») ⸗танпа [⸗тенпе], ⸗ранпа [⸗ренпе], ⸗тан [⸗тен] пуçласа; ⸗ран [⸗рен] пуçласа; с детства ачаранпа; с прошлого года пĕлтĕртенпе; с утра до ночи иртен пуçласа çĕрлеччен; 4. с род. п. (при обозначении местоположения, местонахождения предмета или лица) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен], çинчен; говорить с трибуны трибуна çинчен кала; с правой стороны сылтăм енчен; 5. с род. п. (при обозначении предмета или лица, от которого требуется или отнимается что-л.) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; получить деньги с заказчика заказчикран укçа ил; с гектара сто пудов гектартан çĕр пăт; 6. с род. п. (при обозначении предмета, являющегося оригиналом, образцом, единицей счёта) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; брать пример с передовиков малтисенчен тĕслĕх ил; перевести с чувашского чăвашларан куçар; 7. с род. п: (на основании чего-л., следуя чему-л.) ⸗па [⸗пе], ⸗са [⸗се ], тăрăх; с разрешения директора директор ирĕк панипе; с вашего согласия сирĕнпе килĕштерсе; 8. с род. п. (по причине, по случаю чего-л.) ⸗па [⸗пе], ⸗са[⸗се ], пула; сказать со злости тарăхнипе кала; с перепугу хăранипе; с горя хуйхăпа; 9. с род. п. (при помощи, посредством чего-л.) ⸗па [⸗пе], ⸗ран [⸗рен]; писать с большой буквы пысăк саспаллинчен пуçласа çыр; кормить ребёнка с ложечки ачана кашăкпа çитер; 10. с род. п. (при обозначении способа, приёма осуществления действия) ⸗са [⸗се], ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; стрелять с колена чĕркуçленсе пер; ударить с плеча сулса ярса çап; 11. с род. п. (со словами «довольно», «достаточно», «хватит» и т. п. при указании на достаточность чего-л.) ⸗тан [⸗тен] çитет, ⸗ран [⸗рен] çитет, çителĕклĕ; довольно с тебя санран çитет; 12. с род. п. (с количественным словом употребляется при обозначении предмета, действия, необходимого или достаточного для достижения чего-л.) ⸗пах [⸗пех], ⸗сах [⸗сех]; с первого взгляда пĕрре пăхсах (е курнипех); 13. с вин. п. (приблизительно, почти) чухлĕ, яхăн, таран, пек; прожить с месяц уйăха яхăн пурăн; 14. с тв. п. (при указании на совместность, связь, сопутствование кому-чему-л.) ⸗па [⸗пе]; отец с сыном ашшĕпе ывăлĕ; хлеб с маслом çупа çăкăр; взять с собой хăвпа ил; 15. с тв. п. (при посредстве кого-чего-л. и при обозначении цели действия) ⸗па [⸗пе]; мыть с мылом супăньпе çу; явиться с докладом докладпа пыр (е кил); 16. с тв. п. (при обозначении принадлежности, обладания кем-чем-л.) ⸗лă [⸗лĕ]: женщина с ребёнком ачаллă хĕрарăм; 17. с тв. п. (при указании на содержимое или содержание чего-л.): мешок с мукой çăнăх миххи (е çăнăхлă михĕ); бутылка с молоком сĕт кĕленчи; 18. с тв. п. (в знач. образа действия) ⸗са [⸗се ], ⸗ăн [⸗ĕн]; слушать с вниманием тимлĕн итле; 19. с тв. п. (при наступлении чего-л.) çемĕн май, ⸗па [⸗пе]; с возрастом характер меняется çитĕннĕ май характер улшанать; 20. с тв. п. (при обозначении времени или события, явления, с наступлением которого осуществляется какое-л. действие или возникает какое-л. состояние) ⸗па [⸗пе] пĕрле; ⸗сан [⸗сен]; встать с зарёй шурăмпуçпе пĕрле тăр; с заходом солнца хĕвел анаспа; с жиру бесится мăнтăрпа асать; проживите с моё ман чухлĕ пурăнса пăхăр-ха; мальчик с пальчик пӳрнеккей; с минуты на минуту кĕç-вĕç, халь-халь; со дня на день паян-ыран; ни с того, ни с сего пĕр сăлтавсăр.
. е. сокр. см. то есть.
межд. 1. (для выражения укоризны, угрозы, негодования) ых, ух; у, проказник! ых, путсĕр!; 2. (для выражения испуга, страха) ой, ух; у, как страшно! ой, питĕ хăрушă!
предлог с род. п. 1. (около, возле) патĕнче, кутĕнче; у двери алăк патĕнче; мыть руки у крана алла кран кутĕнче çу; 2. (при ком-л., вместе) пĕрле, ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре]; я живу у брата эпĕ пичче патĕнче пурăнатăп; моя книга у соседа манăн кĕнеке кӳршĕре; 3. (при указании на источник получения, приобретения чего-л.) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; спросить у товарища юлташран ыйт; 4. (при обозначении принадлежности) ⸗ăн [⸗ĕн]; ножка у стула пуканăн ури; не удел см. дело.
приставка, глаголсем çумне хушăнсан, çакна пĕлтерет: 1) ăçталла куçнине, уăрăлса кайнине: улететь вĕçсе кай; утечь юхса кай; 2) уйăрса илнине, пĕчĕклетнине: ушить пĕрсе çĕле; 3) ĕç анлăшне, сарлакăшне: устлать сарса тух; 4) ĕç пахалăхĕ улшăннине, вăйланнине: укрепить çирĕплет, тĕреклет.
межд. э, э-э-з, эй, ай; э, нет ай, апла мар; э, да что говорить! эй, мĕн каласси пур!
мест. личн. эпĕ, эп; ◇ я думаю ман шутпа; не я буду, если не... пурăнаç та мар (çавна та пултарас çук пулсан); я тебя (его, вас, их) ак эп сана (ăна, сире, вĕсене) (хăратса калани); по мне 1) (по вкусу) мана кăмăллă, мана пырать; 2) (по моему мнению) ман шутпа.

Чувашско-татарский словарь (1994)

я, яки

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«или» (разделительный союз); КБ, Замахш., тефс. XII—XIII вв., азерб., туркм., тур., казах., ног., тат. я (йa); уйг., башк. йә, узб. ё, кирг. же «или», «либо». Заимствовано из перс.: «иди».
— древняя основа глагола «быть», она сохранилась в словах иккен «оказывается», имĕш «будто бы»; др. тюрк. up, ӓр «быть».

Чувашско-русский словарь под ред. В.Г. Егорова (1935)

межд.
а, да, ба
1. межд.
выражающее  удивление, упрек, удовлетворение:

а, ага, ах
а, есĕ-и-ха ку! — а, это ты!
2. союз
а, же
а мĕн уссăр каласа тăран ун çинчен — а чего попусту толкуешь об этом

См. также:

_ » - çăн - çĕм - çи -çăм

_
Часть речи
Евĕрлев сăмахĕ
 
слово
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150