Поиск: çур - Чувашско-русский словарь (1982)

Чувашско-русский словарь (1982)

I.

весна

весенний

весной, весною, по весне
çур еннелле, çура хирĕç — к весне
çур кунĕ — весенний день
çур шывĕ — весеннее половодье, вешние воды
çур çитрĕ — наступила весна
кăçал çур ир килчĕ — в этом году весна наступила рано
кикак, кикак хуркайăк çур килет те кĕр каять — фольк. звонкоголосые гуси весной прилетают, осенью улетают
Çур ырхан та кĕр мăнтăр. — посл. Весна тоща, да осень тучна.

II.
(çурă)

половина
пол-, полу-
çур гектар — полгектара
гектар çурă — полтора гектара
çур ĕмĕр — полвека
çур литр кĕленчи — полулитровая бутылка
çур çулта — 1) на полпути 2) в полугодовалом возрасте
çур çултан — 1) с полпути 2) через полгода
çур çулхи — полугодовалый
çур тăлăх — полусирота
пилĕк хут çурă — в пять с половиной раз
кунта çурри çеç — здесь только половина
иртнĕ ĕмĕрĕн иккĕмĕш çурри —вторая половина прошлого столетия
çур хакпа сут — продать за полцены

III. глагл.

1.
рвать, разрывать
раздирать разг.
çурмалла çур — разорвать пополам
çурса ил — оторвать
кĕпене çуртăм — я порвал рубашку
кĕнекене кам çуркаласа пĕтернĕ? — кто изодрал книгу?
Тип кашăк çăвара çурать. — погов. Сухая ложка рот дерет.

2.
пороть, распарывать
çурса яр — распороть
çĕвĕ тăрăх çур — пороть по шву

3.
колоть, рубить
вутă çур — колоть дрова
çурнă вутă — колотые дрова
çурса пĕтер — 1) изодрать (напр. одежду) 2) поколоть, доколоть (до конца)

4.
пилить, распиливать
хăма çур — пилить на доски
хăма çуракан савăт — лесопильный завод

5.
разрезать, рассекать
карап шыва çурса пырать — корабль разрезает воду
вершен сывлăша çурса вĕçет — стриж рассекает воздух

6.
потрошить
вскрывать
вар çур — вскрыть живот
пулă çур — потрошить рыбу

7.
подмывать, размывать, промывать
шыв пĕвене çурса кайнă — вода промыла плотину
уйсене шыв çурасран сыхла — защищать поля от размыва

8.
пропахивать
окучивать междурядья
çĕрулми çур — пропахать междурядья картофеля

9.
обдирать
молоть (на крупу)
вир çур — обдирать просо
кĕрпе çуракан арман — крупорушка

10.
задрать, загрызть, растерзать
хир качакине арăслан çурнă — лев задрал косулю
çурса пăрах — 1) разодрать (напр. одежду) 2) растерзать кого-л. (о хищниках)

11.
распускать листья, цветы, расцветать
çеçке çур — расцветать
чие çеçке çурнă — вишня рацвела
йывăçсем çулçă çурнă ĕнтĕ — деревья уже распустили листья

12.
звучать громко, греметь
оглушать
сасси хăлхана çурать — его голос звучит оглушительно громко
Лутра вырăс ял çурĕ. (Шăнкăрав). — загадка Невысокий русский на всю деревню орет. (Колокольчик).

13. перен.
терзать, разрывать
жечь
хуйхă чĕрене çурать — горе терзает сердце

14.
бить, ударять в нос
разить прост.
бензин шăрши çурать — разит бензином

◊
çĕр çурасла — громогласно, оглушительно
çĕр çурасла кăшкăраш — оглушительно галдеть

См. также:

çуплăм çуппăн çуптăк çуптар « çур » çур çăккăр вăрри çур çул çур çулхи çур çурпилĕк çур авăнлăх