Чувашско-русский словарь (1982)

1. уст.
животное
чĕлхесĕр янавар — бессловесное животное

2.
бедняжка, страдалец

бедный, несчастный, жалкий
эй янавар! — ах, бедняжка!

3.
глупый, бестолковый, несмышленый (о человеке)

Словарь чувашского языка

(jанавар), животное (перс.). СПВВ. Чĕлхесĕр янавар ― калаçайман япала, выльăхсем. СПВВ. Х. Янавар ― бессловесное, жалкое животное. Сборн. по мед. Хура халăх янавар чирĕсенчен сыхланма пĕлмест. IЬ. Вара хура халăх янавар чирĕсенчен сыхланма е вĕсенчен сывалма меслетсем пĕлмен пирки, вĕсем çинчен вĕреннĕ ăслă çынсенчен мĕн тумаллине канаш ыйтса пĕлме хăранă пирки темĕн чухлĕ вилет. || Лошадь. Хурамал. Лашана йывăр çăк турттарнă чух: янавар! туртать вĕт, теççĕ. Альших. † Сакăр шăллă çунаçăм сакăлтана ямин-ччĕ, тăват уралă янавар тăваяккине ямин-ччĕ. Бурунд. † Сакăр шăллă çуна сакăлтана ямин-ччĕ; тăватă уралă янавар ту аяккине ямин-ччĕ. К.-Кушки. † Тăват уралă янавар (лошадь) тăваяккине ямин-ччĕ. Чертаг. Эй, янавар! Лайăх выльăха сурăм-çирăм, сана, янавара, лайăх полтăр. (О хорошей скотине). То же знач. и в Якейк. IЬ. Эй янавар! çӳресе ус куртăмăр! (о хорошей скотине). Н. Шинкус. Эй турă, уя кӳлсе тухнă ака çăмăл пултăр, янаварсене (акана кӳлнĕ лашасене) хăватне пар, турă! Тюрл. Эх, чĕлхесĕр янавар (лошадь)! веç она çапса пĕтернĕ; чĕлхи çок вĕт он калаçма! Шибач. Лайăх лашасене ыр янавар тетпĕр. Изамб. Т. Лаша, мана курсан, кĕçенсе ячĕ. Чĕлхесĕр янавар, паллат пулат çав! Хорачка. Хӧ̌ђэ̆_м ут-ты̆к: аj jанавар! _тӓ_ччэ̆ она. Дик. леб. 32. Чĕлхесĕр янаварсем. || Выражает сожаленне. Ст. Чек. Шеллесе калаçат: янаварăм! янаварăм! (Обращение к человеку и животному). СПВВ. ВА. Янавар = мĕскĕн, бедный. Стюх. Эй янавар! Ах бедняжка! Во время пахания плугом перед началом говорят: «Шăрт кас, тĕрен хăпарт, янавара хăват пар». Ч.С. Вилсе кайрĕ авă, пирте ыррăн çулталăк та пурăнаймарĕ, янавар! Питушк. Янавара ан çап, вăл чĕлхесĕр япала. IЬ. Эй янавар, мĕскĕн (çынна калаççĕ). Ядр. † Алтăр туллиаштуртрăм, чикан пычĕ чӳлĕк туртрĕ; янавар укçи турпас мар, туртмассейрен çу юхмаçть. || Глупый. Я. Турх. Янавар, глупый. || М. П. Петр. Янавар — слабосильный. || Славная вещь. Шибач.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«бессловесное животное»; «лошадь»; «бедняжка», «жалкое, скудоумное создание» (выражение жалости к животному, преимущественно к лошади); ног. янувар, тат. жанвар (словарь 1940 г.), азерб. джаназар «хищный зверь», «волк»; перен. «злой», «смелый», «отчаянный»; тур. джанавар «дикий, хищный зверь»; «дикий кабан», «вепрь»; перен. «жестокий», «кровожадный» (о человеке); гаг. жәнавар «волк»; кирг. жаныбар, узб. жанивор, к. калп. жанлик «животное»; казах. жануарлар элеми «животный мир». Из перс. (джанвăр) «животное», «зверь»; «душа», «обладающий», «имеющий», «одарённый»; следовательно, джанвăр — «имеющий душу», «одарённый душой»; ср. лат. animal «животное» от anima «дыхание», «душа».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

мĕскĕн. Вăхăт çитмесĕрех куçса кайрĕ (Ехрем ятлă çын. – Э.Ф.) янавар (мĕскĕн) çут тĕнчерен – пурăнмаллаччĕ халĕ унăн, хĕрсе ĕçлемеллеччĕ <…> [Эрех 1911:3].

См. также: