Чувашско-русский словарь (1982)

I.
гать
кат хыв — гатить, прокладывать гать

II. глаг.

1.
колоть
— перевод зависит от характера действия и свойств предмета:
откалывать, раскалывать, отламывать, отбивать, отшибать, разбивать и т. д.
мăйăр кат — колоть, щелкать орехи
сахăр кат — колоть сахар
чей куркин аврине катса пăрахнă — ручка у чашки отбита

2.
выдалбливать (долотом)
ыра катса кăлар — выдолбить паз

3.
рассекать
тутана кат — рассечь губу

4.
уступать, сбавлять, убавлять (в цене)
виçĕ тенкĕ кат — сбавить три рубля
катса сут — продать со скидкой

5.
вычитать, удерживать (напр. из зарплаты)
сакăр тенкĕ катса юл — вычесть восемь рублей

6.
убавлять, уменьшать, сокращать (количественно)
бригадăра виçĕ çын катнă — бригаду уменьшили на три человека

◊
ыйхă кат — перебить сон

III.

1. подр. —
о толчке
чавсапа кат! терт — толкнуть локтем

2.
подражание одиночному стуку
пăра пуртăпа кат! тутар — стукнуть топором по льду

3.  подр. —
об одеревенении, затвердевании, отвердевании
кат хыт — одеревенеть, затвердеть

4. подр. —
об онемении, оцепенении, напр. от страха
тĕлĕнсе кат хытса кайрăм — я онемел от удивления

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

отколоть
каткала — мелко крошить

Словарь чувашского языка

приговорка к сл. катаччи. Яргуньк. † Кат катаччи, катаччйи, çăварни çиттĕр, çу çиттĕр.

гать. N. Кат хыв, устраивать гать.

(кат), подр. толчку, стуку, одеревенению. Орау. Чавсапала кат! перĕнтертĕм (задел локтем). Альш. Туйипелен кат-кат (так-так) пустарса пырат. Ib. Пăлтăр урайĕнчи пăра (лёд) кат-кат катаççĕ. Орау. Аркатас мар чейнĕке! Кат! тутартăм, хытă перĕнтертĕм. Сред. Юм. Кат! туса катлать сахăр. Ib. Кат хытнă, затвердел. Ib. Михри çăнăх хĕрсе кат хытнă кайнă. Якейк. Тĕлĕнсе: кат! хытса лартăм. Разинул рот от удивления. КС. Ир лайăхчĕ, кăнтăрла çитерехпе (около полудия) ал-урасам катах хытса ларчĕç: лараймастăп та, тăраймастăп та.

(кат), откалывать, отламывать, отбивать. Ст. Чек. Пĕрне (в одной лесине) пĕр пуçĕнчен иййипе (долотом) катса кăлараççĕ (выдалбдивают выемку), варринчен, икĕ енчен, икĕ мăйракă пек (как бы два рога, т. е. развилки) хăвараççĕ. Абаш. Конта пăрне (лёд-то) катаç полать (сколоть; катса тăкас — если его раскидать; катса илес — если убрать). Ib. Кӳлĕрен пăр катса илеççĕ. Ердово. Çынсем, килхушшинчи юрсене катса, урама кăлараççĕ. Бес. чув. 5. Вăрăм тимĕрсем ката-ката панă. Орау. Тутине катнă, мур ачи, тенкел çинчен ӳксе! || Грызть орехи. КС. Мăйăр катса шăлсам ыратакан пулчĕç. Трхбл. † Аçтăркан мăйăрне тĕл пултăм; атя иккĕн катар, тĕш тăвар, ĕмĕр уйăрлмасса тус тăвар. Альш. † Пирĕн кас хĕрĕ пике пек: икĕ пичĕ чие пек, катса (надо: татса) çиес çырла пек. ||Вычитать, выверстывать (из суммы, напр. çавăнтан); скашивать, уступать. N. Аллă пусне катса йолчĕ (не додал). Б. Олг. Ах, тет, кашнă аршăнтан вон çичшер пус катат! Ах, исен те йорат полĕ кона, йоратмалла тăла! Çынна ĕçленĕшĕн парас хакне катса панăшăн... N. Тарçука памалла (у др. памалли) укçана катса памарăн-и? N. Нумайтарах илсен тенкĕрен 20 е 25 пус катаççĕ (уступают). Истор. Аслă княçа ямалли укçаран хăйсем валли катса юлкаланă (удерживали). N. Аллă пус катса пачĕ. N. Эсĕ ыра çынах мар иккен. Çав ĕçсем пирки эсĕ çын чунсене те катни-тен? || Недосыпать, меньше спать. Орау. Эп, айăха катмастп-им? Разве я сплю все столько же?

Чувашско-эсперантский словарь

[kat]
fendi, disfendi, rompi, отбивать, отшибать, разбивать
мăйăр кат — rompi, senŝeligi nuksojn
виçĕ тенкĕ кат — rabati je tri rubloj
катăк — peco, rompaĵo, splito
difekto, manko
кĕленче катăкĕ — vitropeco
сахăр катăкĕ — peco de sukero
эпир вĕсенчен катăк мар — ni ne estas mapli bonaj ol ili
катăкăн-катăкăн — per pecoj, pece
катăклă — peca
катăл — pecigĉi, rompiĝi
катмак — hakfosilo, plugpioĉo

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«колоть (орех, лед)», «откалывать», «отбивать»; «отламывать»; Замахш., кирг. кет, башк., тат. кит «отбить край», «отломить», «выщербить»; туркм. гэдил «отколоться» (= чув. катăл).

См. также: