Чувашско-русский словарь (1982)

1.
герой, богатырь

героический, геройский, доблестный, богатырский, храбрый, отважный, мужественный

героически, геройски, доблестно, храбро, отважно, мужественно
вăрçă паттăрĕсем — герои войны
ĕç паттăрĕ — герой труда
космос паттăрĕсем — герои космоса
юмахри паттăр — сказочный богатырь
паттăр ĕç — подвиг
паттăр çар — геройческая армия
паттăр çын — храбрец
паттăр пул — проявить геройство
паттăра тух — стать героем
паттăр вилĕмпе вил — пасть смертью храбрых

2.
крепкий, мощный, могучий
паттăр юман — могучий дуб
паттăр кĕлеткеллĕ çын — человек крепкого телосложения
вăл такамран та — паттăр он сильнее всех

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

сильный, крепкий
богатырь

Словарь чувашского языка

(патты̆р), храбрый, смелый. Собр. Паттăр çынна ним каласа та çĕнтерес çук, теççĕ. N. Паттăррисем хĕлĕпех çула çӳресе, хăйсен валли укçа тупаççĕ. N. Мала пурне те вăйлисене, паттăррисене тăратнă вĕсем. О заступл. 9. Унта вăл пит чапа тухнă. Ун пек паттăрри никам та пулман. || Здоровый, сильный. Çутт. 152. Çапла ĕнтĕ, тăмана тус, мана, çавăн пек паттăр йăвăçа, лăска тымарсемпе (мочки) йĕппĕмсем тăрантарса пурăнаççĕ. Чураль-к. Хăва начар, пуçĕ паттăр. Юрк. Ĕçе паттăр çын. || Богатырь, храбрец, силач. Собр. Паттăрăн пуçĕ çухалнă, тараканнийĕн йĕрĕ çухалнă. ЧС. Валеçсен юлнă çăмартасене кĕрешсе паттăра тухакансене параççĕ. Якейк. Паттăр пак вăйлă. Б. 13. Çар иртсессĕн паттăр нумай. N. Хăшĕ тухĕ ĕнтĕ паттăра. || Богатырский. Яргуньк. Ах, паттăр сассипе шăхăрчĕ, тет те, вунникĕ ăйăр тиха пычĕ, тет. || Шел П. 64. Пуринчен ытла хурлăхлă юрă Паттăр юрăсем питĕ сахал. || В наречном смысле. Шел. 3. Чăваш халăхĕ авалтанпалах... паттăр кĕрешнĕ. N. Калама çук ăслă паттăр пулнă. N. Питĕ паттăр çапăçаççĕ.

яз. имя мужч. Рысайк. Сред. Юм. Паттăр папай, «имя мужчины, жившего когда-то».

Чувашско-эсперантский словарь

[pattor]
hero, heroa, brava, kuraĝa
вăрçă паттăрĕсем — heroj de milito
паттăр ĕç — heroaĵo
паттăр çар — heroa armeo
паттăр пул — esti heroo
паттăрлăх — heroaĵo

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

«богатырь»; «храбрый», «отважный», «удалой»; др. тюрк. башур, азерб. баhадыр, пәhләванбаhидур, батур, палванбаходир, пахлаванбаhадар, батыр, пеhлеванбатыр, бәhлеӳәнбаатыр, балбанбатыр, балуан («борец»), к. калп. батыр, палуан, ног. батир, палван,туркм. батыр, пәлванбаhадыр, пехливан (спорт.); алт. И паатыр, ойр. баатыр, тув. маадыр, хак. матыр «богатырь», «герой», «удалец»; «храбрый», «сильный», «удалой». Баатар и пр. из монг., др. монг. баhадур «богатырь», «герой», «витязь»; «храбрый», «доблестный»; а пахлаван и пр. из перс. (пӓhлӓван) «герой», «витязь», «атлет».

Этимологический словарь

храбрый, смелый; здоровый, сильный; богатырь, храбрец, силач.

Производные формы: паттăрла- бодрить, подбодрять; паттăрлан- стать сильным, стать храбрым; паттăрлăх храбрость (Ашм. Сл. IX, 137-138).
Тюркские соответствия: тел. паттыр герой, победитель; каз., кирг., туркм., хив., крым. батыр храбрый; геройский; герой; сильный (каз.); др.-тюрк. батур герой, храбрый; карТ., ком. бађатыр герой; смелый; карТ. бађатырлых (бађатыр + -лык) сила, могущество (Радл. Сл. IV, 1180, 1449, 1511); як. баатыр храбрый, богатырь.
Монгольские соответствия: п.-монг. baγаtur, монг. баатар, бур. баатар богатырь; герой.
Тунгусо-маньчжурские формы: эвенк. багади, сол. баатар, эвен. баγатир, ороч. баату, батури, нан. баатор, маньчж. батору ~ батуру богатырь; герой; храбрый (ТМС I, 61—62); калм. баатр (баатър) богатырь; герой; п.-монг. baγаtur > > перс, рус; > тюрк. batur, енис.- ост. baha герой (Ramstedt КWb, 38).
Мар. патыр богатырь, силач / удм. батыр тж. / венг. bator смелый (< тюр.) (Федотов ЧМЯВ, 207); мар. паттырлык смелость, храбрость, отвага (< чув.). Рус богатырь < др.-тюрк. *baγаtur (откуда и венг. bator смелый) (Фасмер ЭСРЯ I, 183).
См. Егоров ЭСЧЯ, 144.

См. также: