Поиск: хавал

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

хавал

1.
сила, жизненная энергия, жизнеспособность
хавал пур-ха! — есть еще силы!
унăн хавалĕ нумай — у него много энергии
чун хавалĕ — душевные силы, сила духа
пĕтĕм чун хавалне парса ĕçле — работать самоотверженно
чун хавалне пух — собраться с силами

хавал

2.
настроение
мĕн хавалпа пурăнатăр? — как настроение?, как поживаете?
мĕн хавалпа таврăннă вăл унтан? — с каким настроением он вернулся оттуда?

хавал

3.
счастье, удача, успех
Ваттисене асăнман çынна хавал тухман, тет. — погов. Кто предков забывает, тому счастья не бывает.

хавал

4.
обычай, традиция
халăх хавалĕ — народные обычаи

хаваллăх

то же, что хавал

Словарь чувашского языка

хавал

мучиться. Нюш-к. Хавалтăм. Я замучился.

хавал

настроение. Альш. Мĕн хавалпа килтĕн эсĕ унтан? С каким настроением воротился ты оттуда? Ib. Йепле хавалпа çӳретĕн-ха ку чухне? В каком настроении? || Повадка, дух, обычай. Альш. Ял хавалĕпе тăваççĕ (по своим местным обычаям). Ib. Хĕр-сăрине çӳреме ял хавалĕпе, тет. Ст. Чек. Мĕн тăвас тен? Ял хавалĕ. Что по-делаешь, такова повадка в деревне. Шел. II. 57. Вăрман çывăх пулмин те, вăл таврари ялсем начар мар: те чукун çул таврашĕнчерен, те ял хавалĕпе. N. Сирĕн карташĕнче мăклă вите пур, унăн ăшĕнче пĕр вăкăр пур, уна çитернĕ ултă çул, ултă çул мар вуникĕ çул, вуник çулччен ăна пусма çӳренĕ, тыттарман, пустарман, халĕ туй хавалĕпе тытнă, пуснă, пĕçернĕ, хуçнă, сĕтел çине хунă, çурхахĕпе витнĕ. N. Çук ĕнтĕ, вĕсенĕн хавалне нихăçан та мухтамалăх çук. || Радость(?). Пазух. † Эпир вăйя тухсассăн, ваттисем те тухрĕçĕ. Ваттисенĕн мĕн ĕç пур, çамрăксене мĕн хавал. || В соединении со словом чун = душевный подьем. Карм. Вăрăмтуна чун хавалĕпе каларĕ, тет: Тискер-кайăк арăслана çĕнтертĕм, халĕ çак ăçтиçук имшер ерешментен пĕтетĕп, терĕ, тет. N. Пĕтĕм чун хавалĕпе вăл савăт-сапине кӳрнеклĕ пĕтересшĕн тăрăшать, мĕн пур шухăшĕ унăн савăт кăмакине тасарах тытасси çинче. N. Вăл чун хавалĕпе: Ачам, эсĕ сыввине пĕлтĕм ĕнтĕ, хăна та куртăм! — тенĕ. СПВВ. ПВ. Хавал, халал, халалас, халаллă пултăр, не то же ли, что хапăл? СПВВ. Ватта хывмана хавал тухман, тет. (Послов.).

хаван

то же, что хавал. СПВВ. Ватта хывмана хаван тухман. (Послов.).

хават

то же, что хавал; дух, повадка, обычаи. Ст. Чек. Унта кĕпесене урăхларах çĕлеççĕ, аркисене вăрăмрах яраççĕ; вăл ĕнтĕ ял хаватĕ (таков дух селения). N. Чĕлхе хаватне пымас(?)

хавал

то же, что хавал; сила, мощь. Орау. Чун хавăлпе аран-аран хам çинчен çавăрса пăрахрăм (нападающего). Ib. Чун хавăлпе ĕçлерĕм (через силу, слабый). Ib. Чун хавăлпе ( = аран-аран) çӳрет, теççĕ ватă çынна.

хавăн

то же, что хавал. СПВВ. Чăвашсен хавăнне (не хавăлне ли?).

халал

доброе пожелание, благословение. Юрк. † Атте-анне халалĕ пин сумлăх. Бел. гора. † Ултă уçмине панă улми сире халал пултăр-и; çинçе пӳлĕ сарă хĕре пире халал тусамăр. Н. Лебеж. † Сакăр çĕвĕллĕ кĕпем, ай, саккăрччĕ, çакăна-тăра юлчĕ кашта çине, халал пултăр аслă инкене. ЙФН. † Турта тулли виç лаша, сире халал пултăр-и. Н. Лебеж. † Ан йĕр, хĕрĕм, виçĕ карта сурăхăмран пĕр карти халал. Ib. Атте чунăм халалĕ тата виççĕр сум, анне чунăм халалĕ тата виççĕр сум. СПВВ. ПВ. Халал, халав, хавал, хаван, благословение. Н. Лебеж. Халалăрах парăрсам. Слакбаш. Вăл сана халал ан пултăр, харам пултăр (говорит человек, у которого отнял другой судом вещь). || Собственный. Хурамал. Эпир ĕçнисем, эпир çинисем çак хуçасен халал (собственные) вăйĕсем. || Собственность. Собр. Ачам (доченька), сана мĕн парам-ши? Виç ял çинчи сарă каччă сана халал, ай, пултăр-и (пусть будет твоей собственностью).

ăçти-çук

дрянной, какой ни попало, что ни попало. Дим. Ростов. Школăра та шухă вылякан, усал калаçакан, ăçти-çук тĕрлĕ усал ĕçсем тăвакан юлташсемпе паллашман. Сказки и пред. чув. 4. Ку карчăк та ăçти çук тухатмăшчĕ таврара. К-Кушки. Эй, ăçти çук! Эх, дрянь! Букв. I ч. 1904. Тискер кайăка, арăслана, парăнтартăм, халĕ çак ăçти-çук эрешментенех пĕтетĕп-ĕçке. Рук. календ. Прокоп. Вĕт пирĕн чăвашсем пит ирсĕр пурăнаççĕ: пӳртĕнче витери пек, алшăллийĕ ăçти-çӳк, çĕтĕк-çурăк, кивĕ кипке, кивĕ йĕм. Чем люди живы. Укçине пĕр-пĕр ăçти-çукпа ĕçсе пĕтернĕ ĕнтĕ ку, тата хăйне те ертсе килчĕ. Трхбл. Вăл ăçти-çука калаçма пит юратат. Он любит болтать чепуху. Н. Карм. Ăçти-çук, плохой, невзрачный. См. хавал.

Русско-чувашский словарь

вдохновить

глаг. сов. (син. воодушевить)
хавхалантар, çĕклентер, хавал пар; молодёжь вдохновлена подвигами наших отцов çамрăксене пирĕн аттесен паттăр ĕçĕсем хавхалантараççĕ

внутренний

прил. (ант. внешний, наружный)
1. шал -ĕ, шалти, ăшĕнчи; внутренняя сторона шал енĕ; внутренние органы человека этемĕн шалти органĕсем
2. чун -ĕ, чун хавал -ĕ; ăшри, чунри; внутренние побуждения чун туртăмĕ
3. шалти, çĕршыври, патшалăхри; внутренняя политика шалти политика; внутренний рынок çĕршыври рынок

моральный

прил., морально нареч.
1. (син. нравственный) этеплĕх -ĕ; моральные принципы этеплĕх принципĕсем
2. (син. душевный) чун-чĕм -ĕ; чун хавал -ĕ; кăмăл; моральная поддержка чун хавала çĕклени

страсть

сущ.жен.
хĕрӳлĕх, хавал, хĕрӳ кăмăл, чун хавалĕ; страсть к театру театра чунтан юратни

энергия

сущ.жен.
1. энерги, вăй-хăват; солнечная энергия хĕвел вăй-хăвачĕ; электрическая энергия электричество энергийĕ
2. (син. решительность, активность) хастарлăх, вăй-хавал, хĕрӳлĕх; пуçарулăх; он полон энергии унăн вăй-хавалĕ тапса тăрать

Русско-чувашский словарь (1971)

движение

с. 1. (изменение положения) куçăм, хускану, куçни, хускални; вращательное движение çаврăнни; поступательное движение малалла кайни; 2. (действие) ĕçлени, ĕç; привести в движение ĕçлеттер, ĕçе яр; 3. филос. (форма существования материи) кусам, кусни; 4. (передвижение) куçни, çӳрени; трамвайное движение трамвайсем çӳрени; скорость движения куçнин хăвăртлăхĕ; правила уличного движения урамра çӳремелли йĕркесем; 5. (телодвижение, жест) хускану, хускатни, вылятни, хăлаçланни, силлени; (головы) ухни (пуçа); движение руки ал хускални, ал хусканăвĕ; 6. (душевное переживание) чун хавалĕ, хавал, туйăм; 7. (общественная деятельность) юхăм; движение сторонников мира миршĕн кĕрешекенсеи юхăмĕ; 8. (рост, развитие) аталану, аталанни, ӳсĕм, ӳсни; движение вперед малалла аталанни.

жизненность

ж. 1. (способность сохранять свою жизнь) чĕрĕлĕх, пурнăçлăх; жизненность организма организм чĕрĕлĕхĕ; 2. (способность существовать и развиваться) пурăнаслăх, хавал; чĕрĕ вăй; жизненность идей ленинизма ленинизм идейисен чĕрĕ вăйĕ; (связь с действительностью) пурнăçлăх, пурнăç тĕрĕслĕхĕ; жизненность проекта проект пурнăçлăхĕ, проект пурнăçпа çыхăнса тăни.

крепость

ж. (свойство) çирĕплĕх, тĕреклĕх; хăват, хаярлăх; крепость металла металл çирĕплĕхĕ; крепость вина эрех хаярлăхĕ (е хăвачĕ); крепость раствора раствор çăралăхĕ; крепость духа чун-хавал тĕреклĕхĕ.

лебединый

прил. прям. и перен. акăш ⸗ĕ [⸗и]; лебединые крылья акăш çунаттисем; ◇ лебединая песня юлашки хавал, чун хавалĕ (вилес умĕнхи чи паллă ĕç çинчен).

настроение

хавал, хал, кăмăл, кăмăл туртăмĕ; рабочее настроение ĕçлес хавал; нет настроения кăмăл çук, чун туртмасть; хорошее настроение лайăх кăмăл; поднимать настроение хавхалантар; ◇ быть не в настроении кăмăлсăр пул; человек настроения кăмăлне час улăштаракан çын.

страсть

ж. 1. (сильное чувство) вăйлă туйăм, чун-хавал хĕрӳлĕхĕ; страсти разгорелись туйăмсем хĕрсе кайрĕç; 2. (сильное влечение) вăйлă туртăм, чун туртни, чунтан юратни; страсть к музыке музыкăна чунтан юратни; 3. (сильная любовь) вăйлă юрату, хĕрӳ туйăм, хĕрӳлĕх.

характер

м. 1. характер, кăмăл; человек в мягким характером çемсе кăмăллă çын; 2. (воля) хавал, çирĕплĕх, çирĕп кăмăл; человек с характером çирĕп кăмăллă çын; 3. (вид, облик) сăн-сăпат, уйрăмлăх, тĕс; характер местности тавралăх сăн-сăпачĕ; ◇ в характере чьём-л. кам та пулин евĕрлĕ (е пек); выдержать характер çине тăр, ан чак.

Чувашско-эсперантский словарь

вăй

[voj]
forto, povo
ал-ура вăйĕ — fizika forto
вăй çитнĕ таран — laŭeblo, laŭ fortoj
вăй пухса илсе малалла кайрăмăр — post kunmeti la fortojn ni iris plu
саккун вăйа кĕчĕ — la leĝo ekhabis povon
куç вăйĕ — vidkapablo
лаша вăйĕ — ĉevala povo
вăй патăр! — bonan laboron! (saluto al laborantaj homoj)
вăй-хăват — forto, energio, povo
вăй-хавал — spiritforto, entuziasmo, vivenergio
вăй-хал — forto kaj sano, vivenergio
вăйлă — forta, fortika
ĕнер ирпе вăйлă çумăр çуса иртрĕ — hieraŭ matene pluvegis
вăйлан — fortiĝi
вăйлат — fortigi
вĕсем пире вăйпа сĕтел хушшине лартрĕç — ili nin altabligis perforte, ili nin sidigis ĉe la tablon
вăйсăр — senforta, malforta
вăйсăрлан — malfortigi
вăйсăррăн — senforte, malforte, senpove, apenaŭ
вăйăм — iflluo, aŭtoritato, efiko
вăл вăйăмне çухатнă — li perdis la aŭtoritaton

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

хавал

, хаван 1. «сила», «жизненная энергия»; 2. «настроение», «склонность»; 3. «счастье», «радость»; тат. куаныч, башк. кыуаныс, узб. кувонч, туркм. гуванч, кирг. кубаныч, казах., к. калп. куаныш, ног. куваныш, «радость», «восторг»; ср. чув. хăван, тат., к. калп., казах., куан, узб. кувон, туркм. гуван, кирг. кубан, Рабг., чаг., ног. куван, башк. кыуан «радоваться», «восхищаться»; тур. кыван «хвастаться», «гордиться», хавал из араб. «сила», «могущество»; перс. (хоул) то же.

хăван

см. хавал, __хаван__.

Неологический словарь чувашского языка

кока-кола

ç.с. Ăша уçăлтарса хавал кӳрекен газлă пылак шыв тĕсĕ. Пурте «сникерспа» «марс» е «кока-колăпа» «фанта» сутаймаççĕ. Х-р, 25.02.1997, 3 с. Варвитти чухне ... лимонадпа, [кока-] колăпа, сĕтпе апатра ан усă курăр. С-х, 1999, 1 /, 2 с. Кока-колăсемпе пепсисене ăмсанар мар, вĕсем ăш пиçнине те ирттермеççĕ. С-х, 2001, 32 /, 1 с.

мумие

ç.с. Организма хавал кӳрекен сăмала евĕрлĕ хутăш; ту бальзамĕ. Мумие ту çурăкĕсенчен юхса тухать... Шĕпĕнсене мумиепе пĕтермелли меслет питĕ ансат. ÇХ, 1999, 6 /, 5 с. Аллергие хирĕç кĕрешме пулăшакан хăватлă меслетсенчен пĕри... вăл — мумие. С-х, 2000, 9 /, 1 с.

пепси

ç.с., п.с. Ăша уçăлтарса хавал кӳрекен газлă пылак шыв тĕсĕ. Ашшĕпе пĕрле пепси, шампански кĕленчисенчен ӳпле ăсталанă. ÇХ, 1998, 49 /, 12 с. Çие юлсан газлă пылак шывсем, лимонад, кока- тата пепси-колаĕçме юрамасть. С-х, 1999, 19 /, 3 с. Кусем ... «пепси» ĕçеççĕ, «попса» итлеççĕ, боевик пăхаççĕ. Х-р, 14.06.2000, 3 с.

пепси-кола

ç.с., п.с. Ăша уçăлтарса хавал кӳрекен газлă пылак шыв тĕсĕ. Ашшĕпе пĕрле пепси, шампански кĕленчисенчен ӳпле ăсталанă. ÇХ, 1998, 49 /, 12 с. Çие юлсан газлă пылак шывсем, лимонад, кока- тата пепси-колаĕçме юрамасть. С-х, 1999, 19 /, 3 с. Кусем ... «пепси» ĕçеççĕ, «попса» итлеççĕ, боевик пăхаççĕ. Х-р, 14.06.2000, 3 с.

См. также:

Хаçпапа хав хавăн хавăс « хавал » хавала хаваллă хаваллăх хавалла хаван

хавал
Часть речи
Япала ячĕ
 
Фонетика
5 букв
 
Твердое слово
 
Язык
По-чувашски
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org