Чувашско-русский словарь (1982)

авкăç

гало (станок для гнутья деревянных изделий)
пĕкĕ авкăçĕ — гало для дуг

автомат

автоматический
суту-илӳ автомачĕсем — торговые автоматы
автомат станок — автоматический станок
автомат телефон — телефон-автомат
автомат линийĕ — автоматическая линия

вăрăмлат

2.
продлевать, делать более длительным, продолжительным
отпуска вăрăмлат — продлить отпуск
станок ĕмĕрне вăрăмлатни — продление срока службы станка

винт

винтовой
винт евĕрлĕ — винтообразный
винт резьби — винтовая резьба
винтпа хытарни — винтовое крепление
винт кăлар — отвинчивать
винт касакан станок — винторезный станок

калёвка

калевочный
калевка станокĕ — калевочный станок

каретка

тех.
каретка
пир тĕртекен станок каретки — каретка ткацкого станка

карусель

карусельный
карусель ярăн — кататься на карусели
карусель çавран — кататься на карусели
◊
карусель станокĕ — тех. карусельный станок

кăнтар

3.
навивать (основу)
натягивать (пряжу на станок)

кăнтарăм

1. текст.
основа
пряжа (натянутая на станок)

кăрла

2.
рокотать
станок пĕр тикĕс кăрлать — станок мерно рокочет

металл

металлический
йывăр металл — тяжелый металл
паха металл — благородный металл
сайра тĕл пулакан металсем — редкие металлы
тĕслĕ металсем — цветные металлы
хура металл — черный металл
металл конструкци — металлическая конструкция
металл савăт-сапа — металлическая посуда
металл тутăхни — коррозия металлов
металл касакан станок —металлорежущий станок
металпа ĕçлекен токарь — токарь по металлу

мольберт

мольберт (ӳкерекен картинăна тăратмалли станок)

наладчик

наладчик (механизмсене йĕркелесе тăракан)
станок наладчикĕ — наладчик станков

пилорама

пилорама (хăма çуракан станок)

пир

холщевый, холстинный
полотняный
тканевый
йĕтĕн пир — льняное полотно
саккăр пирĕ — холст с основой из восьми пасм
çăлкăш пирĕ — грубый холст
ула пир — пестрядь, пестрядина
чĕрĕ пир — суровое полотно, суровье
шултра пир — мешковина
шуратнă пир — беленый холст
пир алшăлли — холщовое полотенце
пир вырăнĕ — ткацкий станок (кустарный)
пир кĕпе — холстинная рубашка
пир сӳри — сновальня
пир тăрăхĕ — кусок холста (цельный)
пир ураççи — уток
пир хĕççи — бердо
пир хыси — пришва
пир кăнтар — натягивать основу на станок
пир кум — сновать, натягивать нитки на сновальню
пир тĕрт — ткать холст
пир тĕртекен фабрика — ткацкая фабрика
Касман пир тĕрки айĕнче çĕр утмăл мулкач. (Купăста). — загадка В свернутом куске холста сидят сто шестьдесят зайцев. (Капуста).

расточнăй

расточнăй станок — расточный станок

револьверлă

револьверлă токарнăй станок — револьверный токарный станок

регулировка

регулировочный
регулировка механизмĕ — регулировочный механизм
регулировка посчĕ — регулировочный пост
регулировка ту —
1) регулировать, осуществлять регулировку (напр. дорожного движения)
2) регулировать, налаживать (напр. станок)

сверловка

сверлильный, сверловочный
сверловка станокĕ — сверловочный станок
сверловка ту — производить сверловку, сверлить

сĕрле

2.
гудеть, шуметь
рокотать
тӳпере самолет сĕрлени илтĕнет — в небе слышно гудение самолета
станок пĕр тикĕс сĕрлесе ĕçлет — станок равномерно рокочет

сирпĕт

2.
сыпать, рассыпать, разбрасывать
лаша урипе юра сирпĕтсе пытрать — снег разлетается из-под копыт лошади
станок хĕлхем сирпĕтет — от станка летят искры

стан

2. уст.
устройство, приспособление, станок
пир станĕ — ткацкий станок (кустарный)
çип станĕ — механическая прялка
çурта станĕ — форма для отливки свечей
çу станĕ — маслобойный пресс

стан

3.
станок для ковки лошадей
лашана стана кĕртсе тăрат — поставить лошадь в станок

станок

1.  
станок

станок

станочный
автомат станок — станок-автомат
пир тĕртекен станок — ткацкий станок
пичет станокĕ — печатный станок
токарь станокĕ — токарный станок
фрезер станокĕ — фрезерный станок
шăтармалли станок — сверлильный станок
программăпа ĕçлекен станок — станок с программным управлением
станок завочĕ — станкостроительный завод
станокпа ĕçле — работать на станке
станокпа ĕçлекен ĕçчен — станочник
малта тăракан станочник — передовая станочница
станок туса кăларакан промышленность — станкостроительная промышленность

станок

2. воен.
станок
пулемет станокĕ — пулеметный станок
станоклă пулемет — станковый пулемет

станок

3. иск.
станок (ӳкерчĕк ӳкернĕ е кӳлепе тунă чух тыттармалли хатĕр)

станок

станковый
ӳкерӳçĕ станокĕ — станок художника
станок живопиçĕ — станковая живопись

суппорт

тех.
суппорт (станок çине инструмент хытарса лартмалли хатĕр)

тапрантар

2.
шевелить, двигать
страгивать (с места)
станока вырăнтан тапрантар — стронуть с места станок

тĕрт

II.
ткать
пир тĕрт — ткать холст
пир-авăр тĕртекен — ткач и ткачиха
пир-авăр тĕртекен фабрика — ткацкая фабрика
пир-авăр тĕртмелли станок — ткацкий станок
килте тĕртнĕ пир — домотканый холст

трансмисси

1. тех.
трансмиссия (двигатель çаврăннине станок патне çитерекен хатĕрсем)

ту

4.
производить, выпускать какую-л. продукцию
станок ту — производить станки
трактăр тăвакан савăчĕ — тракторный завод, тракторостроительный завод, завод по производству тракторов
туса кăлар — выпускать
çĕнĕ йышши пусма туса кăлар — выпускать новый сорт ткани

турель

воен.
турель (пулемета тĕрлĕ енне çавăрма май паракан станок)

тухăçлă

производительно, эффективно
пысăк тухăçлă станок — высокопроизводительный станок
тухăçлă меслет — эффективный метод
тухăçлă ĕçле — работать эффективно

формуляр

формулярный
станок формулярĕ — формуляр станка

фреза

фрезерный
цилиндр фреза — цилиндрическая фреза
фреза станокĕ — фрезерный станок

харăс

2.
все сразу, одновременно
все враз прост.
харăс тухса кай — уйти всем сразу
пĕр харăс —
1) как один, дружно
лашасем пĕр харăс тапса сикрĕç — лошади дружно сорвались с места
2) одновременно
в один и тот же миг
пĕр харăс виçĕ станок çинче ĕçле — работать одновременно на трех станках

чăкăр

2.
ручной станок для витья веревок

шăтар

2.
обозначает действие, связанное с деланием дыр, отверстий
— перевод зависит от характера действия:
дырявить, прокалывать, сверлить, буравить т. ыт.
витĕр шăтар — пронзить, проколоть насквозь
касса шăтар — разрезать, рассечь
пăраласа шăтар — просверлить
персе шăтар — прострелить
çапса шăтар — проломить, пробить
çыртса шăтар — прокусить
чиксе шăтар — проколоть, проткнуть
шăтарса кĕр — пробить, войти глубоко (напр. о пуле)

шăтарса тух —
1) продырявить, пробить (во многих местах)
2) пробиться наружу, пробить насквозь

шăтармалли станок — сверлильный станок
броня шăтаракан йĕтре — бронебойный снаряд
Тумла чул шăтарать. — посл. Капля камень долбит.
Пăтă пăта мар, хырăма шăтармасть. — погов. Каша не гвоздь, желудок не проколет.

шпунтла

спец.
шпунтовать
шпунтланă хăмасем — шпунтованные доски
шпунтламалли станок — шпунтовальный станок

штампла

2.
штамповать, изготовлять штамповкой
пайсем штампла — штамповать детали
штампланă сехет — штампованные часы
штампламалли станок — штамповальный станок
пайсене сивĕлле штамплани — холодная штамповка деталей

яр

10.
пускать в ход, вводить (в строй), приводить в действие
заводить (какой-л. механизм)
çĕнĕ предприятисене ĕçе яр — вводить в строй новые предприятия
станока ĕçе яр — привести станок в действие, запустить станок
телевизор яр — включить телевизор

çап

15.
печатать, тискать
листовка çап — печатать листовки
пичет çап — сделать оттиск печати
кĕнеке çапакан станок — печатный станок

çĕмĕрĕл

2.
ломаться, портиться
станок çĕмĕрĕлнĕ — станок сломался
çĕмĕрĕлнĕ машина — сломанная машина
çĕмĕрĕлсе кай — 1) разбиться 2) сломаться

çĕмрĕк

в сломанном, неисправном виде
çĕмрĕк машина — сломанная машина
станок çĕмрĕк тăрать — станок стоит неисправным

çĕнĕ

1.
новый
çĕнĕ вĕренӳ çулĕ — новый учебный год
çĕнĕ йышши станок — станок нового образца
çĕнĕ пӳрт ĕçки — новоселье
çĕнĕ çул балĕ — новогодний бал
çĕнĕ хула — новый город
клубăн çĕнĕ членĕсем — новые члены клуба
çĕнĕ эрăччен — до новой эры, до нашей эры
çĕнĕ халлĕн — новым, в новом виде
маншăн кунта пурте çĕнĕ — здесь для меня все ново
çĕнĕ çĕре кай — переселиться на новые земли
çĕнĕ тапхăра кĕр — вступить в новый этап

ăславçă

2.
изобретатель
станок ăславçи — изобретатель станка

монтаж

монтажный
станок монтажĕ — монтаж станка
монтаж ĕçĕсем — монтажные работы
строительствопа монтаж управленийĕ — строительно-монтажное управление
монтаж ту — производить монтаж

вибраци

вибрационный
станок вибрацийĕ — вибрация станка
вибраципе арканни — разрушение от вибрации

клепка

клепочный
клепка материалĕ — клепочный материал
клепка станокĕ — клепочный станок
клепка ту — клепать

Словарь чувашского языка

сӳрекке

сновальня. ЩС. Янтик. Сӳрекке — пир тĕртес уммĕн, çип кумакан япала. Шевле. Сӳрекке — çип комакан вырăн (станок). См. сӳре, сӳретке, сӳрекке, кумкăç.

стан

станок. || Деревянный станок, где укрепляется жом, пресс (у маслобойки). Станок для ковки лошадей. М. Васильев. Стана кĕртсе лашана таханлама тытăнать. Чертаг. Стан çине лаша кĕртсе тăратаççĕ. Ib. Лаша таканлатмалли стан. || Стойло. Юрк. † Икĕ турă ут, пĕр кĕрен, тапăçаççĕ стантан тухасшăн. || Стан колес или ободьев. Кан. Пĕр çул хушшинчех вăл 100 стан ытла авса сутнă. || Кан. Чутеево. Пĕкĕ авкăçĕ или пĕкĕ станĕ, тукăн авкăçĕ или тукăн станĕ (из дубового чурбана). || Козлы. Б. Олг. Вот татнă стан. N. Чос çормалли стан. || Прялка. Н. Карм. || Форма. Ст. Шаймурз. † Йыснаçăм йысна, улпут пек, станра шăратнă çӳрта пек. Лашм. † Станпа каснă сурпан-пуç пурçин çитмесĕр тек тăрат. Альш. † Çинçе пĕвĕм ӳсет-çке, станран тухнă çурта пек. Н. Лебеж. † Аттеçĕм килĕнче пӳ ӳстертĕм, стана (от слова „станок“) хывнă сарă çурта пек. Сред. Юм. Тăхлан çĕрре çĕрĕ станĕ çине ярса килтех тăваççĕ. Бугульм. † Кĕмĕл çĕрри стантан тухайман, ачисем ачана çитеймен. || Формочка. Юрк. Хуран куклине чăвашсем, тăваççĕ: ашран, тăпăртсăран. Çуртăри чустине сĕтел çине хурса сараççĕ, йĕтĕрпе кустарса çӳп-çӳхе тăваççĕ. Ăна вара станпа, е сăмавар питĕрекеннипе, е эрех куркипе çап-çаврака касса илеççĕ те, вĕсенĕн ăшĕсене вĕтçеççĕ туранă аша е тăпăртса илсе хураççĕ. Чустине хире-хирĕç çыпăçтараççĕ, куклĕ пек тăваççĕ. Хуранти шыв вĕреме кĕрсен, хурана ярса пĕçереççĕ. Ĕлкĕрсен, тиркĕ çине ăсса çиеççĕ. Ашран тунă пулсан, ăна юратаканнисем уксуспа çиеççĕ. Уксуса юратманнисем ахалех те пит юратса çиеççĕ. || Печатный станок. N. Станпа пустарса кăларса тăма хатĕрлесе хунă кĕнекесем çукчĕ. Не было книг для издания. Юрк. Чăваш юррисем çинчен станпа пустарнине санăнне вуласа кăтартрăм, сана пит мухтат. Ib. Аран çырупа каçат илтĕм, унта манăн чăваш ташшисем çинчен станпа пустарнă. Ib. Станпа пусса кăлар, печатать и издать. N. Манас марччĕ тесе, пуçтарса çырса станпа пустарăпăр.

станок

ткацкий станок. Шибач. Части ткацкого станка: 1) тăратма, стойка; хисе, пришва; ора посси, подножки; хĕç, бердо; хĕç шăлĕ, зубья берда; хĕç янаххи, набилки, кĕр, кĕрĕ, ниченки; кĕр патакки, жердочки, на которые надеты ниченки; шăлтăрма, блок; кĕр кантри, веревочки, на которых висят ниченки; пир хыйи (в Тюрл. пир хăйи), поперечная палочка через основу за ниченками; сăса, ăса, челнок; çĕрĕ, цевка (трубочка, вставляемая в челнок); холтăрчă, скальница; корак ори, станок (подставка) для вороб; ярноççи, воробы; кăшкар, вьюшка; пăрттоççи, притужальник, пир сӳри, сновальня. См. пир тĕртни. Сунт. Пӳрте, пĕчĕкĕ пулин те, икĕ станок вырнаçтарнă. || Ала 18. Акă çаксем айăплă (виновные вот эти), çаксене çӳлĕ станок çине улăхтарăр, тенĕ.

çавăрмалли машшин

(-λλи^ы), токарный станок. N. Çавăрмалли машшин — йăвăçа çаврака çавăрмалли хатĕр. Ăна урапа тапса çавăраççĕ.

тунката

тонката (туҥгада, тоҥгада), пень. N. Мĕн тăран тунката пек (т. е. в бездействии). Чертаг. Тонката — 1) пень; 2) дерево с обломанною верхнею частью. То и другое на лесном техническом языке называется пень. Б. Яныши. Тепĕр тунката кутне çитсен, мĕнче чалăшне каларăмăр. N. Кăмпасем тунката тăрринче пулмаççĕ, тунката хĕрринче ӳсеççĕ. Кан. Кăçал шыв тĕпĕнчи тункатасене шыраса тупса кăлараççĕ. М. Етмен. Тонката, свежий пень. Ст. Чек. Вăрман тункати — 1) кочка, 2) пенек, З) дурак. Вута-б. Петле тункати, пенек. || Чурбан. Хорачка. Каскаланă тонката, чурбан, плотничают. || Столб. Пшкрт. Пчик тонкати, межевой столб. Б. Олг. Нӳхреп омăнчи тонката; пролăк тонкати или телеграф тонкати (телеграфный столб). Курм. Çăва тонкати! (брань). || Кочки. СТИК. Шур тункати, кочки. Юрк. Хытă тункатасене ваклаттарса... N. Аслă ăрамăн тункати, чут такăнса ӳкеттĕм. || Янтик. † Çерем уçрăм, çарăк акрăм, ута пулин тунката. || Домашний ткацкий станок (без „пир юпи“). Питушк. Тунката — пир тĕртмелли. Якейк., Мочеи. Тонката (при тканье). || В перен. см. — ничего не понимающий человек. Ст. Чек. Хорачка. Тонката — не говорит.

хатĕр

(ха_дэ̆р), готовый, законченный, готово. N. Ленин — Сталин ĕçĕшĕн кĕрешме хатĕр пул! К борьбе за дело Ленина — Сталина будь готов! А.-п. й. 103. Сутьесем патне кай та, çак йĕке вĕçне парса çапла кала: пурте хатĕр, тĕртме стан çук, çакăнтан стан туса парăр, те. Иди к судьям, отдай им вот этот кончик и скажи: все готово, только нехватает ткацкого станка. Пускай сделают из кончика веретена станок, тогда будет в точности выполнено их приказание. Ивановка. Сутпа илме хатĕр укçасем те çукчĕ. N. Çав ĕçе хатĕр туса хурас, теççĕ. N. Пурне те тӳсме хатĕр пулнă. Выла. Пур тавраш та хатĕр пулса çитсен... (когда будет готово). N. Вăл пур ырă ĕçшĕн те хатĕр тăратчĕ. Н. Карм. Мĕн çырмалла тата сире, çырса ярăр, эпĕ пурне те итлеме хатĕр сирĕнне; хасăр сирĕншĕн асапланма та хатĕр (готов). N. Хăтасем калаççĕ: хатĕр-и эсир? N. Çавасем хатĕр мар. Мусир. † Ах, аппаçăм, йыснаçăм, хăçан пыма хатĕр пулăр-и (когда будет угодно пожаловать). Ердово. † Тоя кайма тăрсассăн пирĕн пек хатĕр ачи çок; ĕç ĕçлеме тăрсассăн пирĕн пек кахал ачи çок; ах апла мар, апла мар, ĕç ĕçлеме тăрсассăн пирĕнтен хатĕр ачи çок. ГФФ. † Ай, хатĕр, той хатĕр! Хамăр та хатĕр полмасан тойçи хатĕр полас çок. Ай, готова, свадьба готова! Если мы сами не будем готовы, то и свадьба не будет готова. || Н. Карм.† Тимĕр арчасенĕн уççийĕ çук, манăн çамрăк пуçăн хатĕри çук. || Принадлежности, инструмент. Ивановка. Лавсем çине михсем, арчасем тиесе хурса лашисене кӳлсен, пур хатĕр те çитсен, эпир пурте лавсем çине тухса лартăмăр. N. Пурте хатĕр çитсен, хĕре йĕртме кĕлете илсе каяççĕ. Сред. Юм. Сирĕн хатĕр çитнĕ-и? Вы собрались что ли? КАЯ. Чӳк тунă çĕрте кирлĕ хатĕрсене хатĕрлеме вăлсем ик ăстарика суйласа хураççĕ. Сиктер. Вара мĕн пур хатĕр çитсен, кӳршĕсене йыхăраççĕ. N. Сирĕн хатĕр çитет-и? тет. Готово ли у вас? || Продукты. N. Кашни кун курăк тымарĕсем тупса пырса хĕрарăма тăрантнă. Вăл хăй те çав хатĕрсенех çисе пурăннă. || Угощение. К. П. Прокоп. Кăçалхи çул çав вăкăра пирĕн ача туйĕ хатĕрне тытса пуснă иккен. Тайба Б. † Аната пĕве пĕверĕм хуркăвакал хатришĕн (хатĕрĕшĕн). || В соединении с глаголом ту — почитать. Хурамал. Çак çынна пур-те хатĕр тăваççĕ (почитают). Ib. Пире хатĕр тунăшăн вăл хатĕр тутăр. || Заряд (для выстрела). N. Ман тепре авăрламалăх анчах йолчĕ хатĕр (порох и пр.). || Снаряд. N. Халь вăрçă хатри (хатĕрĕ) кăлех пачĕç. || Сбруя. Ст. Шаймурз. Шап-шур çăмран кĕççе çаптартăм улма-чăпар утăн хатришĕн (хатĕрĕшĕн). || Кремень об огниво и пр. Панклеи. Чĕлĕм хатĕрне çаппĕр. || Буин. Арăм хатĕрĕ, теççĕ, упăшка йăли, теççĕ.

хултăрчă

холтăрчă (хулды̆рџы̆, холды̆рчы̆), скальница. Юрк. Хултăрчă, çĕрĕ тăваканни, пир тĕртнĕ çĕрте. Моркар. Холтăрчă, станок или примитивная машинка для наматывания ниток на шпульку: состоит из ящика для шпулек и валика с колесом из доски. Один конец валика острый. Шпульки надеваются на острый конец валика, Валик приводится в движение ладонью. Сред. Юм. Хблтăрчă тесе шӳр тăхăнтарса, шӳр çине çип çăмхалакан япалана калаççĕ. Н. Карм. Хултăрчă йĕкерчи, колесо скальницы. Сред. Юм. Хултăрчă валĕ — хултăрчăн шӳр тăхăнтарса çавăракан патаккине калаççĕ. N. Хултăрчă йĕппи.

хăйнессĕн

то же, что хăй ăссĕн. Кан. Çав савăт пине яхăн хăйнессĕн тĕртекен станок туса кăларать.

кăмтар

то же, что кумтар. Икково. Панклеи. Порнать, порнать Чип-Чип (имя девушки), пирсем тĕртекен полчĕ. Пир кăмтарчĕ. Пазух. Икĕ татăк улача пĕр кăмтарса тĕртнĕ пек. || Протягивать. Кан. Вĕсем урнă кашкăр чĕлхине вăрăм кăмтарма памĕç. Икково. Аллуна кăмтар. (кŏмдар). Протяна руку. Ib. Ыйткалакан аллине кăмтарса çӳрет (особенно — слепой). Иттяково. Аллуна кăмтар. Протяни руку (для получания чего-нибудь либо для подачи другим). Магазь. Пир кăмтарса лартрăм. Я натянула пряжу на станок (в др. диал. — «я натянула пряжу на сновальню»).

кĕпчек пăри

бурав для сверления ступиц колес. Якейк. Кĕпчек çавăрмалли, особый станок для точения ступиц. Торх.

чукăр

станок для витья веревок. Кӳстӳрек (б. Акрам. в.). Чукăр – вĕрен явмалли станук. (Сообщ. Н. Р. Романов).

пир ĕстанĕ

ткацкий станок.

пир вырăнĕ

ткацкий станок (упрощенный, без двух стоек и приспособления для прикрепления ниченок). М. В. Шевле. Ст. Чек. Пир вырăнĕ, пир станĕ.

пир кăнтарни

(кы̆ндарνи^ы), натягивание основы на станок для тканья. Сред. Юм. Пир кăнтарас тесе, пир тĕртемелле туса хатĕрлесе хурассине калаççĕ.

пир лĕкки

частицы волокон, падающие во время тканья в виде пушинок под станок. Чертаг.

пир сăтанĕ

ткацкий станок.

пир тĕртни

тканье. Изамб. Т. Главнейшие термины, встреч. в ткацком деле: çип (нитка), çунат (воробы), хутăр (моток), хутăр йывăççи (мотовило), хутăр (разматывать нить с веретена на мотовило), йĕке (веретено), кăшкар (вьюшка, лукошко без доньев, на которое навивают нить с воробов), юрек (вьюрок), кумкăч (сновальня), кунча (снятая с сновальни основа и сплетенная в узлы), кунчала, кунçала (свивать снятую с сновальни основу в узлы), кум (сновать, натягивать нитки на сновальню), кумми (основа), ураççи (уток), кăнтар (натянуть основу на станок для тканья), хӳре (суживающаяся часть основы за ниченками), куç (узел основы), куç яр (спустить узел), çĕрĕ (цевка), хултăрчă (скальница), кустăрма (кружалка на веретене скальницы), кĕрĕ (ниченки), кĕрĕ çакки (веревочки, на которых висят жердочки ниченок), кĕрĕ патакки (жердочки ниченок), тай шакки (косточки, посредством которых подложки подвешиваются к жердочкам ниченок), улттă кĕрри, çичче кĕрри и т. д., витĕр (продеть нити основы через ниченки или через зубья берда), çилĕ, хутăр çилли (толстая нитка, которая пропускается через основу, чтобы сохранить порядок ниток в основе), куç хулли (палочки или лучина, вставляемая в основу поперек за ниченками после того, как вынуто çилĕ), куç хăййи (то же), хĕç (бердо), хĕç шăлĕ (зубья или набор берда); хĕç ӳретти (палочки между которыми расположены зубья берда), хĕç янаххи (набилки), улттă хĕçĕ (бердо в 6 пасм), çиччĕ хĕçĕ (бердо в 7 пасм), саккăр хĕçĕ, тăххăр хĕçĕ, вуннă хĕçĕ, вунпĕр хĕçĕ, вуниккĕ хĕçĕ; ăса (челнок), ăса варри или çĕрĕ варри (пруток, игла, ось цевки), пир вырăнĕ (ткацкий станок), тăратни (стойки в ткацком станке), кашта (перекладина, с которой подвешены блоки), шăлтăрма (блок), хивсе (пришва), хивсе патакки или пăрт йывăççи (притужальник, ворот пришвы), ура пусси (подножки), ура пусси çакки (веревочки, на которых висят подножки), чавса (стойка на брусе для пришвы; чавса, представляя примитивный станок, вставляемая в нары, когда нет ткацкого станка), пуç хăми (дощечка, вставляемая стойком в зев основы при выточке узоров), тĕрт (ткать), пĕтĕр (сучить), арла, авăрла (прясть), çăмха (клубок), çăмхала (навивать нитки в клубок или с воробов на вьюшку), килтĕ, килт çип (нитки, остающиеся в конце основы), тăрăх (кусок, конец, полотнище).

пир хыйи

см. станок. Шибач.

авкăç

(авгы̆с’), Тюрл., Чутеево, Череп.; авкăч (авгы̆ч’), авкăчă (авгы̆џ̌ы̆), macliinamentum fabrorum, ex inferiore parte trunci arboris crassioris factum, cui lignum, quod flectendum incurvandumve sit, imponitur, гáло, станок из толстого дубового пенька, на котором гнут дуги, ободья и полозья. Различаются: пĕкĕ авкăçĕ (для дуг), тукăн авкăçĕ (для ободьев), тупан авкăçĕ (для полозьев).

Тимĕр ака-пуç

(т’имэ̆_р), aratrum ferreum, железный плуг. Тимĕр ака-пуç кашти, quasi fundamentum aratri, ea pars eius, cui omnes reliquae accommodantur, „станок“. Тыткă (ты_ткы̆), stiva aratri ferrei, ручка. Ака-пуç ури (уϱи^ы) quid sit, nescio; russice: „стойка плуга“. Тимĕр ака-пуç сурпан хăми, tabula aratroferreo annexa, отвад, доска, которая переворачивает и дробит землю. Тĕренсем (lege: т_рэн’_зэ_м), vomeres, лемехи. Тенел (т’эн’эл’), axis, ось. Урапа, rotae, колеса. Урапа тукăнĕ, orbes rotarum, ободья. Урапа шăлĕ, radii rotarum, спицы колес. Ака-пуç хӳри (х’ӳ_ри), quid sit, nescio; russice: „хвост плуга“. Чĕрре-вилле ямалли (чэ̆_ррэ-_вил’л’э jамаλλи^ы), ferramentum] mobile cochlea instructum, quo efficitur ut latius aut angustius imprim atur in arando sulcus, гайка с винтом, которая передвигается, когда хотят, чтобы плуг брал шире или уже. Сăнчăр (сы̆н’џ̌ы̆р), сатепа, catena, qua trahitur aratrum, цепь плуга. Çекĕл (с’эг’э̆л’), uncus catenae annexus, cui тapaca suspenditur, крюк плуга. [Utevico Вута-б. reIatum est: по записи, сделанной в Вута-б.]

тимĕр ака

или ака-пуç, aratrum ferreum, жел. плуг. Урапа, rotae, колеса. Тĕнĕл (_тэ̆н’э̆л’), axis, ось. Ака пласси (плаσσи^ы), pars aratri praecipua, qua reliquae eius partes continentur, станок плуга. Çунатсем, partes aratri, quae сурпан хăми - vicem praestant, отвалы. Тĕренсем, vomeres, лемехи. Тыткăччи (тыткы̆ч’ч’и, а „тыткăчă“+partic. poss. „и“), stiva, ручка. Çăраççи, clavis aratri, qua variae eius partes cochleis iunctae astringuntur aut relaxantur, ключ плуга. Куччăр (куч’ч’ы̆р), bacillum ferreum dentatum ad perpendiculum directum, quod aratri parti priori ita adaptatum est, ut eo sublato aut demisso catenae caput posterius sublevari aut demitti possit, quo efficitur ut altius aut minus alte imprimatur sulcus, регулятор. Пĕкĕ (_пэ̆_гэ̆), arcus aratri dentatus, cui adhaeret vectis, зубчатая дуга, к которой приспособлен рычаг. Пружина (russice dicitur, назыв. по-русски), vectis, quo axis aratri posterior demittitur aut sublevatur, рычаг, при помощи котораго поднимают и опускают заднюю ось. Пружина хулли (х̚уλλм^ы), virga, qua stabilitur vectis, железный прут, идущий параллельно рычагу и служащий для уставовки его в том или другом положенни. Пружина тыткăччи (т̚ыткы̆ч’ч’и), manubrium virgae vectis, ручка, оттягивающая „пружина хулли“. Сăнчăр (сы̆нζ’ы̆р), catena aratri virgae ferreae in longitudinem porrectae, quae bacillo, quod куччăр appellavimus, sustinelur, annexa, цепь плуга, которая служит для запрягания лошадей. Л. Кошк. [Utinvico Асан. notatum est: по записи, сделанной в Асан.]

алă пăчăки

(п̚ы̆ζ’ы̆_ги), serra dicilur, quae in secando altera manu teneri solet. Eius duo sunt genera: alterum ex acie e chalybe facta пăлатна (пы̆латна) et manubrio ligneo (аври) constans, quod Germanice Messersage appellatur, alterum idem est, quod aл пăчки (v. infra). Huius partes haec sunt: станĕ (стан’э̆), quo nomine omnes serrae partes, excepto ipso ferro, appellantur, aври, manubria (duo); пĕкеччи (_пэ̆_гэц’ц’и), ligna duo leviter incurvata, quibus utrinque serrae capita inseruntur; тапкăччи (тапкы̆ц’ц’и), i. q. варăнчи тапкăч (v. nfra); кантăри (канды̆ϱи^ы), i. q. ал пăчки пăявĕ; пăркăччи (пы̆ргы̆ц’ц’и), i. q. пăрмалли патак; пăлатни (пы̆латνи^ы, h. e. eius), ipsa serra, acies serrae. Hoc serrae genus Germanice Bogensӓge appellatur. 1. Ножовка (аври — ее ручка, пăлатна — лезвее). 2. Лучковая пила (станĕ — станок, аври — ручки, пĕкеччи — дужки станка, тапкăччи — упорина, кантăри — веревочка, пăркăччи, завертка, пăлатни — самая пила (зубчатая стальн. полоса).

ал пăчки

(ал п̚ы̆ч’_ки, ал п̚ы̃ч’_ки), serrae genus, quae in secando altera manu teneri solet. Лучковая пила. Cuius partes haec sunt: 1) ал пăчки станĕ (стан’э̆), ligna duo interdum paulum incurvata, quibus ab utroque latere serrae extremitates inseruntur, станок, 2) варăнчи тапкăч (вары̆н’џ̌и т̚апкы̆ч’), lignum medium, aequalibus ubique spatiis ab ipsa serra distans, quo ligna ilia duo, ал пăчки станĕ dicta, distinentur, упорина, З) ал пăчки пăявĕ (п̚ы̆hа_вэ̆), funiculus, quo ligna ilia duo, ал пăчки станĕ appellata, constringuntnr serrae laminae tendendae causa, веревка, 4) пăрмалли патак (пŏрмаλλи^ы п’адак), lignum brevins, (uniculo illo supra dicto transverse insertum, quod torquendo „ал пăчки пăявĕ“ adducitur, ut „ал пăчки станĕ“ constringatur, завертка (Чертаганы). || Якей. Ал пăчки (ал п̚ы̃ч’_ки), i. q. (то же, что) храх авăрлă пăчă, serra ab altera tantum parte manubrium habens, ножовка.

касла

козлы (первое а сомнительно: чувашин произносил то косла, то касла), то же, что кусла. Чертаг. Касла 1) чос çормалли, 1) вот татмалли, З) хăма вартамалли. См станок, в том же смысле.

курак ури

грачья лапа. || Стайно вороб. СПВВ. Курак ури = çип çăмхаланă чухне хуракан виçĕ юплĕ тунката. Б. Олг. Корак ори, см. станок. N. Корак ори çинче ярнуççи тăрать. || Назв. несложного узора? ЙФН. Пирри пулат (выходит) ашăк пак, тĕрри пулат, курак ури.

ăстан

(ы̆стан), стан, станок. См. пир ăстанĕ, кирнĕç ăстанĕ. Альш. † Кĕмĕл çĕрĕ, мерчен куç, çаврăнать ăстан майĕпе. Ала 64. † Кинçĕм те лайăх Хĕвекла, алăкран тухман арчинче ăстанпала каснă тутри пур.

ярнуççи

(jарнус'с'и), то же, что ярмуççи. Якейк. Ярнуççи пор, корак ори çок. Ярнуççи — корак ори çинче тăракан икĕ хреслĕ тăракан ансăр хăмасам; он çинче çип çăмхалаççĕ. Шибач. Ярноççи. См. станок.

Русско-чувашский словарь

автомат

сущ.муж.
1. автомат (хăй хальлĕн ĕçлекен машина, хатĕр); станок-автомат автомат станок
2. автомат (хăвăрт перекен пăшал); автомат Калашникова Калашников автомачĕ

готовить

глаг. несов.
1. кого-что хатĕрле, янтăла; готовить станок к работе станока ĕçлеме хатĕрле; готовить уроки урок ту; готовить кадры учителей учительсем вĕрентсе хатĕрле
2. (син. стряпать) пĕçер, хатĕрле; готовить кушать апат пĕçер

парк

2. сущ.муж.
1. парк (транспорт тăратмалли предприяти); троллейбусный парк троллейбус паркă
2. парк (машинăсен йышĕ); станочный парк завода заводăн станок паркĕ

печатный

прил.
1. пичет -ĕ; пичетлекен, пичетлемелли; печатный станок пичет станокĕ
2. (ант. рукописный) пичетленĕ, пичетленнĕ; печатные труды исследователя тĕпчевçĕн пичетленнĕ ĕçĕсем ♦ печатные буквы пичет сас паллийĕсем (тăваткал ӳкерсе çырнисем)

станок

сущ.муж.
станок; шлифовальный станок якатмалли станок; печатный станок пичет станокĕ

Русско-чувашский словарь (1972)

за

предл. с твор. и вин.; с тв. п.: за горами сӑрт (ту) хыҫĕнче; за оврагом ҫырма леш енче; за пазухой хӗвре; один вслед за другим пӗрин хыҫӗнчен тепри; идите за мной ман хыҫран пырӑр; читает книгу за книгой кӗнеке хыҫҫӑн кӗнеке вулать; сидеть за столом сĕтел хушшинче лар; стоять за станком станок умӗнче тӑр; идти за хлебом, за водой ҫӑкӑр илме, шыв ӑсма кай; смотреть за детьми ачасене пӑх, асту; за тобой еще две книги санра тата икӗ кӗнеке (юлчӗ); за истечением срока срок иртнĕ пирки; с вин. п.: выбросить за окно чÿречерен (кантӑкран) пӑрах; уже за полночь ӗнтӗ ҫур ҫӗр иртнӗ; ей далеко за сорок вӑл хӗрехрен те чылай иртнӗ ӗнтĕ; спрячь за пазуху хĕве чик; сесть за стол сӗтел хушшине кӗрсе лар; бери за руку алӑран тыт; веди за руку ҫавӑтса пыр; взялся за работу ӗҫе тытӑнчӗ; живет за десять километров от города хуларан вунӑ километрта пурӑнать; это можно сделать за час куна пӗр сехетре тума пулать; заработок за месяц уйăхри ӗҫ укҫи, пӗр уйӑхшӑн панӗ ӗҫ укҫи; работает за двоих ик ҫын чухлĕ ӗҫлет, икӗ ҫыншӑн ӗҫлет; ты будешь у нас за старшего эсӗ пирӗн хушӑмӑрта асли шутӗнче пулан; купить за рубль пĕр тенкĕ ил; бороться, за революцию революцишĕн кӗреш; за Родину Тӑван ҫӗршывшӑн; заступись за товарища юлташу хутне кӗр; вышла замуж за него ӑна качча тухрӗ.

конвейер

конвейер (заводсенче, фабрикӑсенче туса хатӗрлекен япаласене пӗр станок патĕнчен теприн патне шутарса пыракан, грузсем шутарса куҫаракан лента).

обточить

-очу, что сов., обтачивать несов. йĕри-тавра якат (са тух) (ҫавӑрмалли станок ҫинче).

станок

-нка станок; станок для витья верёвок чӑкӑр; ткацкий станок пир вырӑнӗ, пир станĕ; пулемётный станок пулемёт станокĕ; печатный станок пичет станокĕ, пичетлемелли станок; станок для гнутья дуг пӗкӗ авкӑҫӗ (авкӑчӗ).

ткацкий

ткацкий станок пир станĕ, пир вырăнĕ; пир-авăр станокĕ; ткацкое производство пир-авăр производстви.

Русско-чувашский словарь (1971)

бурильный

прил. пăра ⸗ĕ [⸗и]; пăраламалли; бурильный станок пăраламалли станок.

встать

сов. 1. тăр, çĕклен; встать с места вырантан тăр; встать из-за стола сĕтел хушшинчен тăрса тух; встать с постели вырăн çинчен тăр; он встал с зарёю вăл шуçăмлах тăчĕ; 2. (подняться на борьбу) тăр, тух, çĕклен; встать на защиту родины тăван çĕршыва сыхлама çĕклен; 3. (взойти) тух; солнце встало хĕвел тухрĕ; 4. перен. (возникнуть) сиксе тух, килсе тух; встали новые трудности çĕнĕ йывăрлăхсем сиксе тухрĕç; 5. (ступить на что-л., стать где-л.) тар, хăпарса тăр; встать на стул пукан çине хăпарса тăр; встать за дверью алăк хыçне тăр; 6. (стоя уместиться) вырнаç, кĕр, шăнăç; стол встанет между окнами сĕтел ик чӳрече хушшине вырнаçать; 7. (приступить к чему-л.) тар, тытăн, пуçла; встать за станок станок умне тăр; 8. разг. (перестать действовать, течь) чарăн, лар; мотор встал мотор чарăнчĕ; ночью часы встали çĕрле сехет чарăнса ларнă; Волга встала Атăл ларнă; ◇ встать на колени чĕркуçлен, чĕркуççи çине тăр: встать на чью-либо сторону кам майлă та пулин пул; встать поперёк дороги чăрмантар, çула урлă тăр; дорого встанет хакла ларать.

гигантский

прил. питĕ пысăк, акăш-макăш пысăк; гигантский станок питĕ пысăк станок.

крутильный

прил. пĕтĕрмелли, пăрмалли (станок).

металлорежущий

прил. металл касакан; металлорежущий станок металл касакан станок.

мольберт

м. мольберт (ӳкерекен картинăпа тăратмалли станок).

наладить

сов. 1. что. (привести в порядок) йĕркеле, йĕркелесе яр, йĕркене кĕрт, майлаштар, мая (е май) килтер; наладить станок станокă йĕркене кĕрт; 2. (организовать) йĕркеле, йĕркелесе яр, ăнтарса яр; наладить производство машин машинăсем тăваç ĕçе йĕркелесе яр; 3. разг. (настроить) ĕнер; наладить мандолину мандолина ĕнер; 4. также без доп., прост. (начать твердить одно и то же) пĕрмай пĕр сăмаха пер.

патрон

м. 1. патрон; винтовочные патроны винтовка патронĕсем; холостой патрон пульăсăр патрон; 2. тех. патрон; патрон сверлильного станка шăтармалли станок патронĕ; 3. эл. патрон; ввернуть лампу в патрон патрона лампа ларт; 4. спец. патрон; патрон папиросы пируç патронĕ.

разобрать

сов. 1. что (на части) сӳт, пăс, ват, çĕмĕр, уйăр; разобрать сарай сарай пăс; разобрать станок станок сӳт; 2. что (раскупить) сутăн ил, илсе пĕтер; разобрать весь товар пĕтĕм тавара илсе пĕтер; 3. что (привести в порядок) йĕркене кĕрт, йĕрке кӳр, тирпейле; разобрать бумаги хутсене йĕркене кĕрт; 4. что (взять по частям) илсе пĕтер, ил; разобрать все лучшие книги пур лайăх кĕнекесене илсе пĕтер; 5. что (выяснить) пăхса тух, татса пар; разобрать вопрос ыйтăва татса пар; 6. что и без доп. (понять) ăнлан, чухла, чухласа ил, пĕл, уйăрса ил; тут ничего не разберёшь кунта нимĕн те ăнланаймăн; 7. что, грам. разбор ту; разобрать предложение предложение разбор ту.

расточный

прил. расточнăй (хăйраса пысăклатакан); расточный станок расточнăй станок.

револьверный

прил. 1. револьвер ⸗ĕ [⸗и]; револьверная кобура револьвер кобури; 2. тех. револьверлă; револьверный станок револьверлă станок.

сверлильный

прил. шăтармалли (станок).

ставить

несов. 1. кого-что (придавать стоячее положение) ларт, тăрат; ставить столбы юпа ларт; ставить лестницу пусма тăрат; ставить на ноги кого-л. ура çине тăрат; 2. кого (наначать) тăрат, ларт, кăлар; ставить на работу ĕçе кăлар; ставить к станку станок умне тăрат; 3. что (помещать куда-л.) ларт, хур, тăрат; ставить посуду на стол савăт-сапана сĕтел çине ларт; ставить лопаты в сарай кĕреçесене сарайне тăрат; 4. что (устанавливать) кĕрт, ларт; ставить телефон телефон ларт; 5. что (накладывать, прикладывать) ларт, хур, пус; ставить банки банка ларт; ставить компресс компреса хур; ставить печать пичет пус; 6. что (осуществлять на сцене) ларт (спектакль); 7. что ларт, тăрат; ставить самовар сăмавар ларт; 8. что сапла, ларт (саплăк); ◇ ставить в вину айăпа хур, айăпла; ставить в неловкое положение лайăхмарлантар; ставить в затруднительное положение йывăр лару-тăрăва кĕртсе ӳкер; ставить опыты опытсем ту; ставить вопрос ыйту ларт; ставить рекорд рекорд ту; ставить тесто чуста хур; ставить диагноз диагноз ларт; ставить термометр (или градусник) термометр ларт; ставить точку точка ларт; ставить точку над «и» см. точка; ставить в угол кĕтесе тăрат; во главу угла см. глава; ставить к стенке персе пăрах; ставить на одну доску пĕр шая ларт, пĕр виçепе виç; ставить вопрос ребром ыйтăва çивĕччĕн ларт; ставить в известность пĕлтер; ставить под удар инкеке ларт; ни в грош не ставить ним вырăнне те ан хур; ставить на вид асăрхаттар.

станина

ж. 1. станина, тĕп, никĕс; 2. воен. лафет, станок.

станковый

прил. станок ⸗ĕ [⸗и], станоклă; станковый пулемёт станоклă пулемёт; станковое оборудование станок оборудованийĕ.

станкостроительный

прил. станок тăвакан, станок ⸗ĕ [⸗и]; станкостроительный завод станок тăвакан завод.

станок

м. станок (1. металл е йывăç ĕçлемелли машина; 2. тупă е пулемёт лартмалли хатĕр; 3. лаша таканламалли вырăн; 4. художниксен картина ӳкернĕ чух, скульптура тунă чух тыттармалли хатĕр).

строгальный

прил. саваламалли; строгальный ставок саваламалли станок.

типографский

прил. типографи ⸗ĕ [⸗и]; типографский станок типографи станокĕ.

ткацкий

прил. 1. пир ⸗ĕ [⸗и], пир-авăр ⸗ĕ [⸗и], пир тĕртекен; ткацкий станок (кустарный) пир вырăнĕ, пир станĕ; (промышленный) пир тĕртекен станок; ткацкая фабрика пир тĕртекен фабрика.

токарный

прил. токарь ⸗ĕ [⸗и]; токарный станок токарь станокĕ; токарное дело токарь ĕçе.

трепальный

прил. тылламалли; трепальный станок тылă.

устареть

сов. кивел (япала), ватăл (чĕрчун); станок устаретл станок кивелнĕ.

фрезерный

прил. 1. фреза ⸗ĕ [⸗и], фрезер ⸗ĕ [⸗и], фрезăллă, фрезерлă; фрезерный станок фрезерлă станок; 2. (полученный при обработке фрезой) фрезăланă, каснă, ватнă; фрезерный торф фрезăланă торф.

фуговальный

прил. тӳрлетмелли, тикĕслемелли; фуговальный станок тикĕслемелли станок.

штамповальный

прил. штампламалли; штамповальный станок штампламалли станок.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

чăкăр

«приспособление для витья верёвок»; др. тюрк. чакир (Габэн) «колесо»; тат. чыгыр «блок»; «прибор для витья верёвок»; башк. сыгыр «блок»; кирг. чыгырык «ручная машина для очистки хлопка»; чарк «колесо», «круг»; ног. шыгыршык, к. калп. шыгыр, кумык. жыгыр «ворот для поднятия воды из колодца»; тур. чыкрык «колесо колодца», «ворот»; «мотовило», «прялка»; «токарный станок»; уйг. чиғирик «колесо»; «валик»; «блок»; «ворот»; «хлопкоочистительный станок»; «ручная прялка»; казах. шығыр «примитивная водокачка с большим деревянным колесом»; туркм., узб. чарх, азерб. чеhрә «прялка»; «колесо»; «точило». Из персидского (чăрх) «колесо»; «круг», «обод»; «ворот»; «шестерня», «самопрялка»; «вращение». Gabain возводит это слово к санскр. сакча «колесо»; ср. узб. (Бухара) чараh «вращаться»; «вертеться», «кружиться».

эрешмен

«паук»; чаг. ӧргэмчи, уйг. ӧрмӳчӳк, ӧмчук, узб. ургимчак, тат. ӳрмәкӳч, башк. ӳрмәксе, казах. ӧрмекши, к. калп. ормекши, тур. орӳмджек «паук»; кирг. ӧрмӧкчӳ «ткач»; «паук»; ӧрмӧк — киргизский ткацкий станок; казах. ӧрмек уст.— совокупность казахского примитивного ткацкого станка с пряжей; следовательно, эрешмен — «существо, которое плетёт, ткёт»; см. эреш.

Этимологический словарь

ав

I. гнуть, сгибать.

Производные формы: авăн- гнуться; авăнчăк изогнутый, гибкий; авкала- гнуть различным образом или гнуть в разное время, время от времени, иногда, кое-как; авкалан- изгибаться различным образом, в разное время и пр.; авкалантар- заставить кого различным образом изгибаться; авкаланчăк кривлякой называют человека, который кривляется и ужимается; авкăç станок из толстого дубового пенька, на котором гнут дуги, ободья и полозья; авмака с одной кривизной, согнутый; авмашкка (с едва заметным удвоением к) имеющий некоторый изгиб (дерево, проволока) (Ашм. Сл. 1А, 34-38).
Тюркские соответствия: др.-тюрк. еg- сгибать, наклонять (ДТС, 165); тат. ию склонять, нагибать, согнуть, пригнуть; башк. эйеу тж; аз., тур. äй-, уйг. äк- (Радл. Сл. I, 658, 675), тар., чулым., чаг., узб. äг- гнуть, нагнуть, согнуть;   як. иэх- гнуть, сгибать, загибать.
Чув. ав- > мар. (Горд. ЭСМЯ I, 42, 47) аауаш, агуаш, айаш гнуть, согнуть (Федотов ЧМЯВ, 166).

См. также: