Чувашско-русский словарь (1982)

каштăр

то же, что кăштăр

кăштăр

подражание шороху, шуршанию, шелесту
кăштăр-кăштăр — усил. от кăштăр
çил çулçăсене кăштăр-кăштăр тутарать — ветер шелестит листвой

Никольскийĕн чăвашла-вырăсла словарĕ

кăштăр

чуть-чуть, тихонько

Словарь чувашского языка

кăштăр

(кы̆шты̆р), подр. шороху, шуршанью. КС. Çурăк хăма пӳрт çинчен пăрахнă чухне, малтан кăштăр-р-р! туса шуса анатm. Б. Олг. Олăм ăшĕнче (вутă ăшĕнче) кăштăр-кăштăр... Савельев. Тĕмĕ хыçĕнче кăштăр-кăштăр! тутарчĕ. Шорк. Сĕтел çинчен (надо: çине?) тăлла татăкпе-и, хура мочалапа-и кăштăр, кăштăр! шăлать. Ст. Айб. Ир те кăштăр-кăштăр, каç та кăштăр-кăштăр. (Ура салтса сырни). Сунт. 1929, № 9. Хăлтăр-хăлтăртăк! тăвать çил арман йĕки. Кăштă-ăр-кăштă-ăр! çаврăнать арман чулĕ. ПВЧ. Кăштăр-кăштăр кăçатти, кăштах поçĕ поклакрах (носки туповаты). Эпир çур. çĕршыв 53. Кăштăр-кăштăр (потихоньку) малалла этем пурăнăçе чупать. || Все, целиком. Городище. Кăштăрах пуçтартăм. Я собрал всё (устаревшее выражение). КС. Кĕçĕр (в эту ночь) чăх чĕпписем кăштăрах вилсе выртнă (все перемерли).

кăштăр-каштăр

подр. неодинаковому шуршанью или шороху. N. Кошак олăм çинче кăштăр-каштăр тăвать. Кудемер. Ирпе каçпа кăштăр-каштăр. (Ура сырнипе салтни). || Неповоротливый. Юрк. † Кăштăр-каштăр йинке килет, сарă чаппанлă пичче килет.

кăштар-коштăр

(кŏштŏр-к̚ошты̆р), то же, что кăштăр-каштăр. В. Олг. Çĕтĕк-çатăклă çынăн кăштăр-коштăр, кăштăр-коштăр! тет (_тэ_т) çĕтĕк-çатăкĕ (лохмотья шуршат).

кăштăрт

(кы̆шты̆рт), подр. оборванному шуршанию. См. кăштăр. Шорк. Çăм пошмак тăхăннă та, кăштăрт-кăштарт! откалать. Хурамал. Хам патра темĕскер кăштăрт! турĕ (зашумело). Шарбаш. † Кăштăрт-кăштăрт сӳс йĕвен. || Сразу, неожиданно, вдруг, в один приём. Альш. Кăштăрт килсе кĕчĕ (с шорохом). НПТ. Вăсем, пăтă хатĕр пулcан, çиме кăштăрт анаяççĕ (т. е. тут как тут). Хурамал. Хам та сисмерĕм, кăштăрт (незаметно) килсе ларчĕ ман çумма. ЧС. Унтан вара çав ыйтнă хуçа — е çăмарта, е кулачă — кăштăрт кăларса тыттарат çав вирĕм ачасене. (Вирĕм). В Шибач. в этом см. кŏштŏрт. || Неожиданно и тихо (а каштăрт — неожиданно, но м. б. и не тихо). || Сделать шершавым. Пшкрт.

Ие

(иjэ), назв. духа. См. Магн. 146—148. Ст. Чек. Ие — злой дух; если оставить ребенка одного на земле, то он пристает к нему, и ребенок делается больным. Некоторые остаются на веки больными или хромыми. Урине не чăмланă — стал хромым. Ст. Чек. Ие — духи в бане; вредят ребятам, делают их худыми, заставляют плакать (ие ернĕ.) Т. Исаев. Ие особенно мунчара пулать, тата вырăнта та пулать; вырăнта выльăх-чĕрлĕх хупакан çĕртре пулать. Вăл ие тени çичĕ ятлă пулать; ак унăн ячĕсем: 1) мул ийи, 2) çĕр ийи (scr. ĕйи), 3) кĕлĕ ийи (scr. ĕйи), 4) макра ийи (scr. йи), 5) чĕпĕте ийи, 6) çул ийи, 7) çĕрлехи ийи. Вĕсем тытсан, выльăх-чĕрлĕх хутланса ӳкет, ăçта выльăх-чĕрлĕхĕн пуçне те çаварса лартать. Латышево. Бывают: уй ийи, вăрман ийи, кмака ийи, карта нйи, пусма айĕ ийи, виç куçлă ийе. Щ. С. Ийе мунчара пурăнать (дух). СПВВ. «Ие = ăна», Изамб. 103. Те ийе çыпăçнă (ребенок болен, все плачет). Шибач. Ачана ие çыпăçнă (вĕлерет). Ие чăмлать. Хорачка. Ача (ача) çоратсассăн, е (иă) çыпăçат, теччĕ. Ачи (ачи) типет, макăрат (маграт). Карчăксам (карчы̆ксам) чĕлке соркаласа параччĕ, каран суалать ачи (ачи). Запись фонетически не точна. Ходары. Тата пĕрнн-пĕрин алăри ачи чирлесен, куна ие ерет пулĕ-ха, тесе, пилеш шăрçа туса, çакçа яраççĕ. БАБ. Тепĕри (т.-е. йомзя): ие çулнă (поразил), тесе, ие хуса кăларчĕ, тет те, манăн чĕлхе уçăлса, калаçакан пултăм, тет (и говорят, что после этого изгнания я стал говорить). БАБ. Ие хуса кăларни. Совершается, когда ребенка «ие çулнă» Старуха-йомзя выносит болезненного ребенка на середину двора, кладет, покрыв его «такана» (почевками), и зажигает их и бьет кругом по «такана» прутом «йĕплĕ хулă», читая «кĕлĕ». При этом совершаются и другие обряды. Потом ребенка обмывают отваром травы «ие курăкĕ», а затем воду, траву и «йĕплĕ хулă» выкидывают на перекресток (çул юппине). Изамб. Т. Те ие ернĕ, ялан ерет! (ребенок). — Çук, ие ермен кăна, куçĕнченех паллă. || Ие чăмланă, человек расслабленный, не владеющий своими членами; иногда у него руки и ноги здоровы, а голова не держится. Сред. Юм. Мурат. вол. Ие тăмласа кайнă (что-то в роде собачьей старости у детей, худоба). Ст. Чек. Мăйне ие хуçнă, ие туланă (слабость, болезненная, неизлечимая или искалечение оконечностей). Ст. Чек. Ие туланă пек ташлаççĕ. Пляшут как угорелые? См. Рекеев, 7; Магн., а также Г. Т. Тимофеев. Ие (по-тюрлемински) мунчара пурăнать. Ие урайĕнче (путпулта) пурăнать, сайра. Пуш пӳртре те пурăнать. Кураççĕ ăна. Ача-пăчана улăштарса каять. Хăйĕн ачи начартарах пулсассăн, этем ачипе улăштарать. Килте ыттисем çук чухне, сăпкара выртакан ачана илет те, ун вырăнне хăйĕнне хăварать. Ие ачи çемçе, ленчеркке пулать: пите ерет. Нишли (sic!) ача теççĕ ун пеккине. Ачине хĕнемелле, тет, пĕлсен; вара улăштарса каять, тет, калла. — Мунчари ие усал, тет, килтинкен. Вĕсем, çынна çапăнсан, усал тăваççĕ. Ача-пăчана, пысăк çынна та, çапăнать. Вăл çапăннă çын ленчеркке пулать: ăна «ансат хуçать». Иене вĕртсе кăлараççĕ. Питĕ вирлĕ вĕрекен тутар арăмĕссм пур. Тухнă чухне, хăнне (sic!) вĕрекене аптратса хăварать, тет. Ие сикет, теççĕ. Манăн шăллăма вĕртме çӳретчĕç, эпĕ пĕчикçĕ чухне; кашни каймасрен, çăнăх, кĕрпе, кăмрăк, тата темĕн иле-иле каятчĕç. Атте нумай та вĕреннĕ çын, çаплах кайнă! Шăллăма мунчара çапăннăччĕ. Мунча кĕнĕ чух, тĕк-тăмалăх витре чăн-чан! туса кайрĕ, тет. Унччен те пулмарĕ, тет, вырттарнă ачи: шари-шари! иккĕ-виççе хытă кăшкăрчĕ, тет. Çавăнтан вара пирĕн ача начарланнăçемĕн начарлана пуçларĕ, тет. Хай ача ни çывăраймасчĕ, нимĕн тăлаймасчĕ, тет. Ачана ансат хуçа пуçларĕ, тет. Çинерех илтсе пĕлеç те, каяççĕ хăвăртрах тутар арăмĕ патне. Тутар арăмĕ вĕресшĕнех мар, тет. Ывăлĕпе кинĕ хăйĕнчен вăрттăн каларĕçĕ, тет: çавăрăнĕ-ха, çапла тусан, капла тусан, тесе, калаççĕ, тет. Хай тутар арăмĕ чăнах та вĕрме пулчĕ, тет. Вара вĕртме ăна çиччĕ-саккăр та кайнă, тет. Малтан вăл териех тарăхса вĕрмес, тет. Виççĕмĕшĕнче, тăваттăмĕшĕнче питĕ хытă тытăнса вĕрчĕ, тет. Хăй, тытан амак тытнă пек пулса кайса, ӳксе, нумайччен выртрĕ, тет. Ывăлĕпе кинĕ шыв-мĕн парса, мĕн туса, хай арăм пĕр çур сехет иртсен тин тăчĕ, тет, чипер çын пулса. Аннен пирĕн (вăл унтах пурăннă) сехри хăпнă: вилчĕ-тăр, тесе. Вăл, ачаран тухсан, хăйне анратса хăварать, тет, иккен. Чăваш арăмĕсем, вĕрнĕ-сурнă чухне, анаслаççĕ те, йывăр вĕрме, теççĕ: лешĕ, усалĕ, йывăрлантарать, теççĕ. Çав тутар арăмĕ аптранăран вара ака самапланнăçем самайлана пуçларĕ, тет, йĕме те вăл териех йĕмесчĕ, тет. — Çапла шăллăм хуллен-хуллен чĕрĕлнĕ. Халĕ сывă çынах, анчах хăрах вĕчи, çав ĕлĕк ыратни, аяларах. Чупма та вăл териех аван мар-тăр: час ывăнать. — Ие сикет, тет. Анне çав тутар арăмĕ патĕнче пураннă чухне, кашни çĕр тутар арăмĕ тăра-тăра ачана çĕрле, тĕттĕм çĕрте, вĕретчĕ, тет. Вĕрнĕ хыççăнах ача, лăпланса, аранçĕ ăйха каятчĕ, тет. Анне те: ăйха каяттăмччĕ, тет. Пĕрре çапла, вăл ăйха кайсан, кăштăр-каштăр тунă пек пулчĕ, тет. Анне: хăраса, вăрантăм, тет. Вăл иккен тутар арăмĕ вĕсем патне пынă, тет те, анне çумĕнчи ачана вĕрсе ларать, тет. Çавăнтан хăранипе (вăл шухăшлать: тутар арăмĕ вĕрме пырсан, ие, тарса, мана, сĕртĕнсе, хăратнă-тăр, тет), аннен те хăрах алли типе пуçланă, тет. Ăна та, пĕр-икĕ хут кайса, вĕртрĕм, тет те, тӳрленкĕ, тет. Çапла калать çав анне. Анчах ун пек, кун пек япала çннчен çынна каласа яма юрамас, тет: лешне, чĕрĕлнине хĕн килет, тет. Вĕрекене те аван мар, тет: ĕçĕ уçăлмас, тет. См. «Этногр. зам. о чув. Козм. У. Каз. г.» Н. В. Никольского (ИОАИЭ, 1911). ||Асан. Ие — домовой. Чтобы переманять его в новый дом, переносят кирпич из старого? Представляют в виде ребенка. Пшкрт. Кардара утсам ты̆рны̆ џ̌он’а, с’и_лҕи _пэ̆_дэ̆_рэ̆_нцэ̆_к ползасы̆н иа _пэ̆_лä_тä_зä (заплёл), _тэ_ччэ̆. См. Вупăр. || Иä ôjы̆, назв. поля. Пшкрт.

Русско-чувашский словарь (1971)

шаркать

несов. 1. кăшăртаттар, кăштăртаттар, кăшăр-кăшăр (е кăштăр-кăштăр, кăштарт-кăштăрт) тутар; 2. (при приветствии) шаклаттар (ура кĕлипе).

Неологический словарь чувашского языка

кăштăртату

ç.с. Кăштăр-каштăр туни; кăштăрти сасă. Юр та çил, кăштăртату! Мольберг, пирĕншĕн кĕлту. Г.Айхи //Бельман, 1999, 82 с.

См. также: