Поиск: авра

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

авра

1.
заматывать, завертывать во что-л., скручивать чем-л.
авраса çых — туго перевязать

авра

2.
накручивать, наматывать, навивать
авраса тултар — намотать (слишком много)

аврантар

то же, что авра

авра-çавра

скрученный
перевитый

Авра-çавра пурçăн тутăр. (Асамат кĕперĕ). — загадка  Шелковый платок весь перевит. (Радуга).

авраттар

понуд. от авра

Словарь чувашского языка

çавăра

(с'авы̆ра), çавра (с'авра), круглый. Панклеи. Вăр çавăра куçлă хĕр, девица с круглыми-прекруглыми глазами. N. † Çӳл ту çинче виç хурăн, çулçи çавра, хăй сайра. Юрк. † Санăн çавра куçă кам çинче? Манăн çавра куçăм сан çинче. АПП. † Пăха (вар. пăхма) пĕлмен çавра куç, икĕ куçĕ хĕп-хĕрлĕ. Рак. † Ĕнтĕ уйăх çавра, уйăх çавра, ман пуçăмри хура çĕлĕк пек. || Круг (напр., в хороводах). Альш. Пĕр тĕми çинчисем тепĕр тĕми çине вăйă курма пек мĕн пек пулса каяççĕ пĕрле пĕр çавра (один общий круг) туса калама. Ib. Тăнă çавра çавăрăнса. Варринче, сак çинче сĕтел умнерех купăсçă ларать. || Кружным, окольным путем, не напрямки. КС. Çавра = тавра. Ib. Çавра каян çу хыпать. || Куплет песни. Пазух. Пĕр-ик çавра юрă, ай, юрласшăн, хăвармарăм сирĕн кăмăлăра. Байгул. † Пĕр икĕ çавра юр юрласшăн, тăвансене кăмăлсăр хăварас мар. Альш. † Виçĕ çавра юрă юрласшăн, хăвараймăп тăванăн кăмăлне. Трхбл. † Пĕр-ик çавра юрă та, ай, юрласшăн, хăварас мар хуçанăн кăмăлне. [Çавра юрă — куплет или несколько куплетов в песне, — связанных по смыслу]. Ст. Дув. † Хамăр тăвансен килне килсессĕн, виç çавра юрă юрлассăм килет-çке. Ст. Шаймурз. Акă йысна патне килсессĕн, виç çавра юрра хĕрхенес мар. Шибач. Ик-виç çавра юрă юрлам-ха кайиччен. Сред. Юм. † Çавра йорй йорлар-и (пропоем один куплет), тăшмансĕне хорлар-и? || Раз. Т. VI, 63. Тата виç çавра юрлăр-ха (спойте три раза; так обьяснил КС.). Юрк. † Пĕр çавра юрласшăн, хăварас мар хăтам кăмăлне. Сĕт-к. Пĕр çавра йорласа илтĕмĕр. Г. А. Отрыв. Вилес умĕн вара çав чĕлхеç (старуха Чĕкеçук) виç çавра: „Ярантайăн ят юлтăр, Чĕкеçук карчăк тĕп пултăр“, тесе юрланă та, вилсе кайнă, тет.

хупах

хопах, оболочка зерен. Якейк. Сĕлĕ почахне алла илсе йăваласан, каран вĕçтерсен хопаххи вĕçсе каять, чăшши тăрса йолать. Çав сĕлĕ хопаххине авăн аштарнă чох авра, теççĕ,

хĕр кашта

хĕр кашти, краевой шест. Чертаг. Хĕр кашта, вăл кашта çинче олăм тытса тăрать. КАЯ. Каç пуларахпа анне мана: авра ампарне кайса, Тюми (ее укусила бешеная собака) сăхманне хĕр каштинчен çакса пăхар. Урмалла пулсан, çав сăхман сулкаланат, теççĕ, терĕ.

шăчă

палка, жердь, шест. N. Шăчă тăрринче пӳрт ларать. (Шăнкăрчă йăви). N. Авра ампарĕ патне çитсен, анне мана алăк уçма хушрĕ, хăй шăчăпа сăхмана хĕр каштари пăтаран çакрĕ. || Лутошко. || Тюрл. Сăра ытлашки йӳçсессĕн шăчă полать. КС. Сăра шăчча кайнă (тути пăсăла пуçланă). Кажется, говорится и о человеке (раскис, задумался). Орау. Кай-ха ун патне хăяр вăрлама, Микишӳ шăчча ертиччен хĕнесе ярĕ.

пăр-çавра

пăр-çаврака (пы̆р-савра), совершенно круглый. Слакбаш. Г. Т. Т и др. Пăр (пы̆р) çаврака, совсем круглый (о круге). См. вăр, вăр-çаврака.

пĕрне

кузов. СПВВ. МС. Пĕрне — хурама хупăнчен авра (= арпа) йăтмалли тунă япала. СПВВ. ЕХ. Пĕрне — хурама хуппинчен тунă кунтă. N. Хурама пĕрни хăй енеллех пĕрĕнет. Шорк. Пĕрне, кожаная сумка (когда ездили в гости, в нее клали гостинцы). Альш. Атăлли атă тăхăннă, кĕрӳшĕ пĕрне тăхăннă (кузов?). Чеб. Вара пушă пĕрнесемпех киле тавăрăнтăмăр. IЬ. Иртсе ларнă вăхăтрах юлташ шартах сикрĕ те, пĕрнине пăрахах вĕçтере пачĕ. Панклеи. Хĕр Йăван кĕрнĕ пӳлмекех (в комнату) ылтăм пĕрне ăшне кĕрсе выртнă. ЧС. Пĕрер çуршар пĕрнене яхăн. Козм. Ĕçрен канлĕ пулсассăн, пирĕн ялăн хĕрĕсем пĕрнепеле вăрмана йăкăртатса утаççĕ. АПП. Пĕрне сарри арчара. || См. арман. Толст. Тырă пĕрнерен икĕ чул хушшине юхса тăрат.

авăр

(авы̆р), caulis, virga, стебель, прут. Сред. Юм. Пĕр авăр пăрçа. Один стебель гороха. Ib. Хăяр чечекки авăр çинче пõлать. Огуречные цветы бывают на стебле. Хăяр (кавăн) авра кайни. Огурцы (тыквы) пошли в стебель (или: растут в стебель, не принося плодов. Шорк.). Ку авăр çине çырла пит нумай. На этом стебле очень много ягод. Ib. Эпĕ тăват авăр хурлăхан касса илтĕм. Я срубил четыре стебля черной смородины. Календ. II. Пур авăртан та улма пĕр пек тухмасть. Не каждый куст дает одинаковое количество картофеля. Икково. Пĕр авăртан (или: пĕр кăкран) пилĕк омла тохрĕ. С одного куста картофеля получилось пять картофелин. Хирте. Пур тĕрлĕ тыррăн та икĕ пай: пĕр пайĕ çĕр айĕнче, вăл тымар; тепĕри çиелте, вăл аври, пуçахĕ, çулçи. Всякий хлебный злак состоит из двух частей: одной подземной — корня, другой — надземной, т. е. стебля, колоса и листьев. ЧП. Хурлăхан аври, прут, стебель емороднны. Икково. Хăмла çырли аври, прут, стебель маливы. Крат. раз. Тĕлĕкре манăн умра пĕр тĕм иçĕм-çырли ларать пек, вăл тĕмре виç авăр пек. Мне снилось, вот виноградная лоза предо мною, на лозе три ветви. ЧП. Лутра-ях-та шĕшкĕн аврн кĕске. У низенькой орешипы коротенький ствол. || Item manubrium, ansa. Также означает ручку, черен, рукоятку. Изамб. Т. Атман вăрăм авăр пулат. У наметки дливный черен. Пуртă аври, топорище; çĕçĕ аври, черен ножа; чăпăрккă аври, кнутовище; кĕреçе аври, черен лопаты; курка аври, ручка ковша. Якей. Шăппăр аврине такăш кăларса илнĕ. Кто-то вытащил из метлы черен. Ib. Шăппăра авăр лартрăм или: шăпвăр аври лартрăм. Я посадил метлу на черен. Ib. Çак шăппăра авăр лартас полать. Надо насадить эту метлу на черен. ЧП. Пуш аврилĕх йăвăç, arbor manubrio fiagelli conficiendo ap, дерево, годное на кнутовише. Якей. Пуш аврилăх йăвăç (пуж-аврилы̆х йы̆вы̆с’), id.

авăрла

(авы̆ра), i. q. авра, заряжать (ружье, пушку и т. п.). I. q. аҕыз-ла (ауз-ла)? [араб сăмахĕ] руж. дуло. Изамб. Т. , НАК, Якей, и мн. др. — Якей. Ан тĕкĕн, она авăрланă. Не тронь, оно заряжено. Ib. Асту, авăрламан-и она? Смотри, не заряжено ли оно? Ib. Тар пĕр авăрламалăх анчах йольчĕ. Пороху осталось только на один заряд. || Translate de coitu usurpatur. Шорк. Çынсам пӳртрен тохса анчах карĕç, вăл хĕре тытса авăрласа та лартрĕ. || Якей. Ай, ача, эс плотнă авăрланă-çке! Probe cdepol erexisti mentulam tuara! | Hinc: авăрлан.

авра

(авра), palea avenae, овсяная мякина. Якей. Пирĕн паян авра пĕтнĕ полмалла, авра исе килес полать чăхсам валли. У нас сегодня, должно быть, вышла вся овсяная мякина; надо принести для кур мякины. Якей. Вĕт авра (вэ̃д’ авра), folliculf vel vaginulae granorura avenae, quae terendo separantur, овсяная мякина, состоящая из мягких оболочек, отпадающих от зерен при молотьбе; мăн авра (мы̃н авра), мягкие оболочки зерен овса, смешанные с кусочками овсяной соломы и ржаною мякиною, vaginulae granorum avenae cum stipula avenacea secalisque palea permixtae. V. арпа.

авра ампарĕ

(Iеgе аврамбар’), claustrum ubi acera servantur, мякинница. Торайкассы. Çулла выçлăх, хĕлле тутлăх. (Авра ампар). Летом голод, зимою — сытость. (Загадка о мякиннице). Б. Хирлеп. Çулла выçă, хĕлле тутă. (Аврампар). Летом голодно, зимою сыто. (Мякинница). || Авра лаççи (авралас’с’и) id. Торп. Хĕлле тотлăх, çулла выçлăх. (Авра лаççи). Коракас. Çулла выçлăх, хĕлле тутлăх. (Авра лаççи). Кумак. Хĕлле тутă, çулла выçă. (Авра лаççи). Черт. Авра лаççи id. || Авра лупасси (авра лубаσσиы), id. Собран. 52. Хĕлле тутă, çулла выçă. (Авра луласси).

авра

(авра), involvere, volvendo tegere, завертывать (во что). Аттик. Çăмарта илекенсем пĕр çăмартине те ватса çимерĕç, пурте киле исе кайса: выльăх-чĕрĕлĕх çак çăмарта пек тута пулччăр, тесе картана юпа тăрне: çын ан тупайтăр, тесе тутăрпа авраса хучĕç. Те, которые взяли яйца, не съели ни одного яйца: все они унесли их домой и положили их, завернув в платок, на столб в хлеве, где их никто не мог бы найти. Цель этого была та, чтобы их домашний скот был таким же сытым, как это положенное на столб яйцо. Hinc derivatum est aepan, se circumvolvere alicui rei, навиваться quod adhuc nusquam inveni, et аврантар (аврандар), circumvolverealicui rei, навивать. Шевле. Каната хăвăл çине аврантарса кĕскетеççĕ или (i. q. е) вăрăмлатаççĕ. Канат наматывагот (навивают) на дупло, и таким образом укорачивают, или же сматывают, и таким образом удлиняют.

авра

(авра), pulverem pyrium, glandes globosque in sсlopelum vel in fistulam illam maiorem aliave eiusmodi instrumenta indere. Заряжать. Тюрл. Пăшоло (пы̆жоло) авранă, ан тыткала, асту! Смотри, ружье заряжено, не трогай его! Хып. Пуçĕ кĕмелĕх тупă тăвас та, ун пуçĕпе тупă авраса персе ярас, тенĕ. Надо сделать пушку, сказал он, в которую могла бы пройти его голова, зарядить его головой эту пушку и выстрелить.

авра ампарĕ

(амбарэ̆), i. q. (то же, что) арпалăх. КАЯ. Авра ампарне кайса Тюми сăхманне хĕр кашнинчен çакса пăхар. Пойдемте в мякинницу и попробуем повесить кафтан Домны(?) на (особую) жердь (V. хĕр кашти) Ib. Карта çинчен ансанах курăк çийĕн шуса авра ампарĕ (scr. амарĕ) хыçне, вăрттăн çĕре, хĕвел ăшшине кайса лартăмăр. Как только мы слезли с прясла, то тотчас же уползли по траве за мякинницу и сели там, в укромном уголке, на солнышке.

арукли

i. q. (то же, что) авра ампарĕ. Тогач. Хĕле тутлăх, çула выçлăх. (Арукли). Зимою сытость, летом голод. (Загадка: половня). Собран. Хĕлле выçлăх, çула тутлăх. (Арукли). Зимою голод, летом сытость. (Загадка: половня).

арва ӳкли

= авра лаççи. Зап. ВНО.

арвакли

= авра лаççи. Зап. ВНО.

арва лупасси

i. q. авра лупасси. Абыз.

арлаççи

(арлас’с’и), i. е. авра лаççи, авра лупасси. Сиyерь. Хĕлле мăнтăр, çула начар. (Арлаççи). Зимою жирное, летом тощее. (Мякиннипа). То же слово и в Якейк.

лăпа

(лы̆бы̆), глубокая корзина из прутьев. Орау. МПП. Лăпă, кошель, сплетенный из ивы. СПВВ. Лăпă, плетушка для сена. СПВВ. ТМ. Лăпă; пӳтексене утă пама хулăран авса шăтăклă тăваççĕ, çавă лăпă. Чертаг. Лăпă: 1) авра йăтаççĕ, ăна хулăран тăваççĕ; 2) каяс-килес чух утă чикеççĕ. Беседы на м. г. Шуйттансем унăн лăпă тума хатĕрлесе хунă хуллисене ывта-ывта салата пуçланă. СПВВ. НН. Лăпă — путексене утă пама, çĕре тăккаланасран пушăт хуппинчен авса тăваççĕ. Мункачи. Лăпă, корзинка из таловых прутьев для столовых ложек. СПВВ. Лăпă ăшне утă чиксе хатĕрленĕ. Ст. Чек. Лăпă (её верхний край — из деревянного обруча, а низ — из редкого веревочного плетенья, сквозь которое ягнята вытаскивают корм); путексене утă парсан, сая ярасран плетухха пек каркаласа тăваççĕ; ăна çӳлтен çакса яраççĕ (подвешивают). N. Лăпă — пушăтран путексене утă памалли кунтă (очень редкого плетенья); ăна çӳлтен çакса хураççĕ (ягнята вытаскивают сено сквозь её ячеи). || То же, что кĕпсĕ. Б. Байгул. Çип лăппи (лăпă) = кĕпсĕ.

Русско-чувашский словарь (1972)

завернуть

кого, что сов., завертывать и заворачивать несов. 1. тӗрке, чӗрке, авра, чӗркесе хур, чӗркесе пар (илнĕ тавара); 2. пӑрӑнса кӗр (тӑкӑрлӑка); 3. тавӑр; завернуть рукав ҫанна тавӑр; 4. ҫула май кӗрсе тух; 5. пӑрса питӗр, пӑрса ларт (крана).

навивать

что, чего несов., навить, навью сов. авра, авраса хур; явала; явса тултар, пӗтӗрсе тултар (вӗрен); навивать основу ҫип кӑнтар, кӑнӑҫтар; навей пряжу на шпульку (цевку) ҫӗрӗ ту; навить холст на скалку пире йӗтӗр ҫине авраса хур.

накрутить

-чу, -утишь что и чего сов., накручивать несов. 1. авра, тӗрке; 2. пӗтӗрсе тултар, явса тултӑр (вӗрен).

намотать

сов., наматывать несов. авра, ҫӑмхала, ҫӑмхаласа хур (ҫип).

Русско-чувашский словарь (1971)

навить

сов. 1. что, чего (намотать) авра, сырала; явала; навить нитки на катушку çипе пушкар çине авра; 2. (изготовить витьём) явса (е пĕтĕрсе) тултар; навить верёвок вĕрен явса тултар.

накрутить

сов. что (намотать) сырала, авра, чĕрке; 2. что, чего (свить) пĕтĕрсе (е явса) тултар; накрутить верёвок вĕрен явса тултар.

намотать

сов. что, чего, на что сырала, яваласа (е чĕркесе, çăмхаласа) хур, авра; намотать нитки на катушку çипе пушкар çине чĕркесе хур; ◇ намотать себе на ус астуса юл, ăса хыв.

обвить

сов. 1. что явала, явакла, авра; обвить голову косой çивĕте пуç тавра яваласа çых; 2. кого-что (обнять) ытала, ыталаса, ил; обвить шею руками мăйран ыталаса ил (е тыт).

обернуть

сов. 1. что (обвить) явала, явакла; авра; обернуть косы вокруг головы çивĕтсене пуç тавра яваласа çых; 2. что (завернуть) чĕрке, чĕркесе çых; обернуть книгу газетой кĕнекене хаçатпа чĕрке; 3. что (повернуть) пар, çавăр; обернуть лицо к соседу питпе кӳршĕ еннелле пăх; 4. что, перен. парса яр, çавăрса яр; обернуть дело в свою пользу ĕçе ху майлă пăрса яр; 5. кого-что, фольк. (превратить) пултар, ту; обернуть в волка кашкăр ту.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

авра

«наматывать», «навивать»; «завёртывать»; казах., кирг., к. калп., ног., тув., хак. ора, уйг. ору, тат., башк., узб. ура «завёртывать», «окутывать», «наматыватъ», «навивать». Происхождение ие ясно. Если приведенные тюркские параллели являются действительно родственными чувашскому авра, то начальное а в последнем можно объяснить ассимилятивным влиянием второго (конечного) а. Можно также признать авра производным от ав (см. ав); в этом случае родство с тюркскими вариантами отпадает; этимологически родственным им в чувашском является слово ура «моток ииток».

См. также:

аврăçлă аврăçлан аврăçтар аврăлă « авра » авра ампарĕ авра-çавра аврал авральный авран

авра
Часть речи
Еçхĕл
 
Фонетика
4 букв
 
Твердое слово
 
Язык
По-чувашски
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org