Чувашско-русский словарь (1982)

вăрман

лесной
лесо-
вĕтĕ вăрман — мелколесье
вĕтлĕх вăрман — мелколесье
лартнă вăрман — лесопосадки
пĕчĕк вăрман — перелесок
сĕм вăрман — глухой, дремучий лес
усрав вăрман — заповедный лес
хунав вăрман — поросль
хура вăрман — лиственный лес, чернолесье
хыр вăрманĕ — сосновый лес
хыр-чăрăш вăрманĕ — 1) бор 2) краснолесье
чăрăш вăрманĕ  — ельник
чăтлăх вăрман — лесные дебри, пуща, чаща
вăрман ăсти — лесовод
вăрман вăрри — 1) порубка леса 2) порубщик
вăрман енчисем — лесовики разг., население лесной местности
вăрман ĕçĕ — 1) лесоводство 2) лесной промысел
вăрман ĕçлекен иднустри — лесоперерабатывающая промышленность
вăрман касакан — лесоруб
вăрман кати — опушка леса
вăрман хĕрри — опушка леса
вăрман кăларни — вывоз, вывозка леса
вăрман питомникĕ — лесопитомник
вăрман пушарĕ — лесной пожар
вăрман тăпри — подзол, подзолистая почва
вăрман уçлăхĕ — лесная поляна
вăрман уçланки — лесная поляна
вăрман хатĕрлĕвĕ — лесозаготовки
вăрман хуçалăхĕ — лесное хозяйство
Вăрман — çур тăлăп. — посл. Лес почти заменяет тулуп.
Вăрман пек пуянни çук, уй пек асли çук. — посл. Нет ничего богаче леса, нет ничего просторнее поля.

заповедник

заповедник (çутçанталăк е культура пуянлăхĕсене упракан усрав вырăн)

усрав

1.
приемный
усрав хĕр — приемная дочь
усрав ывăл — приемный сын
усрава ил — брать в приемыши, брать на воспитание

усрав

охраняемый, заповедный
усрав вăрман — заповедный лес

ывăл

сыновний
амаçури ывăл — пасынок
аслă ывăл — старший сын
тăван ывăл — родной сын
усрав ывăл — приемный сын
ывăл ача — сын, мальчик
ывăлĕн ывăлĕ — (его, ее) внук
ывăлĕн хĕрĕ — (его, ее) внучка
ывăлтан тăван — внук, внучка (от сына)
ывăлĕ ашшĕне хывнă — сын пошел в отца
вĕсен ывăл çуралнă — у них родился мальчик

Словарь чувашского языка

тавраш

(-аш), окружье, окруженье. N. Пĕтĕм тута-сăмса тавраш (область рта и носа) питĕ ирĕлсе карĕ-ха — тӳрленмест. Собр. Уйăх таврашĕ карталансан (если месяц в кругу), йĕпе пулать, теççĕ. Б. Яныши. Çак кĕпер таврашне, çĕртме çинче утсене çитарма ялан курăк çитĕнтереттĕмĕрччĕ. О сохр. здор. Кровате (чит. кравата) тата алăк патне, чӳрече таврашне (около окон) лартма юрамасть. || Окружность. Ск. и пред. чув. 34. Карталанса йĕри-тавра тăнă ташă вырăнĕ, вунă чалăш таврашĕ. || (Приблизительное) время. Альш Миххайла праçникĕ таврашĕнче (около Михайлова дня) юр ӳкет, ӳкнĕ çул (в иной год). || Отношение. N. Наянлăхăмпа çыру яраймасăр тăратăп, тетĕн, вăл тавраша (в этом отношенни) эпĕ хам та çавах, анчах савнă çыннăмран çыру вăл-ку илсен, кирек хăçан та хирĕç часрах çырсă яма тăрăшатăп. || Относящееся до.. Изванк. Пирĕн ялта мур таврашне пĕлекен пĕр Микул карчăк анчах. || То, что относится к известному роду предметов. Юрк. Эрех таврашне пăхса тăма хăйсене уйрăм пысăк тӳресем тытса тăрат. Кама 7. Васса (пуçне пăркаласа). Е-е-е-х! ăс тавраш санăн. Хăнаран укçа ыйтаççĕ-и? Кам вĕрентрĕ сана. Тьфу, йытă пичĕ! N. Кунта япала таврашĕ питĕ хаклă. Баран. 44. Ялта лăпах пулнă, хăйă çути тавраш нимĕн те пулман. N. Выльăхăн ăс тавраш çук, вăл ăçта каяс килнĕ, çавăнта каять. Кан. Пуш урапанах: таврашсене çĕмĕрĕ (лошадь), тесе, калла турттарса килтĕм. ППТ. Çĕрен хуллин таврашин çӳп-çапне (сор от прутьев, обломки) прахтармаççĕ (не позволяют бросать). N. Пахăр-кĕмĕл тавраш(ĕ), çурт-хуралтă тавраш(ĕ). Менча Ч. Вĕсем акана тухаччен малтан ака таврашсене, суха таврашсене, сӳре таврашсене хатĕрлеççĕ. N. Çав вăра таврашĕ мар-и (это не вор-ли какой-нибудь) мĕн пĕшкĕнсе (нагнувшись) пырать вал пирĕн хыçран? Юрк. Начальник таврашĕ вăл тĕлтен сана аса та илме пĕлмест. О сохр. здор. Улпут таврашĕнче нихçан та сăпка кураймăр эсир. Юрк. Сирĕн вара ку çулта ĕне тавраш çук-и мĕн? Разве нынче у вас коров нет? Ib. Пирĕн чăвашăй йĕрĕх таврашĕнче пукане пек япала таврашĕ çук (никаких идолов не бывает). ППТ. Масар çинче кĕлĕ таврашĕ-мĕнĕ тумаççĕ (никаких молений не совершают). Сборн. по мед. Лаша-выльăх таврашĕнчен: ут-выльăха çамрăк чухне чипер пăхас пулать, тетпĕр. Халапсем. Эпĕ халап таврашне пĕртте пĕлместĕп. Я, вообще, совсем не знаю сказок. Баран. 29. Тăван хĕрĕ пек курса, ун валли тавраш хатĕрленĕ. Ib. 162. Пуринчен ытла лаша таврашне çӳререх параççĕ (калмыки). || Принадлежности, приспособления. О сохр. здор. Çавăнпа ача кипкисене, унăн çăтарне, тата ытти таврашĕсене те тасарах тытма тăрăшăр. СПВВ. Тавраш нуммай кирлĕ. Нужно много разных вещей, приспособлений, одежды и пр. (Так понимают в Сред. Юм.). ЧП. Атте салат пачĕ те, анне тавраш пачĕ те. Ходар. Сăрине (для „тайăн сăра“) тунă чухне таврашсене пит тирпейлĕ тыткалаççĕ (наблюдают за чистотой посуды и принадлежностей, которыми пользуются при варке пива). || Одежда (в некоторых выражениях). О сохр. здор. Хамăр тавраша ялан таса тытас пулать. Болезни. Тепĕр çĕрте хĕретнĕ-кăвакартнă таврашпа çӳреççĕ. Букв. Таврашна тасарах тытса усра. Будь опрятен. Янш.-Норв. Епле унăн (девушки) таврашĕсем чечен. Ib. Пасар таврашĕ те унăн питĕ нумай (у девушки, которую думают взять замуж). Орау. Хĕрарăм таврашĕ. Сред. Юм. Хĕрарăмăн кĕпе-йĕм (белье) нăмай пôлсан: тавраш нăмай, теççĕ. Алик. † Çын таврашпе килмен, хам таврашпа хам килтĕм, атийăк та апайăн. (Из песни туй арĕм). || Наряды. Собр. Хĕрĕ (невеста), пасар çитсен, пасара кайса, таврашсем илет. Бур. † Ай-хай, хамăр тантăшсем, кĕмĕллĕ иккен таврашсем. || Приданое (добро). N. Пĕр таврашĕшĕн илни анчах пулчĕ, хăй нимĕн тĕшне те тăмаçть (про жену). Чураль-к. † Ах кинçĕм, Пăраски, час тапранса часах тух; час тапранса тухмасан, хăвăн (= хăйĕн) таврашпе тухмаçть, тет, хăвăн таврашпе тухсассăн, час тапранса тухать, тет. (Свад. п.). || Добро, имущество. Иванова. Çак пушарта нумай тавраш, пĕр хĕр-ача çуннă. Истор. Ытти хаклă йышши таврашсем те нумай парса янă. Изамб. Т. Пуяннисем таврашне (япалине) кура хаклăрах тӳлеççĕ. || Сбруя. N. Урапасем ӳпне çавăрăнса каяççĕ, таварсем пылчăк çинче таптанаççĕ, лашисем ĕрĕхсе, таврашсене таткаласа çӳреççĕ. Ёрдово. Лаша таврашсем вăлсен питĕ япăх, таврашсене пĕртте юсамаççĕ. Лашине хытă кӳлсен: тавраш ванать, теççĕ. Чураль-к. † Ачи шухă, ан тийĕр, ати тавраш шуç тавраш; çав шуç тавраш пĕтмесĕр, пирĕн шухă пĕтес çук. Актай. † Шупашкар хуçи аттим пӳр, шуç таврашсăр тухас çук. Н. Байгул. † Йăлтăр-йăлтăр йĕс тавраш, çутатмасан килĕшмест. || Органы. N. Вал кăшт çех вырăнтан сикме пултарать, хăйĕн пур таврашĕсене те пĕтернĕ, вăл сывламасть те, унăн юн тымарĕсем те çук, çăварĕ те, хырăмĕ те, пыршисем те, хыçалти шăтăкĕсем те çук. || Материал. N. Машиная шухăшласа кăлараканни çавна тума хăй таврашĕпе те çĕр тенкĕ анчах илнĕ. Ал. цв. 20. Çулçăсем, туратсем, чечексем карнă, ылттăи-кĕмĕл ука таврашпа витнĕ хăй юратнă сакă çине ларать. || Род, фамилия. Орау. Çав Кăрнин усрав ывăлĕнчен Ситемен тавраше пуçланса кайнă. Альш. Мăрса йăхĕсем каяççĕ куçса Пӳркелне. Пӳркелĕнче халĕ те пур, Мăрса тавраш, теççĕ. КАЯ. Апрам таврашĕ (пирĕн йăх ячĕ). N. Кам таврашĕ эсĕ? Ты из какого рода (или: фамилии)? N. Тăраль (трал’) тавраш (-а_ш). Орау. Урлав таврашĕ питĕ ĕрчĕхлĕ ăру вăл. Орау. Вăсен таврашĕнче путлĕ этем пур-им? || Нечто подобное, такое. Дик. леб. 40. Вăл ун пек тавраша унччен нихăçан та курман. N. Нумайĕшĕ çĕнĕрен законсем кăларасшăн пулчĕç. Нумайĕшĕ вăл тавраша кĕтмен, вĕсемшĕн вăл ĕç сисмен çĕртен пулчĕ. СТИК. Пирĕн вăл тавраш мĕн çук? У нас ничего подобного нет. (Возражает, почти что обидевшись, на вопрос: сирĕн им-çам пур темерĕç-и, парăрччĕ, пулсан). || Культ. ЧС. Ку киремет таврашне ан тăвăр. Не совершайте этих идольских обрядов. || Альш. Хирти Кушкă таврашĕ, çĕнĕ Мертлĕ таврашĕ акат вăл анасене: çавсен çĕрĕ, тет вăл. || Обстоятельство (грамм. термин, неолог.). || В смысле послелога. N. Атăл таврашĕнче ун пек хула нуммай. В Поволжье таких городов много. Ib. Хула (ял) таврашĕнче (около города, деревни); çăварни таврашĕнче (около масляницы). N. Пукрав таврашне те таврăнайăп-ха эпĕ. Неизвестно, вернусь ли еще я к Покрову. N. Мункун таврашнелле те тавăрнайăпăр, тем. Неизвестно, воротимся ли мы к пасхе.

тӳпе

(_тӳ_бэ, Пшкрт: _тӧβӓ), вершина холма, бугор; возвышенность. ТХКА 114. Тусем тӳпинче шап-шурă юр. ГТТ. Тупе, холм с очень пологим склоном. Пшкрт. Вăл тухри тӧпинче тотар ханьă порăннă. Торп-к. Уйăн тӳпинче тăр, ялăн варринче пул. Эпир çур. çĕршыв 21. Уй тӳпинче, усрав вăрман çумĕнче Ванюшкасси ларать. N. Пушă хирти тӳпене илме сана халăхсен канашне хутăм. Б. Чурашево. Пĕр çухăрм чупсан, эпир уй тӳпине хăпартăмăр. Бреняш. учит. Ялта ял варинче тăр, уйра уй тӳпинче тăр. (Наставление старших при женитьбе). N. Палтайран тухсан, мăн çул татах уй тӳпинелле хăпарать. || Крыша строения. Зап. ВНО. Кĕлет тӳпи, пӳрт тӳли. Альш. Кĕлет тӳпине сирчĕç те, мана вĕренпе çыхса кĕлете антарса ячеç. Ib. Унтан пĕринне пăлтăрĕ тӳпине хыпнă, тет; ăна та час сӳнтернĕ (потолок или крыша). В. Тим. Ĕни витере, хӳри тӳпере. (Кăмака). Янорс. Эп пĕр çурт тӳпине васкаса хăпарса пăхрăм. || Потолок. || Свод печки. || Темя. Зап. ВНО. Пуç тӳпи. || Верхушка шапки. Ст. Шаймурз. † Кримски çĕлĕк, плис тӳпе. || Зенит. Персирл. Хĕвел тӳпеях çитет (поднимается почти в зенит). Сунч. † Çичĕ çăлтăрсем çитнĕ тӳпене, тăрсамăр-и çак ялăн ачисем. Султангул. † Чăн тӳпере çичĕ çăлтăр, çичĕ çăлтăр варринче çутă çăлтăр. N. Чи тӳпере çич çăлтăр, çиччĕ çавăрса каласан, сăвап пулать, тет. || Кр. Чет. Уйăх тӳпи, кульмин. точка (что это значит?).

Кăрни

(кы̆рνи^ы), имя мужч. Орау. Çав Кăрнин усрав ывăлĕнчен Ситемен таврашĕ пуçланса кайнă.

чăпар

пестрый, чубарый. Пазух. 28. † Куккукĕсем чăпар, йăви мамăк. Образцы 16. † Чăпар куккук авăтать, Петравкка кун чарăнать. Ib. 46. † Пӳртĕрсенче усрав кайăк пур, пĕсехинче чăпар тĕксем пур. Ib. 48. † Ураççи куммипе чăпар тутăр çыхмасăр та юличчен çыхса юл.

шăнккар

назв. птицы. Н. Карм. Шăнккар — кайăк тыттаракан кайăк, усрав кайăк; тытса усраса кайăк илтереççĕ.

пĕсехе

(_пэ̆_зэ_hэ, _пӧ̌_зэ_hэ), зоб. Сред. Юм. ЧП. Пирĕн аттен усрав кайăкĕ пур, унăн пĕсехинче чăпар тĕксем пур. КС. Чăх пĕсехи, зоб. IЬ. Чăхсам пĕсехисене персе тултарчĕç (наелись). Шел. 71. Пĕсехисене каçăртса... илемлĕ сăввисемпе, ытарма çук, çав тĕрлĕ шăрантараççĕ (скворцы). СПВВ. ИА. Кайăкăн çими пĕсехене анать. Изамб. Т. Пĕсехи унăн тата ытларах йăлтăртатать. || Грудь. Г. А.Отрыв. Пĕсехе çара. Пĕсехере те, çухави тавра та, хулпуççи тавра та, çанă вĕçĕсенче те, аркă тавра та — ниçта та ним апăршасам çук («капăрри çук ĕнтĕ ун, капăрлă мар»). КС. Пĕсехине ярса çӳрет (с расстегнутым воротом рубахи). IЬ. Пĕсехи çара (с голой грудью). IЬ. Пĕсехерен (за грудь платья) тытса силлерĕ. IЬ. Пĕсехене (грудь рубахи) çурса пăрахрĕ. Чирич-к. Çара пĕсехе = ярханахăн çӳрекен (ача).

карта-хура

карта-хора, общее название изгородей. КС. Карта-хура тени питĕ пултăр. МПП. Карта-хура — постройки, предназначенные для содержания скотины. N. Ăçта карта-хура çук унта пурлăх тусать. || Надворные постройки. Кр. Чет. Сред. Юм. Карта таврашне, хӳмесĕне, йопасĕне, карталăксĕне, порне те карта-хора теççĕ. Шел. П. 56. Çавăн пек усрав вăрман пуррисем карта-хура тума та пăртак каскалаççĕ. N. Хăшĕ карта-хура юсат, çимĕçсем акма. N. Юпа уйăхне («октябрь») карта хура нăкăтма юпа лартнăран калаççĕ.

вăрман

(вы̆рман), лес. Макка 67. Вăл ялти вăрмансем: хурăнлăх вăрманĕ, хырлăх вăрманĕ. N. Вăрман касакан çĕрте торпас ӳкмесĕрех çок (напр., война не бывает без потерь. Послов.). Хурамол. Тĕлĕккре (так!) вăрман кассан, çын вилет, тет. Если во сне будешь рубить лес, то, говорят, это к покойнику. Альш. Вăрман — свежий, растущий лес; йывăç — сухой, рубленый лес. Юрк. Вăрман çийĕ кăвак пулсан, уяр пулат. Тоскаево. Вăрман хĕрринчи курăннă, сăмса айĕнчер курăнман, теççĕ. (Постов.). Юрк. † Пирĕн ял витĕр вăрман çулĕ. Через нашу деревню лежит дорога в лес. N. † Кайăк каçман çырмаран эпир каççа килтĕмĕр, упа тухман вăрмантан эпир тухса килтĕмĕр. Çав вăрманта хурăнлăх, вуникĕ хурăн пĕр тĕпрен: тăрринчен милкĕлĕх чĕреççĕ, тĕпĕнчен хăйăлăх çураççĕ. Çав хурăнлăхра шĕшкĕлĕх, вуникĕ шĕшкĕ пĕр тĕпрен: тăрринчен мăйăр татаççĕ, тĕпĕнчен çатан аваççĕ. Собр. Сĕм вăрмантан çеклĕлĕх тупăс çук. (Лаша хӳри). Ст. Чек. Вăрман калать тет: ман пек хăрччăр, тесе (лес проклинает того, кто его портит). Кильд. † Вăрман-вăрман (по лесам) витĕр çӳрерĕм, пĕр кашăклăх врене тупмарăм. Ау 21. Унтан каяççĕ, тет, вăрмана; вăрман тăррине улăхса лараççĕ, тет. Н. Ч. Çамрăк вăрманлă ту (гора). Эпир çур. çĕр-шыв. 21. Уй тӳпинче, усрав вăрман çумĕнче Ванюшкасси ларать. || Деревья. Юрк. Вăрмансем çинче ӳсекен çимĕçсем. N. Шалт вăрмансем лартса пĕтернĕ (насадили деревьев. Ст. Чек. Хăй, вăрман (йывăç) айне выртса, лашине куçласа тăнă, тет. Альш Вăрман тĕпне чакалама тытăнат, тет (медведь). Зап. ВНО. Вăрмантан вăрăм, курăкран лутра. (Çул.). СТИК. Эпир пахчана вăрман лартрăмăр. Ib. Çак çул икĕ енпе каяк вырăнне вăрман лартса тухнă. Ib. Эпĕ вăрман тăррине хăпарса карăм. («Во всех трех случаях не означает леса, а означает деревья»). || Лес в качестве божества. Чхĕйп. Шывсене, çăлсене, кӳлĕсене, вăрмансене, хĕвеле, уйăха, турра, вут-кăвара, çил-тăвăла. Пихампара, тата ытти тĕрлĕ япалана та нумай асăнса кĕлĕ-тунă.

усрав

заповедный, заветный; приемный. N. Вăл тăлăх ачасене, усрава илсе, пăхса ӳстереччĕ. Кĕвĕсем. Çак тăвансем патне килсессĕн, чăн-чăн усрав юррăма юрларăм. † Альш. Эп, тăванăмсем патне килсессĕн, усрав юррăмсене юрлатăн. || Усрав — роща заповедная, о сохранении которой заботились. К. С. Id. Тукай усравĕ, Тогаевская роща (теперь ее нет). Нюш-к. Пирĕн усравра утă пит лайăх. Юрк. † Пирĕн аттенĕн усравĕ пур, усравĕнче усрав кайăк юр.

усрав кайăк

, птица, которую воспитывают, за которую ухаживают (напр., крочет и проч.). Н. Карм. См. шăнккар. Ч. П. Ман аттенĕн усрав кайăк пур. IЬ. Пирĕн аттен усрав кайăк пур. Альш. † Пӳртĕрсенче усрав кайăк пур, пĕсехинче чăпар тĕксем пур. N. † Пирĕн аттен усрав кайăкĕ пур, унăн пĕсехинче чăпар тĕксем пур. Юрк. † Ппрĕн аттенĕн ячĕ аслă, усрав кайĕкĕсене илентерет.

усрав хĕр

приемная дочь, воспитанница. Ст. Шаймурз. Пĕри усрав хĕрĕ пулнă, тет.

Осра

назв. оврага (вăрманти вар) около д. Елшихово, Ядр. Якейк. М. б. то же, что усрав.

Утю

личн. имя? Отсюда: Утю-Усрав.

утю-усрав

(scr. Утьӳ усрав), назв. паля около с. Альмнева, Асакас. вол.

Русско-чувашский словарь

заповедник

сущ.муж.
усрав, усравлăх; лесной заповедник усрав вăрман; архитектурный заповедник архитектура усравлăхĕ

камера

сущ.жен.
1. пӳлĕм; камера хранения усрав пӳлĕме (алăри япаласене вăхăтлăх усрамалли); тюремная камера тĕрме пӳлĕмĕ
2. камера (урапа шинин, мечĕкĕн шалти резина витĕмĕ); велосипедная камера велосипед камери
3. камера (сăн ӳкермелли хатĕр); фотографическая камера фотографи камери; телевизионная камера телевидени камери ♦ камеры шлюза шлюз пӳлмисем; камера сгорания çуну камери (двигательте)

кладбищенский

прил.
масар -ĕ, çăва -ĕ; кладбищенская ограда масар карти
сущ.жен.
усравлăх, усрав пӳлĕмĕ; сложить вещи в кладовую япаласене усрав пӳлĕмне хур

питомник

сущ.муж.
усрав, усравлăх, питомник; питомник фруктовых деревьев çимĕç йывăççин питомникĕ

приёмный

прил.
1. йышăну -ĕ; приёмный день йышăну кунĕ
2. усрав; приёмный сын усрав ывăл; приёмные родители усрав ашшĕ-амăшĕ

приют

сущ.муж.
1. хӳтлĕх, канлĕ вырăн; дать приют хӳтлĕх пар
2. усрав (ватă, килсĕр çынсене йышăнмалли учреждени); детский приют ача-пăча усравĕ

содержание

сущ.сред.
1. усрав, тивĕçтерӳ; усрани, тивĕçтерни; содержание престарелых ватă çынсене усрани
2. тупсăм, пĕлтерĕш, содержани; рассказать содержание прочитанного вулани çинчен каласа пар
3. хисеп, тӳпе; содержание кислорода в воздухе сывлăшри кислород тӳпи
4. тупмалли (кĕнеке вĕçĕнчи кăтарткăч)

хранение

сущ.сред. (син. сбережение)
усрав, управ; усрани, упрани, сыхласа усрани

хранилище

сущ.сред.
усрав, усравлăх; книжное хранилище кĕнеке усравĕ; хранилище для овощей пахча çимĕç усравĕ

Русско-чувашский словарь (1972)

заветный

1. усрав, юратнӑ, паха, хаклӑ; 2. вӑрттӑн упракан.

заповедный

усрав, тивме юраман; заповедный лес усрав вӑрман, касма юраман вӑрман.

названый

названый сын усрама илнӗ ывӑл ача, усрав ывӑл; названая дочь усрама илнӗ хӗр, усрав хӗр.

воспитанник

кам та пулин пăхса ӳстернĕ е ӳстерекен ача; вĕренекен ача, усрав ача.

рассадник

1. малтанлӑха ӳстермелли вырӑн, пахча, усрав, йӑва, пура; рассадник капусты купӑста йӑви, купӑста пури, панча; 2. перен. мĕн те пулин саракан вырӑнсем; рассадники просвещения ҫутта кӑларас ӗҫӗн йӑвисем, вырӑнӗсем.

приемный

йышӑнмалли; приёмные часы (пӗр-пӗр пуҫлӑхӑн хӑй патне ĕҫпе пыракан ҫынсене) йышӑнмалли вӑхӑт; приёмный экзамен вӗренме кĕмелли экзамен; приёмный сын усрав ывӑл, усрама илнӗ ывăл; приёмная мать усрав ача амӑшӗ.

Русско-чувашский словарь (1971)

выдержанный

прил. 1. (последовательный) çирĕп, тăтăрхаллă (вĕçне çитиех тытăнса пыракан); 2. (умеющий владеть собой) тӳсĕмлĕ, чăтăмлă, çирĕп (çын); (улучшенный) лайăхлатнă, пахалатнă, усрав; выдержанное вино усрав эрех.

выходить

сов. разг. 1. кого (больного) сыват, чĕрт, чир-чĕртен сыват (е тăрат), ура çине тăрат; 2. кого-что (воспитать, вырастить) пăхса ӳстер, çитĕнтер; выходить приёмных детей усрав ачасене пăхса ӳстер; выходить отличного коня пит лайăх ут ӳстер.

заповедный

прил. 1. (неприкосновенный) усрав; заповедный лес усрав вăрман (касма юраман вăрман); заповедные луга усрав çаран; 2. (хранимый в тайне) вăрттăн; заповедная дорога вăрттăн çул; 3. (заветный) хаклă, чи çывăх; чĕре патĕнчи, чун патĕнчи; заповедная мечта чĕрери ĕмĕт.

засека

ж. 1. каснă вăрман; 2. уст. усрав вăрман.

названый

прил. уст.: названый сын тус ывăл, усрав ывăл; названый брат тус пичче.

найдёныш

м. разг. тупнă ача, тупăлча, усрав ача.

приёмный

прил. 1. çынсене йышăнмалли; приёмные часы килекенсене йышăнмалли вăхăт; 2. (служащий для приёма) йышăнакан, илекен, тытакан; йышăнмалли, илмелли; приёмная антенна хум тытакан антенна; приёмные экзамены вĕренме кĕмелли экзаменсем; усрама илнĕ, усрав; приёмный сын усрав ывăл; приёмная дочь усрав хĕр; приёмные родители ача усрама илнĕ мăшăр; 4. в знач. сущ. ж. приёмная йышăнмалли пӳлĕм.

приёмыш

м. разг. усравкка, усрав ывăл (е хĕр); взять в приёмыши усрава ил.

приют

м. 1. (пристанище) хӳтлĕх, вырăн; 2. уст. приют, усрав çурчĕ; детский приют ача приючĕ.

сохранный

прил. 1. уст. (сохраняемый, оберегаемый) усрав; сохранное имущество усрав пурлăх; 2. (потайной) вăрттăн, сыхлă, тĕплĕ; сохранное место сыхлă вырăн; 3. (целый, невредимый) тĕрĕс-тĕкел; 4. уст. (удостоверяющий сохранность) сыхăлăх ⸗ĕ [⸗и]; сохранная расписка сыхăлăх расписки.

Русско-чувашский словарь социальной лексики (2004)

депозит

усрав, депозит (банка хывнă укçа е ытти хаклăх)

заказник

усравлăх, усрав вырăн; природный заказник çут çанталăк усравлăхĕ

заповедный

усрав -ĕ; усравлă; заповедная зона усравлă тăрăх; заповедная роща усрав вăрманĕ

иждивение

иждивени, усрав; пăхни (ĕçлеймен çынна тăрантса-пăхса усрани); находиться на государственном иждивении патшалăх пăхнипе пурăн; взять на иждивение усрава ил

лесной

вăрман -ĕ; лесное хозяйство вăрман хуçалăхĕ; лесное законодательство вăрман законĕсем; лесной заповедник усрав вăрман

приёмный

1. йышăну -ĕ; йышăнакан; приёмная комиссия института институтăн йышăну комиссийĕ 2. усрав, усраври; приёмный сын усрав ывăл 3. йышăну -ĕ; приёмные часы йышăну вăхăчĕ (должноçри çыннăн)

Чувашско-эсперантский словарь

ывăл

[ivol]
filo, knabo
аслă ывăл — pli aĝa filo
тăван ывăл — propra filo
усрав ывăл — adoptita filo
ывăлĕ ашшĕне хывнă — la filo kopiis la patron
ывăлăм — mia filo
ывăл-хĕр — infanoj, gefiloj
ывăлла — adopti
ют ачана ывăлла — adopti fremdan infanon

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

усрав

усрав ывăл (хĕр) «приёмный сын (дочь)», «приёмыш», «питомец», «воспитанник»; асрав «заповедник»; уйг., узб. асранди (узб. угил, киз), тат. Сиб. асранты «взятый на воспитание»; тат. асрамга алган (бала); туркм. огуллык алнан огул «приёмный сын»; кирг., казах., к. калп. асыранды бала «приёмное дитя». Усрав от глагола усра (см.).

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

ката

усрав вăрманĕ. Пăхăр-ха тури чăваш яльне: аякран пăхсан – ката (усрав вăрманĕ), патне çитсен – ял [Комиссаров 1918:20].

См. также: